روش‌هاي عملي
در اين قسمت، به برخي از تمرين‌هاي عملي اشاره مي‌شود كه به كار بستن آن‌ها، توانايي نطق و خطابه و مهارت بر سخنوري را افزايش مي‌دهد. يا براي آغازگران و مبتديان، مي‌تواند به صورت شيوه‌هاي عملي مفيد باشد:
1. متني، مقاله‌اي يا بخشي از يك كتاب را مطالعه كنيد، سپس آن را كنار گذاشته به بازگو كردن آن‌ها بپردازيد.
2. درسي را كه آموخته‌ايد، مثل يك معلم براي ديگري (يا براي خودتان) بازگو كنيد.
3. در تنهايي به تمرين بپردازيد و سخنراني كنيد و جلوي آينه ايستاده، نحوه حركات و چهره بيان خود را به دقت كنترل كنيد.
4. سخنراني‌هاي تمريني يا اصلي خود را در نوار ضبط كنيد، بعداً گوش كنيد تا ضعف‌ها و نارسايي‌هاي آن را شناخته، اصلاح كنيد.
5. نسبت به رسايي صداي خود و خوش آهنگي آن و فراز و فرود لحن و آهنگ صدا، تمرين كنيد.
6. كلمات را فصيح، محكم، واضح و روشن ادا كنيد؛ نه جويده جويده، يا ناقص.
7. از حركات دست و اندام و تغيير در چهره و شيوه نگاه، بهره گيري كنيد.
8. متن سخنراني‌هاي مهم خطباي نام دار را از نوار به دقت گوش كنيد، يا اگر نوشته است، بخوانيد و از جهات مختلف دقت كنيد تا عوامل جاذبه و گيرايي آن‌ها را شناخته، شما هم به كار بنديد.[1]
9. براي رسايي صدا، گاهي در صحرا و جنگل و فضاي آزاد، با صداي بلند سخن بگوييد يا متني و شعري بخوانيد تا صدايتان صاف و شفاف گردد.
10. گاهي پيش نويس نطق خود را روي كاغذ بياوريد و تدوين كنيد، سپس طبق آن به تمرين بپردازيد، البته مانعي ندارد كه سر فصل مطالب را يادداشت كنيد تا هنگام سخنراني يادتان نرود.
11. خود را براي نطق‌هاي كوتاه و سخنراني‌هاي پنج دقيقه‌اي هم آماده سازيد تا دور از حواشي و مطالب غير لازم، در حداقل زمان، حداكثر مطالب را بتوانيد به اطلاع شنوندگان برسانيد. اين در پيام رساني يا ارائه گزارش بسيار مهم است.
12. براي تقويت نطق و بيان، گاهي موضوعات معمولي را (مثلاً: باغچه، كوه، قلم، آب، معلم، اسراف، شهيد و ...) در نظر بگيريد و بدون مقدمه شروع كنيد به سخنوري پيرامون آن و هر چه به فكرتان رسيد در همان لحظه گفتن. اين تمرين ذهن را خلاق و بيان را گويا مي‌سازد.
چند تذكّر مهم:
1. قبل از آغاز سخنراني، فرصتي مناسب، براي تمركز فكري و آرامش روحي داشته باشيد و در ذهن خود يا در جايي تنها و در حال قدم زدن، مروري بر آن‌چه مي‌خواهيد بگوييد داشته باشيد. امام علي ـ عليه السلام ـ فرمود: « فَكِّرْ ثُمَّ انْطِقْ، قَدِّرْ ثُمَّ اقْطِعْ »[2]، اول انديشه وآنگهي گفتار. به قول سعدي: « انديشه كردن كه چه گويم، به از پشيماني خوردن كه چرا گفتم».
2. پيش از ايراد سخن، مروري بر آن‌چه خواهيد گفت، داشته باشيد.
3. به صورت متعادل سخنراني كنيد؛ نه خيلي تند، نه خيلي كند و خسته كننده.
4. با شيوه‌هاي مختلف مربوط به صدا، نگاه، حركات و ... سعي كنيد شنوندگان را همواره متوجه سخنان خود قرار دهيد و اگر شنوندگان را خسته يا خواب آلوده يافتيد، با بيان حكايت يا طرح سؤال يا شيوه‌اي ديگر، نشاط را به جلسه و افراد، بازگردانيد.
5. بيش از وقت و مقدار مقرر، صحبت نكنيد تا حاضرين خسته نشوند.
6. تا مي‌توانيد، از حفظ و خارج از نوشته سخنراني كنيد.
7. خلاصه مطالب را در پايان به صورت نتيجه گيري بيان كنيد.
8. از پراكنده گويي، پرچانگي و تفصيل‌هاي ملال آور بپرهيزيد.[3]
9. هنگام سخن، به شنوندگان نگاه كنيد و همه را زير نظر داشته باشيد.
