کلوا و اشربوا ولاتسرفوا ان الله لا يحب المسرفين
بخوريد و بياشاميد و اسراف نکنيد همانا خدا اسرافکاران را دوست ندارد.1
اسراف در فرهنگ لغات به معناي افراط ، فراخ رفتاري ،تلف کردن مال و ول خرجي کردن و يا در مهر مورد زياده روي کردن را آورده اند.2
و اما درحرمت اسراف و مذموم بودن آن هيچ بحث و حرفي نيست ولي کلام در اينست که چگونه تشخيص دهيم زياده روي کرده و اسراف نموديم ، يا قدم به ميانه و اعتدال گذارده ايم . علي ـ عليه السلام ـ راه تشخيص و تميز آن را به ما نشان داده وبراي شخص اسرافکار سه نشانه ذکر مي فرمايند : « طعامي که در خور او نيست مي خورد ، لباسي که در خور او نيست مي پوشد و متاعي که در خور او نيست مي خرد.»3 بنابراين مهمترين عامل شتافت مرز و حد بين اسرافکار و شخصي که مسرف نيست شأن و موقعيت اقتصادي شخص است يعني چناننچه خوراک ،پوشاک و نوسايلي که فرد استفاده مي کند فراخور حال وي باشد اسراف نبوده و در غير اين صورت اسم فاعل اسراف در مورد او تحقق مي پذيرد . ( البته اين قيد شأن و موقعيت مربوط به اصل استفاده وسايل و متاع مورد نياز است به اين معنا که شخص متمول براي استفاده از وسايل گران قيمت و خوردنيهاي رنگارنگ اسراف محسوب نمي شود تا زماني که در حد نياز و جزء وسايل زندگي او باشدو الا چنانچه همين فرد به مصرف گرايي بي رويه روي اورد مثل استفاده از چندين نوع غذا در يک نوبت و يا خريد وسايلي که هيچگاه به کار نمي آيد يقينا عمل ااو اسراف است .)
اسراف يکي از گناهان کبيره است که چون ساير گناهان براي مبارزه با آن ابتدا بايد عوامل پيدايش آن را شناخت و پس از آن با آثار و عوماقب سوء آن آشنا شد .
علل پيدايش اسراف دو عامل ذکر شده است : 1ـ عامل اخلاقي 2ـ عامل رواني

از جمله عوامل اخلاقي :

الف : ضعف ايمان است . مهمترين عاملي که انسان را درمقابل منکر مقاوم کرده و از افتادن در ورطه گناه باز مي دارد ايمان است و شخصي که دچار اسراف شده بي ترديد ايمان در قلب او آنگونه که بايد قوت نگرفته است .
ب: پيروي از هوي نفس : « ان النفس لاماره بسوء الا ما رحم ربي »4
نفس انسان هماره انسان را به بدي مي خواند مگر اينکه خدا رحم کند و شخص مسرف کسي است که مغلوب نفس اماره گشته است .
ج : کوته نظري : شخص مسرف گمان مي کند هر چه پوشاک ، خوراک و وسايل زندگي اش در حد عالي باشد از ارزش و مقام بهتري در اجتماع و جلوي سايرين برخوردار است.
د: ريا : شخص مسرف براي نشان داددن خود يک سري خرجهاي دهان پر کن ، بذل و بخششهاي بي مورد که نه خود و نه ديگران نيازي به آن دارند انجام مي دهد تا فقط به چشم بيايد .

و از جمله عوامل رواني :

الف : تجمل گرايي و تجمل پرستي
« حب الدنيا رأس کل خطيئه» فرد زيباييها را دوست دارد اما به حد افراط تا جايي که به مرحل پرستيدن و ستايش کردن مي رسد . دوست دارد هر چيز زيبايي را که مي بيند بخرد و آن را از آن خود مي داند .
ب : الگوهاي نادرست رفتاري و کرداري :
فرد به اسراف دچار مي شود چون عملي مرسوم در خانواده است و يا تحت تأثير اطرافيان چون دوستان و آَنايان و محيط پيرامون خود قرار گرفته و از آنان الگو برداري کرده است .
اسراف مذموم است و در دين اسلام هم نکوهش شده امام زماني ترغيب به حذف اين خصيصه در ما ايجاد خواهد شد که ضرورت آن بر ايمان ملموس و قطعي شود و آن ميسر نخواهد بود تا زماني که ميزان قبح عمل و عواقب سوء آن برايمان روشن گردد . لذا براي ايجاد اين حساسيت به ذکر چندين مورد از آثار سوء اجتماعي و آثار اخروي اسراف مي پردازيم .

