آخرين بخش فصلنامه «مطالعات تاريخي»، شماره 20 از انتشارات موسسه مطالعات و پژوهشهاي سياسي به معرفي سندهايي پيرامون فعاليتهاي سياسي، اقتصادي، و فرقه اي حبيب ثابت پرداخته که عيناً در زير ملاحظه مي کنيد.
واپسين بخش فصل‌نامه «سندهاي بدون شرح» است. سندهاي بدون شرح اين شماره از فصل‌نامه مطالعات تاريخي را به گزيده‌اي از اسناد مشهورترين سرمايه‌دار بهايي مسلك ايران، يعني «حبيب‌ ثابت پاسال» اختصاص داده‌ايم. در اين اسناد از منظر سازمان اطلاعات و امنيت دستگاه پهلوي، علت رشد او از شغل رانندگي تا رياست بر تلويزيون و شركتهاي بزرگ تجاري بيان شده است. طبيعي است كه اين نكات در كتاب خاطرات حبيب ثابت كه مشحون از سخت‌كوشي او براي طي مراحل ترقي است، خبري يافت نمي‌شود. تسهيلات منحصر به فرد حكومت از يك سو، و تصاحب اموال «شوقي رباني» كه با تقلب و پشت هم‌اندازي ثابت و هم‌رديفان او صورت گرفت، از او سرمايه‌داري كم رقيب ساخت. اگر سند واپسين را كه نشانگر سوداگري او در مواد مخدر است، ناديده بگيريم، و نيز هموار كردن راه رشد بهاييان در پيكره حكومت پهلوي را از طريق بازگذاشتن مجاري كسب ثروت و برخورداري از امتيازهاي ويژه، موضوعي پيش گفته بدانيم، بي‌رحمي بهاييان متنفذ ـ و در اينجا ثابت پاسال ـ نسبت به اموال و داراييهاي رهبران فرقه خود، از نكات ناگفته‌اي است كه يكي از اسناد مشروحاً درباره آن سخن مي‌گويد.

سند شماره 1

برگ خلاصه سابقه
1ـ مشخصات : حبيب ثابت
سن : 64 سال
تحصيلات : ندارد
شغل: کارفرماي شرکت فيروز ـ شيشه مينا ـ پپسي کولا و سهامدار جنرال طاير
تاريخ انتصاب: از سال 1331
حدود تقريبي ميزان ثروت و دارايي: ــــــــ
سابقه اجتماعي : قبلاً مدتي راننده سردار فاخر حکمت، بعد در باغشاه مغازه تجاري داشته و نماينده ماشين استود و بيکر امريکا بوده
سابقه سياسي: ندارد
2 ـ کارهاي برجسته و فعاليتهايي که در زمان تصدي انجام داده و مقايسه با گذشته:
گسترش کارخانجات فوق
3 ـ نظر زيردستان و مردم از نظر خوشنام بودن: پول‌پرست ـ سودجو و شارلاتان
اعمال مديريت: زدوبند و در مديريت بسيار خشن است
حسن سلوک: ندارد
بدرفتاري: اصولاً در کار ديکتاتور و يکدنده است
صداقت و درستي: ندارد
نقاط ضعف : پول‌پرستي
نقاط برجسته: ندارد
4 ـ هرگونه اطلاعات ديگر

سند شماره 2

گزارش
تاريخ: 24/10/39
محترماً به استحضار مي‌رساند پس از بازديدي که در تاريخ 17/10/39 توسط آقاي آيرملو مديرکل اداره پنجم از ايستگاه تلويزيون ايران (تهران) به عمل آمد از طريق آن اداره کل گزارش شرفعرضي به پيشگاه ملوکانه تنظيم شده و در آن مطالب اغراق‌آميزي که مؤسس تلويزيون (آقاي حبيب ثابت) به کرات در گفتارهاي خود به کار مي‌برده و آ ن را وسيله‌اي براي تأمين منافع و جلب رضايت مقامات مملکتي در راه کمکهاي بيشتر به خود مي‌دانسته منعکس گرديده است و يا اينکه دولت تاکنون کمکهاي فراواني چه از نظر معافيت از پرداخت عواض گمرکي و اعتبارات ارزي و چه از لحاط احداث دستگاههاي فرستنده و ايجاد تسهيلات لازم در اجراي کليه برنامه‌هاي تلويزيوني معمول داشته؛ مع‌الوصف نامبرده ادعاهاي خلاف واقعي نموده و اين مسئله را براي انتظارات بعدي خود از دولت از قبيل دريافت مبلغ قابل ملاحظه‌اي از اداره کل انتشارات و راديو، فروش برنامه‌ها به دستگاههاي دولتي و بالاخره کمک پانصد هزار دلار جهت خريد وسايل تکميلي تلويزيون باز گذاشته و توقعات خود را متکي بر اين موضوع قرار داده است که چون دائر شدن ايستگاه تلويزيون باعث افزايش قابل ملاحظه عايدات گمرک گشته لذا چند درصدي از آن متعلق به تلويزيون ايران بوده و بدين ترتيب براي خود نتيجه مي‌گيرد که رقمهاي مذکور ظاهراً اگر کمک محسوب شود ولي في‌الواقع و نفس‌الامر جزء حقوقي است که بايستي خود به‌خود در اختيار اين دستگاه گذارده شود. ضمناً پيشنهاد شد که مبلغ پانصد هزار دلار مذکور ممکن است جزو بودجه سال 40 سازمان اطلاعات و امنيت کشور يا هر وزارتخانه‌اي منظور شود.

