تقويت عوامل تاب آوري نزد کودکان خياباني
کودکان خياباني نيازهاي ويژه اي از قبيل: غذا، خواب، مراقبت بهداشتي، سرپناه، درآمد ، حمايت ، پذيرش ، دلبستگي و محبت، مصاحبت و معاشرت و دوستي و تفريح دارند. در بسياري از اوقات اولويت بندي نيازهاي احساس شده و مهم از دريچه ديد اين کودکان و ديد متخصصان و دست اندرکاران برنامه هاي رفاهي متفاوت است. کودکان خياباني مشکلات اجتماعي، فيزيکي و رواني عمده اي دارند. فقر و بيسوادي، خشونت محيطي، فقدان منابع و تسهيلات لازم آموزشي و بهداشتي و حرفه اي آنها را از کسب مهارت و دسترسي به يک زندگي سالم باز مي دارد و همين امر ماندن آنها در چرخه فقر را موجب مي گردد .
مشکلات جسمي اين کودکان از قبيل بيماري هاي پوستي ، انگلي ، دهان و دندان ، سل و انواع عفونتهاي تناسلي است. تجربه زندگي پرفشار در گذشته ، روش زندگي نابسامان و متغير موجب بروز اختلالات رواني نظير افسردگي و ... گرديده و احتمال سوء مصرف مواد در اين کودکان را افزايش مي دهد. سوء مصرف مواد به نوبه خود ضريب احتمال حادثه، خشونت، حاملگي ناخواسته و يا سکس حفاظت نشده و ابتلا به بيماري هاي کبدي و دماغي را افزايش مي دهد .
در قبال مشکلات فوق الذکر که تمامي کودکان را با تهديد جدي مواجه مي سازد، راه حلهايي نظير ابتکارات شخصي (توانايي حل سريع و کارآمد مشکلات با استفاده از منابع موجود) و تاب آوري (توانايي برگذشتن و غلبه بر مشکلات و اوضاع دشوار زندگي) که البته به ميزان هوش و خلاقيت اين کودکان و نيز ميزان دلبستگي آنان به ساير افراد مهم در زندگيشان دارد، به کمک آنها مي آيد . حمايت دريافت شده از سوي گروه همسالان که علايق و نيازهاي مشترک و آنها را دارند و نيز جايگاه اين کودکان در سلسله مراتب قدرت نيز از عوامل محافظت و ادامه بقاي کودکان به شمار مي رود .
همانگونه که ذکر شد، تاب آوري به عنوان يک توانايي فطري براي رشد و ارتقاء که در انسان به عنوان يک ارگانيسم وجود دارد و بخشي از ترکيب ژنتيکي فرد را تشکيل مي دهد و مي تواند به طور طبيعي در شرايط معين محيطي از قوه به فعل درآيد، تاکيد مي ورزد. همه ما با تاب آوري ذاتي و با ظرفيت هايي براي بهبود ويژگي هايي که عمدتاً در افراد تاب آور ديده مي شوند، متولد مي شويم. اين ويژگي ها عبارتند از توانش اجتماعي (تفاهم ، همدلي ، مهرباني ، مهارتهاي ارتباطي) به حل مسئله برنامه ريزي، ياري جويي، تفکر انتقادي و خلاق خودگرداني (احساس هويت، خودآگاهي، خودکارآمدي) احساس هدفمندي و باور به آينده اي روشن ( هدف گيري ، آرمان هاي تحصيلي ، خوشبيني ، اعتقاد ديني و روابط معنوي) .
نکته مهم آن است که تاب آوري صرفاً پديده اي نيست که فقط ابرانسانها داراي آن باشند بلکه ظرفيتي فطري است که مي تواند به خوداصلاح گري و تغيير منجر گردد. پژوهش هاي به عمل آمده در حوزه رشد کودک ، پويايي خانواده توسعه اجتماعي و نيز مطالعات اتوگرافيک نوجوانان نشان مي دهند که ويژگيهاي خانواده ، محيط هاي آموزشي و محيط هاي اجتماعي مي تواند به تقويت يا تضعيف تاب آوري طبيعي در کودک بيانجامد. اين عوامل محافظتي اشاره به ويژگيهايي از محيط دارند که باعث تغيير يا حتي به عکس شدن برآمدهاي بالقوه منفي نشده و افراد را قادر مي سازند تا پيامدهاي ناگوار را درجهت مثبت تغيير دهند. اين ويژگيها در 3 گروه کلي قابل طبقه بندي هستند .
