دوازده ارديبهشت، مقارن با سالگرد شهادت انديشمند وارسته و متفكر به حق پيوسته، شهيد والامقام و فرزند معنوي امام خميني(قدس‏سره)، آيت‏اللّه‏ علامه شهيد مطهري است. همان انساني كه پيام انبياء(ع) را صيانت نموده و دستورات قرآن و عترت را در زندگي عملي خويش پياده كرد و از مصاديق بارز «العلماء ورثة الانبياء» گشت. همو كه مواعظ نهج‏البلاغه در ژرفاي جانش نشسته و روانش با معنويت اميرمؤمنان(ع) پيوند خورده و با صحيفه علوي تنفس مي‏نمود.
نوشتاري كه اينك از نظر خوانندگان مي‏گذرد و در دو بخش تنظيم شده از محيط باصفايي كه اين شهيد در آن پرورش يافته سخن گفته و به ويژگيهاي اخلاقي والدين آن مطهر انديشه‏ها اشاره نموده و سپس دوران شكوفايي اين نهال مبارك و شجره طيبه را اجمالاً از نظر خوانندگان گذرانيده است. در ادامه مقاله از تشكيل خانواده و رفتار متقابل شهيد مطهري با همسرش و نقش ارزنده ايشان كه مدت 26 سال با ايشان بود سخن رفته است. در دومين بخش، خوانندگان با خلق و خوي آن شهيد، فرزندان و توصيه‏هاي وي به آنان، دفاع شهيد مطهري از حجاب و حقوق زنان و نقش بانوان در نهضتهاي مذهبي و خصوصا انقلاب اسلامي و چگونگي شهادت ايشان آشنا خواهند شد.

* قلّه قبيله ايمان
 

سخن از انديشمندي سرخ‏صورت و سبزسيرت است كه جويبارهاي باطراوت طهارت در روح و روانش جاري بود، استواري انديشه و صلابت ايمان را در وجود خويش فراهم ساخت و با چنين كيميايي كرامت‏گونه، تا قله قرب و يقين طي طريق نمود و چون رداي شهادت بر تن كرد خون پاكش بر اين صفاي معنوي مهر تأييد زد و آثارش كه از بيان و بنان آن متفكر عرصه ايمان تراوش مي‏نمود عطر چنين روحانيتي را در فضاي اذهانِ مشتاقِ معرفت و حقيقت منتشر ساخت. به همين دليل حضرت امام خميني در فرازي از پيامشان به مناسبت شهادت اين رادمردِ تاريخ معاصر فرمودند: «مطهري كه در طهارت روح و قوت ايمان و قدرت بيان كم‏نظير بود، رفت و به ملاء اعلاء پيوست، لكن بدخواهان بدانند كه با رفتن او شخصيت اسلامي و علمي و فلسفي‏اش نمي‏رود ...»(1).
شهيد مطهري كه عصاره مؤثر حوزه‏هاي علميه و محصول صدها سال تجارب حاكم بر حوزه‏ها و حاصل عمر با بركت امام امت بود، در ميدان نبرد با مكاتب و مسالك كفر، شرك و نفاق چون ستاره‏اي پرفروغ درخشيد و جهاني را در پرتو اين تشعشع روشن ساخت. مردي از تبار طلايه‏داران نهضتهاي اسلامي در صد ساله اخير كه از نخستين روزهاي كودكي، روح و روان خود را با قرآن آشنا كرد و بعد در نهج‏البلاغه سير نمود و با نگرشي عميق بر نبوت و امامت از خرمن حكمت اسلامي خوشه‏ها چيد و در پرتو آن علاقه‏مندان را با علوم اسلامي آشنا ساخت و آنان را به انديشيدن در خاستگاه وجودي خويش و سير آفاقي و انفسي و تأسي از انسانهاي كاملي چون حضرت علي(ع) با آن جاذبه و دافعه ويژه خويش فرا خواند. او عاشق خاندان وحي و نبوت بود و در اين مسير ولاءها و ولايتها را پذيرا گشت و كوشيد تا سيره ائمه اطهار(ع) را به نگارش درآورد و از حماسه حسيني سخن گويد و تحريفات عاشورا را مشخص كند و قيام و انقلاب حضرت مهدي(عج) را براي جهانيان تبيين سازد. گفتارهاي معنوي و مقالات فلسفي اين استادِ حوزه و دانشگاه، الهام گرفته از جهان‏بيني توحيدي بود و در توضيح مطالب متنوع ديني، مقتضيات زمان را در نظر داشت. آن مشعل فروزان انديشه، درصدد آن بود تا ايمان و علم را با يكديگر انس دهد و نقش
امدادهاي غيبي را در زندگي آدميان مطرح كرده و به آنان تفهيم نمايد كه دنيا را مزرعه آخرت تلقي كرده و خود را براي سراي جاويد مهيا سازند.