سند شماره 3

گزارش اطلاعات داخلي
تاريخ وصول خبر: 24/9/42
تاريخ گزارش: 25/9/42
يکي از بازرگانان بازار مي‌گفت در محافل اقتصادي تهران چنين شهرت دارد که در دوره زمامداراي آقاي علم امور مربوط به اقتصاد کشور طبق نظر و به نفع حبيب ثابت پاسان تنظيم و اجرا مي‌شود و علت آن هم اين است در زمان حکومت مصدق موقعي که ملکه مادر و عده‌اي از خاندان جليل سلطنت در اثر فشار حکومت وقت از ايران خارج شده و به آمريکا رفته بودند در آن کشور مورد بي‌مهري کارکنان سفارت ايران قرار گرفته ولي حبيب ثابت پاسال که آن موقع در آمريکا داراي زندگي مجللي بوده اعضاء خانواده سلطنتي را به منزل خود برده و از آنان پذيرايي کامل نموده است و اکنون که کليه قدرتهاي کشور در دربار متمرکز شده به پاس کمکهاي سابق وزارت اقتصاد به دستور دربار شاهنشاهي به نفع ثابت پاسال قدمهاي متعددي برداشته و در موضوع منع ورود روغن ماشين يک قلم 24 ميليون تومان به حبيب پاسال سود رسانيده است.

سند شماره 4

]برگ خلاصه سابقه[
مشخصات: اسم حبيب فرزند عبدالله شهرت ثابت پاسال دارنده شناسنامه 376 تهران متولد 1282 تهران محل سکونت تهران خيابان ويلا کوچه پناهي ـ شغل بازرگان.
سابقه: نامبرده رئيس هيأت مديره شرکت (امنا) عضو محفل روحاني بهائيان ايران و مدير شرکت زمزم و نماينده فولکس واگن در ايران و مؤسس تلويزيون ايران مي‌باشد. محتويات پرونده به شرح زير است:
1ـ در تاريخ 22/1/39 اطلاعيه‌اي با تقويم ب 2 واصل شده که نامبرده در انگلستان درباره اخذ کمک براي تلويزيون ايران با مقامات انگليسي مذاکراتي نموده است.
2ـ اطلاع واصله حاکيست که طبق اظهار يکي از بازرگانان بازار در محافل اقتصادي تهران چنين شهرت دارد که در دوره زمامداري آقاي علم امور مربوط به اقتصاد کشور طبق نظر حبيب ثابت تنظيم مي‌شده.
3ـ در تاريخ 10/2/44 نامبرده به محفل ملي بهائيان ايران نامه‌اي نوشته و متذکر شده که هدف اصلي از تشکيل تلويزيون در ايران ايجاد کار براي جمعي از ياران (بهائيان) بوده و به تدريج امکاناتي براي نشر افکار روحاني و معارف حکم الهي (افکار بهائي) به وجود آيد. و به هيچ وجه برخلاف نظريات امراله (دستورات بهائي) اقدامي نخواهد شد.
4ـ در تاريخ 13/6/44 اطلاعيه واصل که آقاي حبيب ثابت عامل اصلي تقويت بهائيان مي‌باشد و قرار شد يک ميليون تومان از طرف شرکت ملي نفت به نام اجراي برنامه‌هاي آموزشي از تلويزيون به وي داده شود.
5 ـ در ارديبهشت ماه 44 نامبرده از طرف بهائيان به عضويت محفل روحاني ملي بهائيان ايران انتخاب شده است.
4/3/45