1- پيوندهاي مهربانانه که به همدردي در کسب متقابل احترام و علاقمندي مي انجامد .
2- اميدواري که باعث مي شود تا نوجوان تاب آوري ذاتي خود را باور کند و در رويارويي با مشکلات و آسيب ها به جستجوي کشف توانمنديهايش برآيد .
3- پيدايش فرقهايي براي مشارکت معنامندي در جهت مسئوليت پذيري تصميم گيري ، گفتن و شنيدن و تاثيرگذاري افراد با استعداد براجتماع
به طور خلاصه آنکه تمام کساني که بر پيشامدهاي ناگوار چيره گشته اند به ما مي گويند که تاب آوري نهايتاً عبارت است از فرايند با ديگران در ارتباط داشتن و زيستن . Rutter مي گويد : رشد عبارتست از پرسش درباره ارتباطي که ميان شما به عنوان يک فرد و محيطي که در آن زندگي مي کنيد شکل مي گيرد تمام اميد ما آن است که اين ارتباط تغيير و ارتقا يابد . اينکه ببينيم کودکاني که در محيطي نامطلوب پرورش يافته اند محکوم به تحمل منفعلانه اين محيط و نهايتاً ناکارآوري نيستند .
Coleman نيز معتقد است که اساسي ترين وظيفه والدين، آموزشگران و سياستگذاران عبارتست از ايجاد رابطه ميان کودکان و کارخانه اي به نام اجتماع. در واقع خانه ها، محيط هاي آموزشي و اجتماعات مي بايد به "خانه هاي روانشناسانه اي" مبدل شوند که در آن نوجوان بتواند روابط احترام آميز و مهربانانه را دريابد و فرصت هايي براي مشارکت معنامند داشته باشند .
براي آفرينش چنين مکانهايي بيش از هر چيز بايد تاب آوري را تقويت کرد. وضعيت در جامعه بايد به گونه اي تغير يابد که ديدمانها (paradigms) چه فردي و چه حرفه اي ازسمت خطر به سوي تاب آوري از کنترل به مشارکت از حل مسئله به رشد مثبت اجتماع سازي تغيير يابند. با اين حال، تقويت تاب آوري علاوه بر ايجاد تغيير درباورهاي فردي نيازمند تغيير در سياستگذاري ها در زمينه عدالت اقتصادي اجتماعي و آموزشي در زمينه کودکان خياباني است .
لذا نهادهاي دولتي و دست اندرکاران برنامه ريزي هاي آموزشي کودکان خياباني و سازمانهاي غيردولتي با توجه به اهميت تاب آوري با فراهم آوردن محيطي حمايتگر و امن و ايجاد فرصت مشارکت و انگيزه مند توان و استقرار اميد در اين کودکان امکان ادغام مجدد و حرکت به سوي فلاح و ارتقاء را فراهم آورند .
راه کارها:
راه کارها در ارتباط با عوامل ايجاد کننده پديده کودکان خياباني است و برطرف کردن يا کاهش اين عوامل ، راه کارهاي ضروري در اين زمينه است .با توجه به اين ارتباط ، فهرستي از راه کارها با توجه به بررسيهاي انجام شده ، ارائه مي گردد :
1 -راه کارهاي بلند مدت :
- کاهش فقر ، برقراري عدالت اجتماعي و تامين رفاه اجتماعي .
- آموزش براي بالا بردن سطح آگاهي مردم به ويژه والدين و تغيير نگرشهاي نامطلوب و در واقع بازسازي فرهنگي جامعه .
بديهي است که اجراي اين راه کارها مستلزم تغييراتي در ساختارهاي اقتصادي ، اجتماعي و فرهنگي جامعه است .
2 - راه کارهاي کوتاه مدت :
- شناسايي کودکان خياباني و انواع آنان براي پاسخگويي به نيازهاي مشخص آنها .
- ايجاد مراکز مناسب ، آموزشي و حمايتي براي کودکان خياباني .