* پير پرهيزگار
 

محيط خانوادگي شهيد مطهري و بوستاني كه اين شقايق معطر در آن نشو و نما يافت، ممتاز و آراسته به پاكي بود. جدّ ايشان «محمدعلي» مشهور به آخوند، فرزند «محمدرضا» است. آخوند محمدعلي از مشاهير عصر خود بوده و كتابي با عنوان «وقايع‏الايام» در 1005 صفحه از آن مرحوم باقي است. وي به سال 1334 ه.ق دار فاني را وداع گفت. مرحوم حاج شيخ محمدحسين ـ پدر شهيد مطهري ـ آن چنان سيمايي نوراني داشت كه وقتي مأمور ثبت احوال به فريمان رفت تا نام خانوادگي افراد را معين كند با مشاهده آن چهره منور نام «مطهري» را برايش برگزيد.(2)
شيخ محمدحسين پس از تكميل تحصيلات علوم ديني در نجف و سامرا و مدتها اقامت در عراق، عربستان و مصر به زادگاه خويش در شهرستان فريمان از توابع
استان خراسان بازگشت و عمر با بركت خود را در جهت ترويج و تبليغ مذهب تشيع صرف نمود.(3) اين انسان فاضل و پرهيزگار از شخصيتهاي مورد تكريم در بين اقشار گوناگون جامعه بود و شهيد مطهري از دوران كودكي، تطهير قلب و صيانت نفس را از وي آموخت.
آن عالم رباني در سحرها حال و هواي ديگري داشت، راز و نياز، اشك و آه، دعا و تلاوت قرآن مونس وي بود.(4) در اين خصوص حضرت آيت‏اللّه‏ خامنه‏اي اظهار داشته‏اند: «... پدر ايشان [شيخ محمدحسين مطهري] جزو روحانيوني بود كه از جنبه معنوي و زهد و تقوا يك فرد ممتاز بود. خود مرحوم مطهري عميقا به پدرشان ارادت مي‏ورزيد و احترام پدرش را در حد زياد و كم‏نظير نگه مي‏داشت. ايشان جلوي پدرش هرگز من نديده بودم شوخي كند. بارها اتفاق افتاده بود در جلساتي كه ما در مشهد با آقاي مطهري داشتيم پدر ايشان هم حضور داشت. ايشان در مقابل پدرشان به قدري مؤدب برخورد مي‏كرد! اين حاكي از اين بود كه عميقا براي پدرشان احترام قايل بودند. خود ايشان هم بارها مي‏گفت: من انس به عبادت و ذكر و اخلاق اسلامي را از پدرم ياد گرفتم ...»(5)
شهيد مطهري در مقدمه كتاب «داستان راستان» نوشته است: «اين اثر ناچيز را به پدر
بزرگوارم آقاي شيخ محمدحسين مطهري دامت بركاته كه اولين بار ايمان و تقوا و راستي معظم‏له مرا به راه راست آشنا ساخت اهدا مي‏كنم.»(6)
در جاي ديگري، آن شهيد از پدر اين گونه ياد مي‏كند: «اين مرد شريف هيچ وقت نمي‏گذاشت كه وقت خوابش از سه ساعت از شب گذشته، تأخير بيفتد، حداقل دو ساعت به طلوع صبح مانده و در شبهاي جمعه از سه ساعت به طلوع صبح بيدار مي‏شد و حداقل قرآني كه مطالعه مي‏كرد يك جزء بود و با چه فراغت و آرامشي نماز شب مي‏خواند. در سالهاي اخير با وجود اينكه تقريبا صد سال از عمرش مي‏گذشت هيچ وقت نديدم كه يك خواب ناآرام داشته باشد. اين همان لذت معنوي بود كه وي را اين چنين نگه مي‏داشت، يك شب نبود كه پدر و مادرش را دعا نكند ... خويشاوندان و ذيحقان را از ياد نمي‏برد ...»(7)
از استاد شهيد مطهري متجاوز از هفتاد نامه خطاب به پدرشان ـ در ايام طلبگي و پس از آن ـ به يادگار مانده كه در تمامي آنها پدرش را با لفظ «روحي فداك» مورد خطاب قرار داده است.(8)
چون خواهر بزرگ شهيد مطهري درگذشت و به سراي باقي شتافت، حضرت امام خميني با آگاهي از اين خبر طي نامه‏اي، پدر آن متفكر شهيد را مشمول عطوفت و اظهار همدردي خويش قرار داد. حاج‏شيخ محمدحسين در يادداشتي كه براي فرزندش نگاشته به اين موضوع اشاره كرده است: «نور چشمان محترم آقا شيخ مرتضي ادام‏اللّه‏ توفيقاته و تأييداته ... نامه‏اي از طرف حضرت آيت‏اللّه‏ آقاي حاج‏آقا روح‏اللّه‏ دامت بركاته وجوده الشريف به دست مبارك رسيد و به
شرف مطالعه آن نايل شدم مشتمل بر بذل عطوفت و اعطاء تسليت نسبت به حقير بي‏بضاعت كمال تشكر را دارم و از خداوند مسألت مي‏نمايم كه مرا به شرف ملاقات و حضور مبارك نايل فرمايد كه آن را براي خود فوزي عظيم مي‏دانم.»(9)
بعد از ماجراي قيام خونين گوهرشاد، در شهر فريمان تحركي سياسي در برابر برنامه‏هاي غلط رضاخان پديد آمد كه پدر شهيد مطهري در آن دخالت داشت و چون آن مرحوم را دستگير و زندان نمودند، طبق توصيه بازرس، وقايع را آن چنان صادقانه باز گفت كه برخي از آنها به ضرر خودش بود و عوامل رژيم از اين راستي و درستي شگفت‏زده شده بودند.(10)
سرانجام در محرم سال 1392 ه.ق مقارن با آذرماه سال 1350 ه.ش شيخ محمدحسين مطهري دار فاني را وداع گفت و ميهمان قدسيان گشت و امام خميني اين ضايعه را به شهيد مطهري تسليت گفتند.(11)
محمد مطهري، يكي از فرزندان شهيد مطهري، طي خاطراتي گفته است: محمدحسين در سن صد و يك سالگي به رحمت ايزدي پيوست. در فوت وي پدرم با صداي بلند مي‏گريست. توفيق آن مرحوم در حدي بود كه در شبي كه فردايش رحلت نمود نماز شب را اقامه نمود و در روز فوت (هفتم شوال) سومين لقمه را در دهان گذاشته بود كه به سراي باقي شتافت.(12)