سند شماره 5

به تاريخ 27/2/1348
دادستان محترم ديوان عالي کشور
محترماً با توجه به اينکه جامعه بهائيان در تهران و ساير شهرستانهاي ايران داراي املاک و مستغلاتي بوده‌اند که به نام جناب شوقي رباني به ثبت رسيده و شخص مزبور در کتاب قرن بديع نوروز 101 قسمت چهارم صفحه 49 و احصائيه تطبيقي و ساير آثار و الواح خود که به منزله وصيت‌نامه است و دفاتر لجنه املاک ملي امري بهائيان ايران تصريح نموده است که املاک و اماکن و اراضي موجوده در اقليم ايران و ساير نقاط جهان جزو موقوفات عامه و متعلق به عموم است و املاک و اراضي و اماکن مزبور مفصل و در کليه نقاط ايران و جهان موجود است که مستخرجه کتاب بديع و سه فقره رونوشت گواهي ماليات بر ارث وزارت دارايي و عين جلد چهارم کتاب بديع و احصائيه تطبيقي براي توضيح قسمتي از آن رقبات با فتوکپي مدارک و اسناد به ضميمه پرونده 44/1191 شعبه 3 بازپرسي دادسراي تهران که با صدور قرار بي‌اساس به دادگاه استان به کلاسه 1082/5ـ 47 فرستاده شده به عرض مي‌رساند:
جناب شوقي رباني در تاريخ 12/8/36 بدون اولاد و پدر و مادري که در قيد حيات باشند در لندن به شهادت مي‌رسد و ذکرالله خادم نه و دکتر علي‌محمد ورقا و تيمسار بازنشسته شعاع‌الله علائي و علي‌اکبر فروتن و حبيب‌الله ثابت و هادي رحماني شيرازي و هيئت مديره شرکت سهامي امناء و دکتر مهدوي سردفتر 25 تهران و مميزين و کارمندان ثبت اسناد و املاک و دارايي که مشخصات آنان در پرونده‌هاي مربوطه مشخص و معين است به شرکت و وکالت منوهر قائم‌مقامي وکيل دادگستري جهت حيف و ميل نمودن ماترک متوفي به تنظيم صلح‌نامه‌هاي 47308ـ20/10/36 و 47434ـ16/11/36 و 47948ـ12/3/37 در دفترخانه 25 تهران پرداخته و قبل از انجام انحصار وراثت و تعيين وراث قانوني و همچنين تعيين سهم‌الارث هر يک از وراث و پرداخت ماليات بر ارث و ماليات بر صلح و تعيين پلاک و مشخصات مورد صلح برخلاف موازين مواد 32 و 40 آئين دفاتر اسناد رسمي مزورانه به دکتر علي‌محمد ورقا مصالحه مي‌نمايند و دکتر علي‌محمد ورقا نيز بدون انجام حصر وراثت و ماليات بر صلح وراث و تعيين پلاک و مشخصات مورد صلح و پرداخت ماليات بر درآمد صلح به شرکت سهامي امناء که خودشان در تاريخ 1/2/37 تشکيل مي‌دهند تحت شماره 47948ـ12/3/37 دفترخانه 25 تهران مصالحه مي‌نمايد و شرکت سهامي امناء بدون ذکري از املاک و اراضي و اماکن در اساسنامه خود سرمايه 287 ميليون دلار را طبق اساسنامه مربوطه سه ميليون تومان نقدي معرفي مي‌کند که ضمن اختفاي نقل و انتقالات املاک و اراضي و اماکن از پرداخت ماليات بر ارث و ماليات بر دو صلح انجام يافته و ماليات بر درآمد و حق‌الثبت که بالغ بر يکصد ميليون تومان مي‌شود خودداري مي‌نمايد و بعد که مقامات اداري و قضائي مستحضر مي‌شوند در تاريخ 26/7/37 به وکالت منوهر قائم‌مقامي که يکي از کلاهبرداران بوده است با اخذ 1054 سهم از 15000 سهم اقدام به حصر وراثت مي‌نمايند. و شرکت سهامي امناء با اغفال کارکنان ثبت و تباني با مميزين و کارشناسان اداره دارايي و ثبت با فعل و انفعالاتي به دستياري منوهر قائم‌مقامي بدون درج معاملات قطعي در اسناد مالکيت قبل و اعلام آن به اداره دارايي و اخذ ماليات بر ارث به موجب صلح‌نامه‌هاي تنظيمي اسناد مالکيت جديد به نام شرکت سهامي امناء مي‌نمايند و شرکت سهامي امناء قبل از تعيين ماليات بر ارث و ماليات بر صلح و ماليات بر درآمد دولت اراضي و املاک را به قطعات مختلف تقسيم و تفکيک مي‌نمايند و به اشخاص انتقال مي‌دهند منجمله يکي از اين رقبات پلاک 3742 بخش 3 تهران واقع در اميرآباد بالاي جلاليه قبرستاني به نام گلستان جاويد بوده که طبق نامه‌هاي شماره 1178/23/4155ـ 19/2/42 و 1561/23ـ 15/3/40 شهرداري تهران مورد اعتراض شهرداري نيز واقع شد، معذالک با فعل و انفعالاتي سند مالکيت اين رقبه را بدون رعايت قوانين و مقررات ثبتي و نظريه شوراي عالي ثبت به نام شرکت سهامي امناء تبديل يافته و شرکت مزبور آن را به قطعات مختلف تفکيک نموده و به اشخاص انتقال داده است و با اينکه اداره ثبت و کارشناسان و مهندسين در موقع تقسيم و تفکيک پلاک 3741 بخش سه تهران را با وجود قبور مي‌دانستند گورستان عمومي است نه باغ مشجر و مي‌دانستند جنبه عمومي دارد نه خصوصي و مي‌دانستند وراث هنوز ماليات بر ارث و ماليات بر صلح انجام شده را پرداخت ننموده‌اند و برابر رأي شوراي عالي ثبت که طي شماره 5842/م ـ 23/4/42 ابلاغ گرديده، توافق بين وراث نسبت به تقسيم ماترک حاصل نشده و مشخصات مورد صلح هر يک از وراث در صلح‌نامه‌ها قيد نشده، اقدام به صدور سند مالکيت به نام شرکت سهامي امناء مي‌نمايند.