آثار سوء اجتماعي :

1ـ رفتن برکت از سفره بندگان و سلب نعمت ازايشان . پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله ـ هر که در زندگي ميانه روي کند خداوند او را نعمت دهد و هر که زياده روي کند خدايش او را بي نصيب سازد.»5
2ـ سترش بي عدالتي و فقر : اسراف از خانواده به جامعه کشيده مي شود که نتيجه آن فقر و بي عدالتي است . بازار يک جامعه تابع عرضه و تقاضا است . وقتي اسراف پيش آمد فرهنگ مصرف گرايي بالا مي رود . در نتيجه تقاضا زياد مي شود درحال که ارز ثابت است . اينجاست که جامعه با مشکل اقتصادي روبرو خواهد شد . مسرفان يک جامعه کالا را مي خرد به هر قيمتي که باشد . فروشنده هم از اني موضوع سوء استفاده کرده جنس و کالاي خود را به بالاترين قيمت ممکن مي فروشد پس گراني و تورم پيش مي آيد در نتيجه اقشار کم درآمد جامعه قادر به بر آوردن مايحتاج زندگي خود نبوده و فقر دامنگير آنان مي گرددد . به دنبال فقر عدالت ازجامعه رخت بربسته ، فاصله طبقاتي و فساد اقتصادي که آثار مخرب آن بر همگان روشن است فراگير مي شود .

آثار سوء اخروي:

1ـ محروم شدن ازحب خداوند که در ابتداي بحث به آيه مورد نظر اشاره شد .
« خداوند اسرافکاران ار دوست ندارد .»
2ـ مستجاب نشدن دعا : پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله ـ دعاي چهار دسته از امت من مستجاب نمي شود که يکي از آنها مشخص مسرف است.6
3ـ محروم شدن از هدايت پروردگار : « پس خداوند عمل فرعون را جلوي او زيبا جلوه داد تا از هدايت خدا محروم گردد و از راه راست بازداشته است.»7
4ـ دور بودن از شفاعت ائمه : امام جواد ـ عليه السلام ـ به نقل از پدرانشان به نقل از امير المؤمنين ـ عليه السلام ـ فرمودند : کيفر خدا را کوچک نشماريد زيرا شفاعت ما به برخي از اسرافکاران تنها پس از سيصد هزار سال مي رسد.8
5ـ خوار شدن در قيامت : علي ـ عليه السلام ـ در نهج البلاغه مي فرمايند : « آگاه باشيد بخشيدن مال به آنها که استحقاق آن را ندارند ، زياده روي و اسراف است و ممکن است در دنيا مقام بخشند . مال را بالا ببرد اما در آخرت او را پست خواهد کرد و درميان مردم ممکن است گرامي باشد اما در پيشگاه خدا خوار و ذليل است.9

پي نوشتها:

1- سوره اعراف ، آيه 31 .
2- محمد معين ، فرهنگ فارسي ، تهران ، امير کبير ، 1375 ، ج1 ، ص 266 .
3- خصال ، ج 1 ، ص 110 .
4- سوره يوسف
5- حسن بن علي بن شعبه ، تحف العقول عن آل الرسول ، صادق حسن زاده ، ص 76 .
6- حسن بن علي بن شعبه ، تحف العقول عن آل الرسول ، صادق حسن زاده ، ص 632 .
7- سوره مومن ، آيه 41 .
8- محمد باقر مجلسي ، بحار الانوار
9- نهج البلاغه ، محمد دشتي ، خطبه 126 ، ص 240 .