*پگاه پاكي
 

مادر شهيد مطهري كه از بانوان محترم، با ايمان و فهيم بود، «سكينه» نام داشت. همان كسي كه با ياد خدا دلي آرام داشت و قلبش از محبت نسبت به خاندان عصمت و طهارت مشحون بود. اين زن باسواد كه بسيار جالب و پرحرارت اداي سخن مي‏نمود در مورد چهارمين فرزندش يعني مرتضي مي‏گويد: زماني كه مطهري را هفت ماهه آبستن بودم، شبي از شبها كه آرام در بستر استراحت خفته بودم در رؤيايي راستين به سفر پرراز و رمزي رفتم و در عالم خواب مشاهده كردم محفلي نوراني و مجلسي روحاني برقرار است.
تمامي زنان اهل محل در مسجد محله اجتماع نموده‏اند، ناگاه ديدم آن مجلس جلوه و فروغ فزونتري يافت، بانوي مقدس و محترمي كه مقنعه بر سر داشت وارد گرديد، دو زن نيز وي را همراهي مي‏نمودند. آن خانم به همراهان توصيه مي‏نمود گلاب بپاشند. چون نوبت به من رسيد، جمله‏اي بر زبان جاري ساخت كه شگفتي حاضران و خصوصا اعجاب مرا برانگيخت؛ زيرا اظهار داشت: سه مرتبه گلاب بپاشيد!، با خود زمزمه نمودم چرا در باره ديگران گفت يك بار گلاب كفايت مي‏كند اما در مورد من بايد سه بار تكرار شود؟ اين تصور به ذهنم خطور كرد كه شايد در قلبم غبار كدورت و تاريكي وجود دارد و شايد با اين عمل آن سياهي‏ها زدوده شوند. اين پندار آرامش را از من سلب كرد و از اين جهت با نگراني و هيجان از آن بانوي بانوان دليل اين برنامه را جويا گشتم. او با شادماني و نشاط پاسخ داد: به خاطر آن جنيني كه در رحم شماست چنين كاري لازم بود. او آينده‏اي درخشان خواهد داشت و به جامعه اسلامي خدمات عظيم و سترگي خواهد نمود.
سكينه با اين نويد نوراني و روح‏افزا مشعوف گشت و در برابر خداوندِ بي‏نياز سجده شكر بر جاي آورد و گونه خويش را به درگاه يگانه گذارد. او پس از اين هجرت شبانه از خواب برخاست، از خوشحالي در پوست نمي‏گنجيد، به سرعت وضو ساخت و در عالم بيداري نيز جبين بر مُهر سائيد و سپاس خود را از حي يگانه با سجده‏اي خالصانه و نمازي آگاهانه آشكار ساخت. سرانجام اين كودك با كرامت در دوازدهم جمادي‏الثاني سال 1338 ه.ق مطابق با سيزدهم بهمن‏ماه سال
1299 ه.ش در خانواده‏اي با اصالت كه چشمه ايمان در آن جاري بود به دنيا آمد.(13)
مرتضي در دوران كودكي با ديگران فرق داشت. مادرش مي‏گويد: در سه سالگي كُت مرا به دوش مي‏انداخت و به اتاقي دربسته مي‏رفت و در حالي كه آستينهاي آن لباس به زمين كشيده مي‏شد به نماز خواندن مي‏پرداخت.(14)
آري از همان دوران صباوت طراوت تقوا در قلب آن حكيم وارسته متجلي بود، فضيلت را دوست مي‏داشت و از رفتار ناپسند پرهيز مي‏نمود و نفرت خويش را از منكرات اعلام مي‏كرد. مي‏توان گفت از همين دوران دو عامل در تكوين شخصيت فكري و معنوي او نقش مؤثر و بارزي داشته و ويژگيهاي منحصر به فردي در وي پديد آورده بودند؛ نخست هدايت رحماني و الطاف پنهان الهي كه شعله‏هاي عشق و ايمان را در درونش مشتعل ساخته و از او مدافعي خستگي‏ناپذير براي فرهنگ اسلامي و جامعه ديني ساخت، دومين عامل كه در جوهر معنوي اين انسان مأنوس با حقيقت نقش اساسي ايفا نمود محيط خانوادگي وي مي‏باشد، نعمت زيستن در خانه‏اي آكنده از راستي، درستي و دانايي، اثري بس خجسته بر اين كودك نورسته نهاد. البته آن شهيد قدردان والدين اين چنين وارسته بود، زماني به فرزندانش گفته بود: گهگاه كه به اسرار وجودي خود و كارهايم انديشه مي‏نمايم احساس مي‏كنم يكي از مسايلي كه باعث خير و بركت در زندگيم شده و همواره عنايت و لطف الهي را شاملم كرده احترام و نيكي فراوان است كه به والدين خود كرده‏ام.
مجتبي مطهري مي‏گويد: به خاطر دارم مادرم مي‏گفت: والده حاج شيخ مرتضي در ميان عروسهايشان به من لطف و عنايتي خاصي داشت و اين محبت به خاطر اشتياق خاصي بود كه به فرزند دلبندش داشت، اما اين علاقه متقابل بود، در آغاز جواني گِله‏اي كوچك از مادر ايشان نمودم، استاد شهيد به اندازه‏اي ناراحت شد كه يك روز با من سخن نگفت. از آنجا به ميزان احترام همسرم نسبت به مادرشان پي بردم، مجتبي افزوده است: به خاطرم مي‏آيد هر گاه به زادگاه پدري (فريمان) سفر مي‏كرديم، پدرم تأكيد داشت ابتدا به منزل پدر و مادرش برويم و بعد از اقوام ديگر ديدن كنيم، در هنگام روبه‏رو شدن با والدين، دست آنان را مي‏بوسيد و به ما نيز توصيه مي‏كردند كه دست ايشان را ببوسيم.(15)