- ارائه خدمات لازم به کودکان خياباني ( آموزشي ، بهداشتي ، مشاوره اي و ... )
- ارتباط با خانواده اين کودکان و ارائه خدمات لازم به آنان ( آموزشي ، بهداشتي ، مشاوره اي و ... )
- تدوين قوانين حمايتي مورد نياز براي کودکان خياباني .
- تاکيد بر نقش دولت در برنامه ريزيهاي کلان در ارتباط با کودکان خياباني .
- توجه به ضرورت پيشگيري در ارتباط با پديده کودکان خياباني .
- مشخص کردن سازمان مسئول حمايت از کودکان خياباني .
- تلاش در راه کاهش کار کودکان به عنوان يکي از عوامل مهم پديده کودکان خياباني .
- ايجاد شبکه يا نظام يک پارچه مراقبت و حمايت از کودکان خياباني که در عمل همکاري سازمانهاي دولتي ، غير دولتي و ارائه خدمات مناسب به کودکان را امکان پذير ميسازد
مروري کوتاه بر اقدامات انجام شده در ارتباط با کودکان خياباني :
الف- سازمانهاي دولتي ( شهرداري – بهزيستي)
- تشکيل ستاد ساماندهي کودکان خياباني .
- جمع آوري کودکان خياباني .
- تاسيس مراکزي براي نگهداري کودکان خياباني همراه با آموزشهايي براي آنان .
- ايجاد مراکز مداخله در بحران در تهران و مراکز استانها .
- ايجاد خانه هاي سلامت ( براي دختران و زنان ) .
- برگزاري همايشها و کارگاه ها در ارتباط با کودکان خياباني .
- تهيه طرح هايي در ارتباط با کودکان خياباني .
- ايجاد ارتباط و همکاري با سازمانهاي غيردولتي و بين المللي (يونيسف) .
بديهي است که اين اقدامات و فعاليتها با کمبودهاي اساسي همراه است که نياز به بررسي دارد .
ب- سازمانهاي غير دولتي
گروهي از سازمانهاي غير دولتي در سالهاي اخير اقدامات زير را در ارتباط با کودکان خياباني انجام داده اند :
- ايجاد مراکز براي آموزش کودکان خياباني و ارتباط با خانواده هاي آنان .
- انجام پژوهشهاي در ارتباط با کودکان خياباني .
- برگزاري همايش ، کارگاه و نمايشگاه در مورد کودکان خياباني .
- جلب حمايت و حساسيت مردم نسبت به کودکان خياباني .
- انجام اقدامات حمايتي از کودکان خياباني در زمينه هاي مختلف .
- ارتباط و همکاري با سازمانهاي دولتي .
اين اقدامات نيز نياز به بررسي و ارزيابي دارد .
ج- سازمانهاي بين المللي : يونيسف
- برگزاري کارگاه ها در ارتباط با کودکان خياباني .
- انجام يک پژوهشي در مورد کودکان خياباني .
- حمايت مالي از طراح هاي پژوهشي در ارتباط با کودکان خياباني .
- ارتباط و همکاري با سازمانهاي دولتي .
- برگزاري جلسات با سازمانهاي دولتي و غير دولتي .
- فراهم کردن امکانات براي کارشناسان به منظور استفاده از تجربيات ساير کشورها در اين زمينه .
نگرشي بر راه حل هاي ارا ئه شده:
كودكان خياباني خود به خود و ناگهاني پديد نيامده‌اند ؛ اگر قرار است كودكان خياباني نشوند ، بايد به فكر ريشه‌كن كردن علت‌هاي خياباني شدن‌شان بود. كودكان خياباني نه مجرمند و نه زباله ؛ راه‌حل مواجهه با آنها نه دستگيري و زندان است و نه جمع‌آوري و بازيافت!
آنها معلول ناهنجاري‌هاي اجتماعي موجود هستند؛ معلول خلائي كه از فقدان نهاد خانواده در جامعه پديد آمده است. اين كودكان اغلب در خانواده‌هاي بي‌سرپرست و يا بدسرپرست پديد مي‌آيند و جبر شرايط محيط و نه ميل و اراده‌شان، آنان را به خيابان رانده است.
