گاهي ما فکر مي‌کنيم براي اينکه بتوانيم آدمي باارزش، موفق و مورد تاييد ديگران باشيم بايد شرايط خاصي داشته باشيم. مثلا پول زياد يا خانه بزرگي داشته باشيم يا داراي تحصيلات عاليه و موقعيت اجتماعي خيلي خوبي باشيم.
در واقع ما براي باارزش‌بودن‌مان شرط و شروط مي‌گذاريم و بنابراين تصور مي‌کنيم بايد بهتر از اينکه هستيم، شويم و جرأت نمي‌کنيم خودمان باشيم اما براي رسيدن به تمام اين آرزوها شرط اول اين است که خود واقعي‌مان را بشناسيم و تصوير ذهني غيرواقعي‌مان را اصلاح کنيم. اين تصوير تغيير نمي‌کند، مگر با تمرين و تلاش و رسيدن به خودآگاهي و خودشناسي.
قدم اول: آگاهي از خود
در خودشناسي، هدف اين است که فرد، خود واقعي‌اش را بشناسد و اولين قدم براي شناخت خود اين است که درباره خودش فکر نکند. بله، درست است. تعجب نکنيد. شايد بگوييد هميشه در مباحث روان‌شناسي از قدرت تفکر و تاثير آن در زندگي گفته‌ايم. درست اما اين‌بار راه‌حل قضيه اين است که براي چند لحظه هم که شده، فکر نکنيد. هر فردي يک کليشه و تصوير ذهني از خودش دارد که بر اثر تفکر، قضاوت‌ها و پيش‌داوري‌هاي فردي ايجاد شده است.
انسان خودش را دوست دارد و يک تصوير دوست‌داشتني از خودش دارد. گاهي اين دوست‌داشتن و علاقه به خود موجب مي‌شود تصويري بهتر از آنچه واقعا هست از خودش داشته باشد. حتي گاهي پيش مي‌آيد که رفتارهاي نادرست خودش را هم توجيه مي‌کند.
براي شناخت بيشتر خود و رسيدن به خودآگاهي کافي است بدون اينکه داوري و قضاوت کنيد فقط خودتان را مشاهده کنيد. براي خودشناسي و خودآگاهي و رسيدن به ادراک واقع‌بينانه، مشاهده محض بدون داوري و تفسير لازم است.
در پايان هر روز زماني را به اين کار اختصاص دهيد و مشاهده کنيد و ببينيد از صبح تا شب چه کرده‌ايد. فراموش نکنيد روش و ابزار مشاهده و ادراک، ديدن، شنيدن، بوييدن و لمس‌کردن است، نه فکرکردن. شايد باور نکنيد اما اگر فقط يک هفته به خودتان نگاه کنيد و رفتار و گفتارتان را ببينيد و بشنويد، بدون اينکه فکر كرده، قضاوت يا پيشداوري کنيد چيزهايي درباره خودتان کشف مي‌کنيد که تا به حال از آن آگاه نبوده‌ايد.
قدم دوم: بيان خود، بيان انگيزه‌ها
دومين قدم براي رسيدن به خودآگاهي، بيان خود و بيان انگيزه‌هاي شخصي براي خودتان است. ببينيد واقعا از زندگي چه مي‌خواهيد؟ مي‌خواهيد به چه برسيد و هدفتان چيست؟ از خودتان بپرسيد: من از زندگي چه مي‌خواهم؟. به دنبال جواب بگرديد و با صداي بلند به اين پرسش پاسخ دهيد.
متاسفانه ما گاهي از ترس اينکه شکست بخوريم، با واقعيت روبه‌رو نمي‌شويم. شايد اين کار به‌نظر ساده و آسان باشد اما در عمل وقتي مي‌خواهيد اهداف و انگيزه‌هاي واقعي‌تان را بيان کنيد، متوجه مي‌شويد اين کار خيلي هم آسان نيست ولي بايد آن‌قدر تمرين کنيد و آن‌قدر از اهداف و انگيزه‌هايتان بگوييد تا خواسته‌ها و اهداف واقعي‌تان را بشناسيد و قادر باشيد به راحتي و به‌وضوح، آن را بيان کنيد.
تمرين
شنيده‌ايد که هر فرد در درونش سه تا خود دارد؛ يک خود والد، يک خود بالغ و يک کودک درون. انسان اگر بتواند خودش را از کودک و والدش رها کند و به خود بالغش توجه کند، موفق مي‌شود خود واقعي‌اش را بشناسد. نياز به توجه ديگران و مورد تاييدبودن از ديد ديگران دستورات خود بالغ است. دفاع‌کردن و توجيه خود را هم کودک درون انجام مي‌دهد.
براي اينکه خودتان را بشناسيد و بدانيد در اين لحظه چه فکر مي‌کنيد و چه مي‌خواهيد و چه مي‌گوييد، مي‌توانيد از يک تمرين ساده شروع کنيد. براي انجام اين تمرين ابتدا در يک محيط آرام، ساکت و بي سروصدا قرار بگيريد. به اتاقي ساکت و آرام برويد، چراغ‌ها را خاموش کنيد، صداي تلويزيون و راديو را کم كرده و به دور از هر سروصدايي باشيد. در حالت راحتي بنشينيد. چشم‌هايتان را آرام ببنديد و خودتان را دقيقا همان‌طور که هستيد با همان لباس‌هايي که به تن داريد و با تمام جزئيات تجسم کنيد.
بعد شروع کنيد از خودتان انتقاد كرده و با بايد و نبايد با خودتان صحبت کنيد. در مرحله بعد، صحنه را تغيير دهيد و به‌عنوان کسي که خودش از خودش انتقاد کرده است، پاسخ دهيد و از خودتان دفاع کنيد. طي تمرين، خودتان را مشاهده كرده و به حالات‌تان توجه کنيد. وقتي مورد انتقاد قرار‌مي‌گرفتيد، چه حسي داشتيد؟ خوشحال يا خشمگين بوديد؟ آيا به خودتان مسلط بوديد؟ شرمسار بوديد يا احساس گناه مي‌کرديد؟
بعد از تمرين، اگر متوجه شديد در زمان انتقاد ناراحت و عصبي مي‌شويد و ضربان قلبتان کمي بيشتر مي‌شود و عرق مي‌کنيد و انگشتان‌تان مي‌لرزد، اين يعني تحمل انتقاد را نداريد و سعي مي‌کنيد تصويري از خودتان بسازيد که خود واقعي‌تان نيست.
کلام آخر
کلام آخر اينکه درباره خودتان داوري و قضاوت نکنيد؛ بايد و نبايد نگوييد. سعي کنيد خودتان را همان‌طور که واقعا هستيد، مشاهده کنيد و بپذيريد. در اين لحظه همين هستيد که هستيد. بعد تصميم بگيريد و بخواهيد تغيير کنيد. آنچه بايد در شما تغيير کند را شناسايي كرده و براي اين تغيير، يک روش و رويه انتخاب و مطابق آن عمل کنيد