* شرح اشتياق
 

مرتضي با علاقه وافر نزد پدر به آموختن پرداخت ولي عطش فراوان او به دانستن بيش از آن بود كه به اين ميزان فراگيري اكتفا كند. دكتر علي مطهري ـ فرزند شهيد ـ اظهار داشته است: از اموري كه در باره ايشان گفته‏اند اين بود: در سنين شش الي هفت سالگي علاقه عجيبي به مكتب رفتن داشته‏اند. يعني بدون اينكه مثلاً پدرشان به ايشان فشار بياورند كه بايد به مكتب بروي خودشان خيلي علاقه‏مند بودند كه به مكتب بروند. مي‏گويند در همان سنين يك روز صبح عبائي بر دوش مي‏اندازند و به طرف مكتب مي‏روند، چون مكتب بسته بوده در پشت در آن مي‏نشيند تا باز شود. اهل خانه مي‏بينند كه مرتضي در خانه نيست، نگران مي‏شوند و هر چه دنبالش مي‏گردند او را نمي‏يابند، تا آن كه مي‏روند، مي‏بينند پشت در مكتب هستند و به خواب رفته‏اند.(16)
بيش از دوازده بهار از عمرش نگذشته بود كه شور و شوق دروني وي را به سوي حوزه علميه مشهد مي‏كشاند و با جديت و نظم به تحصيل علوم اسلامي مبادرت مي‏ورزد.(17) و هر دم شعله علاقه به علوم ديني از اعماق وجودش زبانه مي‏كشد:
در اندرون من خسته دل ندانم كيست
كه من خموشم و او در فغان و در غوغاست
در سال 1311 ه.ش كه در مشهد فراگيري دانش ديني را آغاز نمود انديشه‏هاي مربوط به خداشناسي سخت اين نوجوان را به خود مشغول داشت؛ به نحوي كه خواب و استراحت را از وي باز گرفت، شك و حيرت وجودش را اشغال كرد ولي به اهميت اين افكار پي برد كه اگر اين مسايل برايش حل نشود و از اين وادي حيرت به سرزمين يقين و ايمان پاي ننهد در هر موضوع ديگر انديشه نمودن جز اتلاف وقت نخواهد بود. استاد شهيد خود مي‏نويسد:
«تا آنجا كه من از تحولات روحي خودم به ياد دارم از سن سيزده سالگي اين دغدغه در
من پيدا شد و حساسيت عجيبي نسبت به مسايل مربوط به خدا پيدا كرده بودم، پرسشها البته متناسب با سطح فكري آن دوره يكي پس از ديگري به انديشه‏ام هجوم مي‏آورد.»(18)
سرانجام پس از چهار سال تحصيل در حوزه علميه مشهد در حالي كه نوجواني 15 ـ 16 ساله بيش نبود تصميم مي‏گيرد عازم شهر مقدس قم گردد و به تكميل معلومات بپردازد.(19) خود شهيد به اين ايام اشاراتي آشكار دارد: «... در آن هنگام كه پانزده، شانزده ساله بودم، در باره هر چيزي كه فكر مي‏كردم و راضي نمي‏شدم الا تحصيل علوم ديني، آن وقتها فكر نمي‏كردم كه با اين اوضاع و احوال [مخالفت شديد رضاخان با روحانيت] اين چه فكري است، پانزده ساله بودم كه به مشهد رفتم، بعد دوباره به محل خودمان برگشتم. در آنجا وضع سخت‏تر از جاهاي ديگر بود، پدرم كه روحاني و پيرمرد هفتاد و هشتاد ساله بود او را به زور كشيدند و بردند و مكلاّيش كردند، او هم از پشت‏بام برگشت و چون لباس به تن مي‏كرد از خانه بيرون نمي‏آمد اما من پا را در يك كفش كرده بودم كه بايد به قم بروم ... مادر ما اصرار داشت كه به قم نروم، چون فكرهايي داشت و مي‏خواست ما را نگه دارد، لذا دايي ما را كه خود اهل علم بود و ده، بيست سال از من بزرگتر بود مأمور كرد تا ما را از رفتن منصرف سازد. او در سفري كه با هم مي‏رفتيم هر چه مي‏گفت من جواب منفي مي‏دادم و يك دليل براي حق بودن اسلام همين است ... بچه‏اي پانزده ساله اصرار داشت كه به علوم ديني بپردازد.»(20)

