گفتگو با خانم دکتر کتايون خوشابي، فوق تخصص روان‌پزشکي کودکان و نوجوانان
بسياري از کارشناسان بر اين باورند که همه ما ممکن است در سنين نوجواني، بيشتر از هر سن ديگري، بي‌واهمه دست به رفتارهاي پرخطر بزنيم و حتي از آن لذت ببريم؛ مثلا خودمان را به خواب بزنيم و اين‌قدر صبر کنيم که پدرمان بخوابد و آن‌وقت آرام‌آرام به جيب کت او نزديک شويم، سوييچ ماشين را برداريم و بي‌ترس از خطرات رانندگي در خيابان‌ها برانيم و لذت ببريم.
اما نکته اينجا است که چگونه مي‌توان يک نوجوان را از خطر اين رفتارهاي پرخطر آگاه کرد؟ دکتر کتايون خوشابي، فوق تخصص روان‌پزشکي کودکان و نوجوانان و عضو هيأت علمي دانشگاه علوم پزشکي شهيد بهشتي، به اين سوال پاسخ مي‌دهد.
خانم دکتر! چرا نوجوانان از کارهاي پرخطر نمي‌ترسند؟
رشد و نمو غدد داخلي و تغييرات فيزيولوژيک به واسطه ترشحات هورمون‌هاي مختلف موجب افزايش خطر ريسک‌پذيري در نوجوان مي‌شود و ريسک ابتلا به رفتارهاي پرخطر را در آنها افزايش مي‌دهد. البته تاثير دوستان، تلويزيون، محيط، اينترنت و ... را نيز نمي‌توان ناديده گرفت. در اين بين بسياري از خانواده‌ها سعي مي‌کنند با نصيحت و بازگو کردن تجربيات ناگوار خود، نوجوان‌شان را از انجام رفتارهاي پرخطر بازدارند و حتي با ريسک‌پذيري اين سنين مقابله کنند؛ مثلا به نوجوان خود مي‌گويند: «من 16 سال‌ام بود که ماشين پدرم رو بدون اجازه برداشتم و چيزي نمونده بود با يه بچه تصادف کنم. ميدوني اگه اين اتفاق مي‌افتاد تا آخر عمر چه عذاب وجداني داشتم؟ ما اينارو تجربه کرديم و شما بايد از تجربيات ما بزرگ‌ترها استفاده کنيد و خودتون رو توي دردسر نندازيد...» اما به ندرت اين راهکارها و نصيحت‌ها نتيجه‌بخش است زيرا اولا نوجوان از اين احساس خطر لذت مي‌برد و دوم اينکه تا خودش اين تجربه را تکرار نکند، دست‌بردار نيست.
پس والدين بايد در مقابل نوجوان خود چه عکس‌العملي نشان بدهند؟
هرچه روابط ميان خانواده و نوجوان صميمي‌تر باشد، نوجوان نيز بيشتر عقايد خود را در خانواده مطرح مي‌کند؛ البته به شرطي که قضاوتي از سوي پدر و مادر درباره عقايد او صورت نگيرد. مثلا اگر نوجوان ما درباره ارتباط با جنس مخالف نظرش را بيان مي‌کند، والدين نبايد درباره اين عقيده راجع به او قضاوت کنند؛ مثلا به او بگويند که اين فکر خجالت‌آور است و بايد شرم کني، بلکه بايد اجازه بدهند او بدون ترس از پدر و مادر، آزادانه صحبت کند و مسايل و مشکلات خودش را با خانواده در ميان بگذارد. والدين بايد شنونده‌هاي خوبي باشند. مسلما اگر نوجوان شما مطمئن شود که خانواده از حرف‌هاي او استقبال مي‌کنند و سرزنش و نصيحتي در کار نيست، همه مسايل زندگي‌اش، حتي خصوصي‌ترين‌ها را هم با شما در ميان مي‌گذارد و حتي در مورد مشکلات‌اش از شما به عنوان يک دوست کمک مي‌خواهد اما خواسته والدين از بچه‌ها نبايد امري باشد.