شناخت درست و دقيق از اين كودكان تنها زماني حاصل مي‌شود كه فرزندان خود را در شرايط آنها تصوير كنيم؛ شرايطي كه به دلايل مختلف طبيعي يا اجتماعي خانه و زندگي خود را از دست بدهند. تنها زماني مي‌توان راه‌حل‌هاي منصفانه و منطقي براي حل اين معضل بيابيم كه سرگشتگي آنان را در اجتماع آدم بزرگ‌ها ، كه هيچ ربطي به آنها ندارد، دريافت.
گرسنگي، وحشت مرگ، همنشيني با اشرار جامعه، استفاده از آنها براي قاچاق مواد مخدر ، سرقت ، بيماري ، خيابان‌خوابي و هزاران معضل ديگر نيروهاي پليدي هستند كه اين كودكان معصوم را تهديد مي‌كنند.
نخستين چاره حل معضل كودكان خياباني پيشگيري است. بايد با احيا و تقويت انديشه و عمل، فقر و فساد را كه بر هم زننده بنيان خانواده‌اند، از ميان برداشت. زيرا تا زماني كه عنصر خانواده در جامعه ما متزلزل و بال‌هاي سياه فقر و بي‌عدالتي هم‌چنان بر جامعه گسترده باشد، كودكان همه ما در معرض هرم سوزان خياباني شدن هستند.
بهترين راه‌حل رفع معضل كودكان خياباني پيشگيري است. فقرزدايي و بازسازي نهاد خانواده راه‌هاي جلوگيري از بروز چنين آسيبي هستند.
اتخاذ روش‌هايي مانند دستگيري و زنداني كردن و يا جمع‌آوري و بازيافت! در مراكز بازپروري،حتي در بهترين شرايط، تنها بر سرگشتگي و بي‌سر و ساماني آنها خواهد افزود.
هويت افراد جامعه در كودكي و در ميان خانواده تحقق مي‌يابد؛ در كانوني كه از تلفيق مهر مادري و اقتدار پدري شكل گرفته است. اگر خدشه‌اي به اين هويت وارد شود ، هيچ تمكن و ثروت مادي‌اي جايگزين آن نخواهد شد.
براي حل معضل كودكان خياباني بايد به هويت‌يابي و هويت‌سازي براي آنان انديشيد حتي اگر هزينه‌هايي بيش از نگهداري و بازپروري‌شان به ما تحميل شود. بايد آنان را به كانون خانواده بازگرداند. اما پيش از بازگرداندن آنها، اين كانون گرم خانواده بايد وجود داشته باشد.
نگهداري آنان در مراكز بازپروري كه فاقد عناصر اصلي موثر در شكل‌گيري شخصيت در كودكان هستند، يعني همان مهر مادري و اقتدار پدري، كاستي شكل و هويت را در آنان جبران نخواهد كرد.
جوانان و نوجوانان دست‌پخت اين مراكز، افرادي فاقد عاطفه و هويت خواهند شد كه جامعه هيچ‌گاه از تعرض آنان مصون نخواهد بود. اينان سرپرستان بي‌هويت خانواده‌هاي فردايند كه كودكان خياباني بيشتر و در وضعيت بدتري را به جامعه تحويل خواهند داد و اين بي‌تعادلي بر هم افزوده سامان جامعه و نظام را روز به روز بيشتر تهديد خواهد كرد.
راه‌اندازي و توسعه مراكز بازپروري دولتي كمك موثري به جامعه نخواهد كرد؛ چاره كار راه‌اندازي نهادهاي علمي و اقتصادي عمومي و مردمي است كه بتوانند خانواده‌هاي آسيب‌ديده كودكان خياباني را به كانون‌هاي گرمي تبديل كنند كه با آغوش باز در انتظار فرزندان فراري خود و قادر به نگهداري آنان باشند. هيچ راهي كم‌هزينه‌تر و عقلاني‌تر از اين شيوه براي حل معضل كودكان خياباني نيست.
منابع :
http://www.darvag.com/jamiat
http://www.iliachildcentered.org/home
http://forum.shahriariha.com
http://kowdakan.blogsky.com
behzisty.ir/documents ارسالي از طرف کاربر محترم : doctor114