* ستاره سعادت
 

به رغم مخالفت سرسختانه رضاخان با اسلام و روحانيت و برخلاف نظر دوستان و نزديكان، شهيد مطهري در سال 1316ه••• .ش در آن خفقان پهلوي به هجرتي سرنوشت‏ساز دست زد و زادگاهش را به قصد اقامت در قم ترك نمود، در حجره‏اي از مدرسه فيضيه سكونت اختيار كرد و زندگي ساده، عاري از تكلف اما سرشار از عزت و قناعت را پيش گرفت. اوضاع ظاهري و چگونگي لباسهايش از فقر و مشكلات اقتصادي اين طلبه جوان حكايت داشت، بعد از ازدواج نيز در روند مزبور تغيير مشهودي رخ نداد و تنها حجره خود را عوض كرده و در اتاقي استيجاري اسكان يافت و كتابهاي خود را به آنجا انتقال داد.(21) به رغم اين دشواريها با نشاطي معنوي از محضر دانشوران حوزه قم كه حضرت امام خميني(قدس‏سره) در بين آنان چون خورشيدي فروزان پرتوافشاني مي‏كرد بهره‏مند گشت و روز به روز بر دانسته‏ها و آگاهيهاي علمي خودش افزود.
آيت‏اللّه‏ روحاني(ره) كه عالمي بسيار فروتن، باتقوا و مدرس علوم اسلامي بود و از عالمان مشهور خراسان محسوب مي‏گشت در سال 1330ه••• .ش به منظور زيارت مرقد مطهر حضرت فاطمه معصومه(س) و ملاقات با برخي دوستان دانشور به قم مسافرتي نمود و در مدرسه فيضيه به حجره استاد مطهري رفت تا از نزديك با خصوصيات روحي و فضايل اخلاقي اين جوان دانشمند كه بسياري از فضلا را از معنويت و دانش خود بهره‏مند ساخته آشنا شود. او در برخوردي كوتاه به اخلاق پيامبرگونه و دانش فراوان شهيد مطهري پي برد و شيفته شايستگيها و كمالات اين نهال پربار گشت؛ تا آنكه در تابستان سال بعد استاد مطهري براي زيارت و استراحت به مشهد مقدس عزيمت نمود و چون قصد ازدواج داشت پس از مشورت با والدين و برخي خويشان نزديك،
دختر آيت‏اللّه‏ روحاني مذكور را خواستگاري نمود. چون خانواده شهيد مطهري به بيت اين عالم براي منظور مورد اشاره آمدند، آيت‏اللّه‏ روحاني در مقابل اكراه برخي افراد خانه ـ خصوصا همسر ـ اظهار داشت: سال گذشته در قم به حجره ايشان رفته بودم و با اخلاق و خصوصيات روحي اين جوان آشنايي دارم و او را انساني پاك‏سرشت مي‏دانم. دختر آن عالم كه بعد به عقد ازدواج شهيد مطهري درآمد و بدين گونه ستاره سعادت بر بام زندگيش طلوع نمود، در اين ارتباط خوابي هم ديده بود:
يازده ساله بودم كه شبي در عالم رؤيا مشاهده كردم به اتاق پدرم رفته‏ام، در اتاق والدم بر روي زمين ورقي كاغذ افتاده بود. چون آن را برداشتم ديدم بر روي آن نوشته است: فلاني (يعني من) براي مرتضي در روز بيست و نهم ماه عقد مي‏شود! از ديدن چنين رؤيايي خيلي تعجب كردم و با كسي آن را در ميان ننهادم تا آنكه مدتي گذشت. خواستگاران متعددي مي‏آمدند ولي مادرم مي‏گفت: تا ديپلم نگيرد شوهرش نخواهم داد. سيزده ساله بودم