نکته جالب‌تر آنکه از پرداخت ماليات بر ارث و در صلح و ماليات بر درآمد دولت و اداي حق‌الثبت شرکت که بالغ بر يکصد ميليون تومان مي‌شود نجات يابند با دسيسه و تباني نسبت به نقل و انتقالات املاک در محضر و اداره ثبت مزورانه اقدام نموده و پلاکهاي اصلي را قبل از انجام حصر وراثت و پرداخت ماليات بر ارث به قطعات مختلف تفکيکي تقسيم و ورقه مالکيت صادر نموده و براي انحراف مأمورين و کارشناسان ماليات بر ارث و ماليات بر درآمد يک قطعه از سيصد قطعه را بدون اشاره به سوابق امر به نام پلاک اصلي سند صادر دريافت مي‌نمايند و موقع بازديد مأمورين و کارشناسان ماليات بر ارث آن پلاک مجزا شده را ارائه مي‌دهند که علاوه بر تقليل ماليات بر ارث و اضمحلال نمودن نقل و انتقالات قبلي مبالغ هنگفتي از ماليات دولت را به نفع خود تصاحب نموده‌اند ــ و بازپرس محترم با علم به عمليات مزورانه کلاهبرداران و با عدم توجه به مواد 32 و 40 آئين‌نامه دفاتر اسناد رسمي و ماده 374 قانون امور حسبي و قسمت اخير ماده 22 ثبت و نظريه شوراي عالي ثبت مراتب را بزه ندانسته مبادرت به صدور قرار منع پيگرد و کلاهبرداران و خيانت‌کاران مي‌گردد ضمن ابطال حق و حقوق اينجانبان مبلغ يکصد ميليون تومان درآمد دولت را مضمحل و اراضي و املاک و اماکن عمومي را به يک عده کلاهبردار و خيانتکار تسليم مي‌کند ــ لذا مراتب را به استحضار آن دادستان معظم رسانيده که ضمن حفظ حق و حقوق اينجانبان و حقوق عمومي نظريه عالي را نسبت به نوع بزه امر به ابلاغ فرمايند که آيا مي‌توان با مدارک و دلايل و اسناد فوق‌الذکر مواد قانون را نقض نمود و با جمله «به علت عدم وقوع بزه» کلاهبرداران را با چنين عمليات خائنانه از چنگال عدالت رهايي داد يا خير؟
با تقديم احترامات فائقه
سرهنگ بازنشسته يدالله ثابت راسخ
ماده 32 ـ در کليه اسناد و معاملات املاک بايد شماره پلاک و حدود و فواصل ملک مورد معامله تصريحاً قيد گردد.
ماده 40 ـ در مورد معاملات وراث متوفي نسبت به املاک مورد معامله را وقتي مي‌توان تنظيم و ثبت نمود که گواهي‌نامه انحصار وراثت در دست داشته و بين آنها در سهم‌الارث توافق باشد.
ماده قسمت اخير 22 ثبت ـ در مورد ارث هم ملک وقتي در دفتر املاک به اسم وزارت ثبت مي‌شود که وراثت و انحصار آنها محرز و در سهم‌الارث بين آنها توافق بوده و يا در صورت اختلاف حکم نهائي در آن باب صادر شده باشد.
ماده 374 قانون امور حسبي ـ در صورتي که ورثه بخواهند ملک غيرمنقولي که به نام مورث ثبت شده است به نام آنها ثبت گردد بايد تصديق انحصار وراثت با رونوشت گواهي شده آن را که مشتمل بر تعيين سهام باشد به اداره ثبت تسليم نمايند.
رأي شوراي عالي ثبت ـ «موضوع در جلسه مورخه 3/4/42 شوراي عالي ثبت مطرح و به شرح ذيل رأي داده شد.»
«تطبيق سند حاکي از صلح بر پلاکهاي معين بدون اينکه در صلح‌نامه ذکر پلاک و ساير مشخصات شده باشد چون نظر قضائي است بايد به حکم دادگاه باشد مگر اينکه طرفين به تنظيم سند ديگر ذکر پلاک و ساير مشخصات با رعايت مقررات توافق نمايند از نظر ماليات بر ارث اعم نسبت به آنچه که سند مالکيت صادر نشده ماده 13 قانون اصلاح قانون ماليات بر ارث و نقل و انتقالات بلاعوض نمايد رعايت شود و آنچه که سند مالکيت صادر شده اگر ماليات بر ارث تأديه نشده اداره دارايي مي‌تواند بر طبق مقررات اقدام مقتضي به عمل آورد.
رئيس اداره امور املاک ثبت کل
رونوشت به حضور تيمسار رياست محترم سازمان امنيت و اطلاعات تقديم مي‌گردد.

