خلاقيت چيست؟
هر چيزي که ما انجام مي دهيم در صورتي مي تواند خلاق به حساب آيد، که دو نکته اساسي را د رمورد آن لحاظ کرده باشيم .
اول: بايد اساساً با چيزهايي که قبلاً ديده يا شنيده ايم متفاوت باشد.
دوم:تفاوت تنها کافي نيست بلکه بايد درست بوده ما را در رسيدن به يک هدف مشخص ومفيد کمک کند.
اين دو ضابطه را مي توان«تازگي» و «مناسبت» بناميم.
تازگي به جهت اينکه قبلاً آن را تجربه نکرده ايم و از جايي ياد نگرفته ايم ومناسبت به معني اينکه حتي اگر کار ما به نوعي عجيب هم باشد ولي خوشايند و معني دار است.
«امرسون» مي گويد:
«هر انساني مخلوق افکار روزانه خود است. اگر تحولي در زندگي انسان روي دهد بايستي از دل وجان آغاز شود وانديشه ها واحساسات شخص را دگرگون سازد.» اين سخن همان فرمايش حضرت کاظم عليه السلام است که فرمودند: «هرکس دو روزش با هم برابر باشد ضرر کرده است.»
خلاقيت مخصوص آفرينش يک اثر هنري يا فعاليت خارق العاده در سطح جهان نيست بلکه همه کارهاي ما مي تواند وابسته اي از تفکر خلاق ما باشد.
خلاقيت همان تغيير دادن زندگي است. ما زماني خلاق هستيم که حرف هاي جديدي بزنيم و چيزهايي تازه اي به وجود آوريم . امروز خود را نسبت به ديروز تغييري دهيم . اگر خلاق نباشيم زندگي برايمان خسته کننده و يکنواخت مي شود.
اگر کمي فکر کنيم مي توانيم فرد خلاقي باشيم. کافي است چشمانمان را ببنديم و مثل يک کودک فکر کنيم . در زندگي چيزهاي زيادي هست که ، نمي دانيم . پس بايد با افکار خود بازي کنيم. بايد تصور کنيم اگر دنياي اطراف خودمان را دگرگون کنيم آيا وضع بهتر نمي شود. من عميقاً معتقدم هميشه راهي براي تغيير و خروج از يکنواختي وجود دارد.
برخي مي گويند خلاقيت توانايي مرز شکني يا توانايي سفر به فراسوي چارچوب استانداردهاي ، علمي ، شغلي و اجتماعي است .
سؤال مهمي وجود دارد که آيا خلاقيت را مي توان آموزش داد؟
در جواب بايد گفت در بسياري از موارد آموزش خلاقيت ممکن است ولي بستر سازي تفکر خلاق ازبهترين شيوه هاي پرورش تفکر خلاق است . شما اگر با فرد شجاعي دوست باشيد روحيه شجاعت شما بيشتر مي شود وبرعکس ، اگر دوست شما ترسو باشد، در روحيه شما تأثير مي گذارد . به همين ترتيب اگر با افراد خلاق معاشرت کنيد، قطعاً قوه خلاقيت خود را بالا خواهيد برد. ما در آموزشهاي همگاني (مثل مدرسه ) با بالابردن قدرت انعطاف پذيري ذهن، خلاقيت خود را بالا مي بريم ودر آموزش هاي ويژه مهارتي با قابليت هاي فردي خود آشنا مي شويم .
مهمترين ابزار رشد خلاقيت، قدرت تخيل است. براي اين کار با هم تمريني را انجام مي دهيم : همانند مثال بالا، چشمانتان را ببنديد و به آينده فکر کنيد. ذهن خلاق شما در آينده اي که دوست داريد پرواز مي کند. سعي کنيد برا ي خودتان بهترين و زيباترين آينده را تصور کنيد . براي بهتر شدن تجربه هيچ گاه عجله نکنيد. وقتي آينده تان با همه جزئيات ساخته شد بايد چشمانتان را باز کرده وقلم و کاغذ را برداريد و هرچيزي که در آينده ديده ايد ، بنويسيد. حتي بعضي جاها آن را نقاشي کنيد، يا شعر بگوييد . حالا روي کاغذ ديگري سعي کنيد اين عقايد را تغيير دهيد ؛ به طوري که به مفهوم آن لطمه نخورد . اين بار به راه هاي رسيدن به آن آينده هم فکر کنيد. اين کار را تا رسيدن به بهترين راه ادامه دهيد.
اين تجربه اي از تخيل يک انسان خلاق است . شما واقعاً توانسته ايد از قدرت خلاقيت خود استفاده کنيد.
وقتي از تخيل حرف مي زنيم بعضي فکر مي کنند بايد به جايي ماوراي دنياي حاضر برويم که مي تواند آينده اي دست نيافتني ، گذشته اي مرموز و يا سرزمين افسانه اي باشد.