و در كلاس هفتم ـ نظام قديم ـ درس مي‏خواندم كه آقاي مطهري برحسب سابقه آشنايي با پدرم براي خواستگاري به خانه ما آمدند كه با مخالفت شديد مادرم روبه‏رو شد، چند بار ديگر هم ايشان مراجعه نمودند، اما مادرم موضوع درس خواندن را مطرح نمود. شهيد مطهري فرمودند: اشكالي ندارد و مي‏توانند درسشان را ادامه دهند. سرانجام در بيست و سوم ماه موافقت مادرم اعلام گرديد و همان روز آقاي مطهري اظهار داشت روز بيست و نهم ماه براي عقد زمان مناسبي است و در اين روز به عقد ايشان در آمدم و در آن وقت حقيقت خوابي كه ديده بودم برايم روشن گرديد.(22)
شهيد مطهري با تشكيل زندگي مشترك به قم گشت و زندگي جديد را با وضع مشقت‏باري آغاز نمود زيرا گاه مجبور مي‏گرديد براي امرار معاش كتابهايش را در معرض فروش بگذارد و يا از دوستان مبالغي قرض كند، ولي آن چنان مناعت طبع داشت كه حتي همسر را از اين ماجرا مطلع نمي‏نمود و نه تنها در برخورد با او، روي در هم نمي‏كشيد بلكه با چهره‏اي متبسم و شاداب با وي سخن مي‏گفت به نحوي كه همسرش متوجه مشكلات او نمي‏گرديد.(23)
همسر جوان در كنار اين انسان روشن‏روان فراگيري زبان عربي و دروس حوزوي را آغاز كرد و بعد از آن به درسهاي دبيرستاني پرداخت، با آنكه استاد مطهري سخت به حوزه علميه قم علاقه‏مند بود و تا آخرين روزهاي حيات دنيوي آرزوي بازگشت به آن محفل مقدس را داشت اما در سال 1331ه••• .ش به دلايلي كه در رأس آنها مشكلات اقتصادي بوده، به تهران هجرت مي‏نمايد(24). پس از مهاجرت استاد، خلاء ناشي از دوري ايشان براي طلابي كه از وجودش بهره مي‏بردند بيشتر مي‏شد و مشتاقان را در غم و اندوهي زياد فرو برده بود. البته اين مهاجرت نيز از جهاتي مفيد و ثمربخش بود و بعدها چون جويباري كه از كوهستان حوزه سرچشمه گرفته بود در دانشگاه جاري گشت و استاد در مساجد و محافل ديني به تبيين معارف قرآن و عترت مبادرت ورزيده و جوانان را مشتاق حقايق تشيع نمود.
در تهران، در خانه محقري واقع در كوچه دردار مسكن گزيدند. به تهران كه آمدند همسر شهيد مطهري خطاب به استاد گفت: اجازه بدهيد تحصيلاتم را ادامه بدهم و ديپلم بگيرم. ايشان پاسخ دادند: بخوان و به طور متفرقه و با حجاب كامل اسلامي برو امتحان بده. ايشان مي‏افزايد: تا كلاس هفتم درس خوانده بودم كه به منزل استاد آمدم و موفق شدم درسم را ادامه داده و ديپلم بگيرم.(25) استاد مطهري به محض ورود به تهران نورافشاني در آن محيط ظلماني را آغاز كرد و تدريس در مدرسه مروي را براي جويندگان حكمت جزو برنامه‏هاي علمي خويش قرار داد. سخنرانيهاي آموزنده استاد نيز همزمان با تدريس، هر حقيقت‏جويي را شيفته خود نمود.(26)