مهم‌ترين رفتارهاي پرخطري که از نوجوانان سر مي‌زند، چيست؟
هر کار پرهيجان و پرخطري ممکن است توسط نوجوانان تجربه شود اما گرايش به گروه‌هاي دوستي ناسالم، استعمال سيگار و مواد مخدر، رانندگي خطرناک و بدون گواهينامه و به ويژه برقراري روابط ناسالم با جنس مخالف از جمله مهم‌ترين آنهاست.
به رابطه با جنس مخالف اشاره کرديد. تمايل به برقراري اين نوع ارتباطات در سنين نوجواني با نوعي کنجکاوي و هيجان همراه است. در مقابل اين رفتار نوجوان چه بايد کرد؟
قرار گرفتن نوجوانان در گروه‌هاي سالم، موجب کاهش رفتارهاي پرخطر نوجواني مي‌شود. اين گروه‌ها مي‌تواند شامل گروه‌هاي فاميلي، ورزشي، علمي، هنري و ... باشد و عضويت نوجوانان در چنين گروه‌هايي موجب مي‌شود که نوجوان سرگرم باشد و کمتر به سمت کارها و رفتارهاي پرخطر برود. در عين حال، بهترين راهکار پيشنهادي اين است که والدين به جاي اينكه مانند يك تماشاچي فقط نظاره‌گر باشند و يا برخورد شديدي از خود نشان دهند، كاملاً در آموزش اين مسايل به فرزندان‌شان سهيم باشند و مسووليت آموختن روش صحيح زندگي را به نوجوان‌شان شخصاً برعهده بگيرند، چرا که در صورت ندادن آموزش‌هاي رسمي يا خانوادگي، نوجوان به سوي يادگيري از گروه هم‌سال، رسانه‌ها و يا تجربه جنسي مخاطره‌آميز كشيده مي‌شود.
شما در اين شرايط چه توصيه‌اي به والدين داريد؟
پدر و مادر‌ها بايد در رابطه با ارتباط‌هاي صحيح و مطلوب به نوجوانان‌شان کمک کنند. نوجواناني كه ارتباطي صميمي با والدين‌شان دارند، اين دوران را به سلا‌مت طي مي‌كنند. در عين حال، با وجود دلا‌يل بسياري كه موجب مي‌شود والدين در مطرح کردن اين مسايل راحت نباشند، كاملا ضروري است كه ارتباط‌هاي بين فرزندان و والدين قبل از دوران نوجواني با بحث‌هايي در مورد روابط سالم و اهداف زندگي آغاز شود و بعد‌ها اين گفتگو‌ها به همه ابعاد توسعه يابد. با صحبت كردن با نوجوانان در مورد ابعاد مختلف روابط و بحث كردن در مورد عواقب و نتايج روابط جنسي زودهنگام و آموزش نوجوانان به اينكه در مورد آنچه مي‌شنوند يا مي‌بينند به دقت فكر كنند، والدين مي‌توانند براي برخورد با مشكلات به نوجوانان قدرت دهند. از طرفي صحبت كردن نوجوان در مورد احساسات و عواطف‌اش با توجه به اينكه در دوران برزخ بين بچگي و بلوغ به سر مي‌برد، سخت است، چه برسد به اينكه احساسي را در خود پيدا كند كه نمي‌داند در صورت مطرح كردن‌اش چه برخوردي با او مي‌شود. بسياري از نوجوانان پس از يك‌بار سوال كردن از طرف والدين‌شان با برخوردي مواجه مي‌شوند كه ترجيح مي‌دهند ديگر هرگز با والدين خود حرفي نزنند.
به والدين توصيه مي‌شود كه ابتدا گوش كنند، بدون اينكه نظري بدهند و بدون اينكه صحبت نوجوان را قطع كنند. پس از آن، نظر او را درباره آن مطلب جويا شوند و ببينند كه خود او در مورد آن مساله چگونه فكر مي‌كند و بعد راجع به آن با هم صحبت كنند. نوجوان در اين سن بيشتر دوست دارد يک حريم خصوصي براي خود ايجاد کند، به طوري که اهميتي که حفظ حريم خصوصي در اين دوره دارد در هيچ دوره‌اي از زندگي فرد وجود ندارد و والدين نبايد در زندگي نوجوان خود سرک بکشند.
منبع:www.salamat.com