در حالي که قدرت فوق العاده تخيل که ويژه انسانهاست، زمينه ساز اختراعات ، ابداعات و آفرينش هاي ادبي و هنري بوده است.
ژول ورن مي گويد:
«هر موضوعي که کسي تصور مي کند، ديگراني آن را مي توانند به واقعيت تبديل کنند.»
گاهي اوقات شما در جايي آرامي نشسته ايد و افکارتان همچون پرنده اي سبکبال درآسمان ذهنتان پرواز مي کند وبه جاهاي مختلف سفرمي کند و گاهي هم اين حالت دربين جمعي به شما دست مي دهد وياوقتي مشغول کاري هستيد. اين تخيل، تخيل غيرواقعي است. اين تخيل اگرچه درمواقعي براي رهايي انسان ازمشکلات وسختي ها کمي مفيد است ولي تکرار آن آدمي راناتوان مي سازد واين حالت براي تفکرخلاق ضرر دارد.
تخيل درتفکر خلاق خود خواسته است وزمينه فکرهاي مفيد است، نه اين که آدمي درزنداني ازتوهمات اسير باشد.
ويليام بليک مي گويد:
«هرگاه بتوانيم از نيروي تخيل به همان اندازه استفاده کنيم که از نيروي بصري استفاده مي کنيم ،هر کاري امکان پذير است .»
انيشتين هم بيان مي کند که :
«تخيل مهمتر از خود دانش است .»
و بالاخره اميل کووه ، دانشمندي که سالها بر روي قدرت تلقين تحقيق مي کرد، مي گويد:
«در مواجهه قدرت تخيل و اراده ،تخيل پيروز خواهد شد. »
درموردتخيل بايد به موارد زير اشاره کرد:
اولاً :بسياري از افراد فرق بين تخيل فعال وغيرفعال را نمي دانند وفکر مي کنند تخيل همان خيال بافي است و سعي مي کنند ازآن فرار کنند.
ثانياً : درجامعه اي که تخيل فعال وجود نداشته باشد، خلاقيت نيز وجود ندارد.
ثالثاً : اصولاً حضور درجهان آينده فقط با قدرت تخيل ممکن خواهد بود.
رابعاً : ادبيات علمي ، تخيلي باعث سوء استفاده بسياري شده است وبيشتر در صدد نشان دادن چيزهاي محال است.
خامساًً : خيلي از ما حسرت گذشته را مي خوريم ولي کمتر به فکر آينده هستيم .
راه هاي متعدد ديگري براي رشد خلاقيت وجود دارد ازجمله استفاده از استعاره ها وقياس ها براي زمينه شکني وايجاد جايگزين جديد وحذف تفکر تکراري ومعمولي و يا استفاده از شيوه تمرکز و شجاعت در بيان مطالب وعقايد و... که در جاي خود بايستي به آنها پرداخته شود. مثلاً براي يک فعاليت استعاره اي ، سعي کنيد کتاب درس خودتان را با يک رود خانه مقايسه کنيد ودر اين مورد فکر کنيد شما مي توانيد يک ساخته استعاره اي وجود آوريد همانند استعاره ستاره وماه براي اظهار ارادت به خاتم پيامبران در شعر حافظ : ستاره اي بدرخشيد و ماه مجلس شد . اين شيوه ها ذهن ما را براي تفکر خلاق آماده تر مي کنند.
براي جمع بندي و نتيجه گيري بايد با در نظر گرفتن دو مسئله درک روشن موضوع وايجاد شکل مناسب براي توصيف ، بدانيم که در پي خلق چه نوع پديده اي هستيم وهنگام مواجهه با وظيفه اي مثلاً در موقع نوشتن يک متن ادبي ويا حل يک مسئله رياضي خود را آماده درک آگاهانه و منطقي در جهت خلاقيت قرار دهيم و از اين شيوه استفاده کنيم:
1. با تهيه خلاصه اي از نکاتي که مي خواهيم ذکر کنيم ، خود را براي نوشتن وحل مسئله آماده کنيم .
2 . عناصر مسئله اي را تحليل کرده وآن را بررسي کنيم .
3. اندوخته لغات و عبارات موجود در ذهن خودمان را براي ايجاد فکر خلاق به کار ببنديم.
4. از اندوخته ها براي برخورد با مسئله استفاده کنيم .
درکل ، وقتي راه حل هاي قديمي مناسب نباشند و يا راه هاي ابراز وجود براي انجام کاري مناسب نباشند ، بايد از قوه خلاقه خود استفاده کنيم و افکار تازه ومفيد توليد کنيم.
بيا تا گل برافشانيم و مي در ساغر اندازيم
فلک را سقف بشکافيم و طرحي نو دراندازيم .
ان شاء الله