* همسر فداكار
 

شهيد مطهري يكي از بازوهاي توانمند فكري رهبري انقلاب به شمار مي‏آيند. چنان كه رهبر معظم انقلاب در اين باره فرموده‏اند: «آقاي مطهري در پيروزي اين انقلاب بلكه در به وجود آوردن اين انقلاب هم نقش داشتند، اما در مورد حراست از مرزهاي ايدئولوژيك و حفظ نه شرقي، نه غربي و بخصوص التقاط‏زدايي از انديشه اسلامي آقاي مطهري يك فرد بي‏نظير بود.»(27)
بدون شك نمي‏توان نقش ارزنده و مؤثر همسر آن شهيد را در چنين برنامه‏هايي ناديده انگاشت و آن شرايط آرام‏بخش و تقويت‏كننده‏اي را كه اين بانوي فداكار در خانواده آن فيلسوف پديد آورد، در موفقيت شهيد مطهري در عرصه‏هاي گوناگون فكري و سياسي بسي مؤثر نبوده است. وقتي استاد در مسجد آذربايجانيها سخنراني داشت و به تبيين حقايق و افشاي مسايل مشغول بود، با آنكه همسرش سخت در ناراحتي به سر مي‏برد، از ناگواري خود چيزي بر زبان نياورد كه مبادا ايشان از تلاش تبليغي و فكري خويش باز بماند.
در نهضت مقدس اسلامي كه از 15 خرداد 1342ه••• .ش به رهبري امام خميني آغاز شد، روحانيت مبارز نقش ويژه‏اي در آن به عهده داشت و به همين دليل طي آن، گروه زيادي از علما و طلاب و واعظان در اين ماجرا دستگير شدند. وقتي عوامل رژيم دنبال شهيد مطهري آمدند، شب عاشورايي بود و ايشان طي يك سخنراني به منبريها گفته بود: بايد واقعيت را بگوييد و در مقابل هر حادثه‏اي و گرفتاري از خود ايستادگي نشان دهيد. همسرش طي خاطره‏اي مي‏گويد: در ساعت نيم بعد از نيمه شب، شهيد مطهري به خانه آمدند، منزلمان در كوچه دردار بود، آن روز بچه‏اي دو ماهه نيز داشتم. طبق معمول كه يك ذره پنير يا كره مي‏خوردند، همان شام مختصر را از من طلب كردند و من رفتم شام بياورم، درب حياط به صدا در آمد و استاد براي گشودن آن به سوي حياط رفتند. نيروهاي رژيم شاه بودند، دايم ايشان را مي‏كشيدند و آن شهيد در صدد بود لباس عوض كند كه آنها اجازه نمي‏دادند. من آمدم جلو، به من گفتند: لباسهايم را بياور. در جيب قباي ايشان اعلاميه‏هاي زياد، دفتر تلفن و مدارك زياد ديگري بود. در همان لحظه قباي ديگري برايشان آوردم. آن شب استاد را دستگير نمودند و نزديك دو ماه زنداني كردند.(28) بعد از مدتي كه آزاد شدند گفتند: كار تو خيلي به من كمك كرد زيرا اگر اسنادي كه در جيبم بود به دست ساواك مي‏افتاد به دوستانم لطمه بسيار زيادي وارد مي‏شد با اين حساب خيلي زرنگي كردي.(29)
در ماجراي انقلاب و حكومت نظامي نيز عده‏اي از علما و ياران شهيد مطهري كه تحت تعقيب بوده و از دست رژيم شاه متواري بودند به خانه شهيد مطهري مي‏آمدند. البته شهيد مطهري در ميهمان‏نوازي اجازه نمي‏داد به اهل خانه و خصوصا همسرش زحمتي وارد شود و عقيده داشت پذيرايي از ميهمان خوب است
اما شرعا حق نداريم به زني كه در خانه ما هست فشار و زحمتهايي را تحميل كنيم و اسمش را ميهمان‏نوازي بگذاريم و بگوييم در خانه ما باز است! او بر اين باور بود كه اين جنبه از عاطفه انساني و نوع‏دوستي اگر مستلزم اذيت به همسر باشد و در وي خستگي و مرارت به وجود آورد نه تنها ثواب ندارد بلكه تجاوز به حقوق خانواده هم به شمار مي‏آيد و انسان براي انجام وظايف اجتماعي و خدمت به دوستان بايد ملاحظه امور ديگر را نموده و مراعات حال همسر و فرزندان را بنمايد.(30)
آن شهيد فرزانه خانواده را نسبت به مسايل سياسي آگاه مي‏نمود و با فرزندان در باره گروههاي فكري موجود سخن مي‏گفت و اذهان آنان را در اين خصوص روشن مي‏ساخت تا با شناخت كج‏فكري و انحطاط اخلاقي و عقيدتي آن فرقه‏ها، مراقب بوده و از تعفن انحراف و لغزشهاي چنين تشكلهاي فاقد تزكيه، برحذر باشند.
البته شهيد مطهري برخي مسايل حساس را حتي با اهل خانه در ميان نمي‏گذاشت و به عنوان مثال با وجود آن كه رياست شوراي انقلاب را عهده‏دار بود به دليل سرّي بودن مسأله، خانواده‏اش از آن خبر نداشتند.(31) با توجه به نظرات فكري و سياسي آن استوانه انديشه، و انتقادي كه از گروههاي التقاطي مي‏نمودند و سياهيهاي آنان را افشا مي‏كردند در اين اواخر دائما مورد تهديد اين فرقه‏ها و خصوصا گروه فرقان بودند كه به صورت تلفن و نامه و در حد كُشتن بود و چون شهادت جزو آرزويش محسوب مي‏گشت بدون هراس به كارش ادامه مي‏داد ولي چنين وضعي براي خانواده و خصوصا همسر نگران كننده بود.
از آنجا كه بخش مهمي از فعاليتهاي آن شهيد به مطالعات و تحقيقات مي‏گذشت همسرش كارهاي منزل را به خوبي انجام مي‏داد تا محيط خانه براي چنين اموري مهيا باشد، البته پرداختن به چنين تلاشهاي ژرف فكري و پژوهشي به هيچ عنوان آن متفكر را از مسايل خانواده باز نمي‏داشت و وظايف يك انسان مسلمان را در قبال همسر و فرزندان عملي مي‏ساخت، مي‏كوشيد فرزندان پس از شناخت موضوعي با تمايل دروني موضوعي را پذيرا شوند و هيچ گاه اجبار و اكراهي در نصيحت به آنان در كار نبود در مورد فرايض ديني اهتمام ايشان بسيار دقيق بود و افراد خانه را به انجام آنها تشويق مي‏نمود.(32)