10. از شوخي‌هاي سبك و مطالب مبتذل و تعبيرات ركيك و زننده اجتناب كنيد. رعايت عفت كلام، موجب جلب احترام مستمعين است و كلمات دور از نزاكت اخلاقي و سبك، در شأن خطيب نيست و او را در نظرها پايين مي‌آورد.
11. وقار و متانت را حفظ كرده، بي جهت عصباني نشويد.
12. اگر مناسب باشد، در جلسه سخنراني سؤال و جواب داشته باشيد.
13. رعايت حال شنوندگان را داشته، از نظر جسمي و روحي آمادگي‌هايشان را در نظر بگيريد.
14. از تقليد سبك بيان ديگران بپرهيزيد. استفاده از تجربه و شيوه، با تقليد فرق دارد.
15. از تكيه دادن به ميز و تريبون يا لم دادن روي منبر و صندلي بپرهيزيد.
16. از بازي كردن با تسبيح، دكمه لباس، موي سر و صورت و هر چيز ديگري كه عامل حواس پرتي شنوندگان از موضوع بحث شماست. پرهيز كنيد.
17. در محيط پيرامون يا پشت سر سخنران، نبايد صحنه‌ها، رفت و آمدها، تابلوها، لوازم تزييني يا هر چيزي كه توجه افراد را از سخنران به آن‌ها معطوف سازد وجود داشته باشد. هم‌چنين طرز نشستن افراد به نحوي باشد كه ورود تازه واردين به جلسه، حواس‌ها را پرت نكند.
18. اگر محيط سخنراني كوچك است و حاضران اندكند، نيازي به بلندگو نيست.
19. حاضران را از پراكنده نشستن جلوگيري كنيد. سعي كنيد همه يك جا و متمركز و نزديك سخنران بنشينند.
20. پيش از حضور در محل سخنراني، تا مي‌توانيد از وضعيت جلسه و مكان آن و تعداد حاضرين و سطح فكر و نياز شنوندگان و زمينه‌هاي فكري و اجتماعي و روحي اطلاعات لازم را كسب كنيد.
21. قبل از شروع سخنراني، كمي مكث كنيد تا توجه شنوندگان جلب شود. هم‌چنين قبل و بعد از نكات مهم سخنراني، اندكي مكث كنيد.
22. با حالت خستگي يا بلافاصله پس از غذاي زياد خوردن، سخنراني نكنيد. قبل از خطابه، خستگي خود را برطرف سازيد. چند نوبت تنفس عميق قبل از سخنراني و پس از آن آرامش مي‌آورد و خستگي‌ها را مي‌برد.
23. لباس و سر و وضعتان هنگام سخنراني منظم، تميز و مرتب باشد.
24. با حالت شتاب و عجله سخنراني نكنيد. آرامش را در طول سخن داشته باشيد.
25. براي شنوندگان كم، مكان كوچكي قرار دهيد تا در فضاي وسيع، پراكنده ننشينند و شوق و شور سخنران از بين نرود.
26. وضع نور، حرارت، هوا و ... مطلوب باشد.
27. گاهي سرعت بيان را به تناسب مطلب، تغيير دهيد و كم يا زياد كنيد.
28. بكوشيد در سخنراني، با مخاطبان تماس و رابطه برقرار كنيد و صميمي شويد، تا آنان خود را مخاطب سخنان شما بدانند.
29. انرژي خود را هنگام سخنراني بجا و به اندازه مصرف كنيد و خود را بيش از حد نياز، خسته نسازيد.
30. از دوستان صميمي به طور جدي بخواهيد تا اشكالات سخنراني شما را به شما تذكر دهند و شما نيز مجدانه بكوشيد تا آن‌ها را برطرف كنيد.
31. سخنراني را شغل و حرفه خود ندانيد، بلكه از سر سوز و تعهد و وظيفه به خطابه روي آورديد، تا تأثير آن كاسته نشود.
32. از تكرار مطلب براي مستمعان بپرهيزيد، كه از حلاوت و جاذبه آن مي‌كاهد. به قول سعدي:
سخن گرچه دل بند و شيرين بود سزاوار تصديق و تحسين بود
چو يك بار گفتي مگو باز پس كه حلوا چو يك بار خوردند بس
پي نوشت ها :
[1] . مدتي مي‌بايدت لب دوختن و ز سخندانان سخن آموختن.
[2] . غررالحكم، (چاپ دانشگاه)، حديث 6773.
[3] . علي ـ عليه السلام ـ : الكلام كالدوّاء، قليله نافعٌ و كثيره قاتلٌ (غرر الحكم).
جواد محدثي، روش‌ها، ص 223.
منبع:www.andisheqom.com ارسالي از طرف کاربر محترم :omidayandh /ج