سند شماره 6

گزارش خبر
به: 321
شماره گزارش: 38408/20هـ 4
از: 20 هـ 4
تاريخ گزارش: 30/2/48
موضوع: اعضاء محفل ملي بهائيان
انتخابات محفل ملي بهائيان ايران روز 4/2/48 در تهران انجام در نتيجه اشخاص ذيل به عضويت محفل روحاني ملي انتخاب گرديدند.
1ـ پروفسور منوچهر حکيم استاد دانشکده پزشکي تهران ـ رئيس محفل
2ـ منوهر بهلوليان قائم‌مقامي وکيل پايه 1 دادگستري ـ نايب رئيس
3ـ روحي ارباب کارمند وزارت آب و برق ـ منشي
4ـ عطاءالله مقربي سرتيپ بازنشسته ارتش ـ رئيس صندوق
5ـ عليمحمد برافروخته سرتيپ بازنشسته ارتش ـ خلاصه نويس
6ـ حبيب ثابت (ثابت پاسال) تاجر ـ عضو
7ـ بهيه نادري ـ خانه‌دار ـ عضو
8ـ عنايت‌الله عزيزي ـ بازرگان ـ عضو
9ـ دکتر رياض قديمي افسر ارتش ـ عضو

سند شماره 7

برگ خبر
به: رياست شهرباني کل کشور (اداره اطلاعات)
از: ساواک
گيرندگان: تيمسار فرماندهي ژاندارمري کل کشور
موضوع: اتهام قاچاق هروئين و مرفين توسط آقاي حبيب ثابت
برابر اطلاع واصله:
اخيراً شخصي به نام زين‌العابدين سبحاني طي نامه‌اي به عنوان مجله خواندنيها حبيب ثابت را بزرگترين قاچاقچي مواد مخدر در ايران معرفي و يادآور شده چندي قبل مقدار ده کيلوگرم هروئين و مرفين از اتومبيل وي کشف گرديده. لکن مشاراليه مطابق معمول با پرداخت حق و حساب موضوع را فيصله داده است.
تهيه‌کننده معصومي آزاد
رئيس بخش 326 شهابي
رئيس اداره دوم عمليات و بررسي شهاب

منبع: فصلنامه مطالعات تاريخي، سال پنجم، شماره بيستم، بهار 1387 ، موسسه مطالعات و پژوهشهاي سياسي، صص 225-243
منبع: ايام 29