پي نوشت :

1ـ صحيفه نور، چاپ جديد، ج4، ص104، 12/2/58.
2ـ سرگذشتهاي ويژه از زندگي شهيد مطهري، ج3، ص158 و 160.
3ـ ويژه‏نامه استاد شهيد مرتضي مطهري، مقاله مجتبي مطهري، ص14.
4ـ ناصح صالح (شرح زندگاني حاج ميرزا علي‏آقا شيرازي)، متن دست‏نويس، از نگارنده، ص239.
5ـ مجله پيام انقلاب، 12 ارديبهشت 1360، سال دوم، شماره مسلسل31، ص32.
6ـ داستان راستان، شهيد مطهري، ج‏اول، مقدمه.
7ـ احياء تفكر اسلامي، شهيد مطهري. ص95.
8ـ لمعاتي از شيخ شهيد، انتشارات صدرا (تهران)، ص22.
9ـ همان مأخذ، ص21.
10ـ شهيد مطهري اين ماجرا را در دروس فلسفه تاريخ، ج‏اول، ص128 آورده است.
11ـ اين تسليت‏نامه در تاريخ سيزدهم محرم سال 1392 ه.ق تحرير گرديده است.
12ـ سرگذشتهاي ويژه ... ج3، ص159.
13ـ خوشايند زندگي خويشاوند مرگ، از نگارنده، ص365، به نقل از مطهري مطهر انديشه‏ها، محمدحسين واثقي‏راد، ج‏اول، ص18 و 19، ج2، ص655، همچنين بنگريد به سرگذشتهاي ويژه ... ج2، ص105 ـ 106.
14ـ سرگذشتهاي ويژه، ج2، ص106.
15ـ همان، ج2، ص150 ـ 151.
16ـ مطهري مطهر انديشه‏ها، ج‏اول، ص19 ـ 20؛ شهيد مطهري مرزبان بيدار، محمدخردمند، ص22.
17ـ مجموعه آثار استاد شهيد مطهري، ج‏اول، ص9.
18ـ علل گرايش به ماديگري، استاد شهيد مرتضي مطهري، ص8 ـ 9.
19ـ سيري در زندگي استاد مطهري، انتشارات صدرا، ص32.
20ـ جلوه‏هاي معلمي استاد مطهري، سازمان پژوهش و برنامه‏ريزي آموزشي وزارت آموزش و پرورش، ص21.
21ـ يادواره استاد شهيد مرتضي مطهري، سيدحسين شفيعي دارابي، ص40.
22ـ سرگذشتهاي ويژه ...، ج‏دوم، ص106 ـ 107.
23ـ يادواره استاد شهيد مرتضي مطهري، ص40.
24ـ مجله پيام انقلاب، همان شماره، ص33.
25ـ سرگذشتهاي ويژه، ج2، ص108.
26ـ مجله تربيت، سال هفتم، شماره هشتم، ص16.
27ـ لمعاتي از شيخ شهيد، ص27.
28ـ مطهري مطهر انديشه‏ها، ج2، ص656، ويژه‏نامه استاد مطهري، ص20.
29ـ مجله تربيت، همان مأخذ، ص20.
30ـ در اين مورد بنگريد به كتاب انسان كامل، شهيد مطهري، ص296 ـ 297.
31ـ سرگذشتهاي ويژه، ج2، ص115.
32ـ يادنامه شهيد مطهري، ص290.
 

منبع: پيام زن