گفتگو با دکتر حبيب مفخم، متخصص طب فيزيکي و توانبخشي
«پدرجان، شما بيمار قلبي هستيد. بيشتر مراقب خودتان باشيد، نبايد بيرون از منزل فعاليت کنيد، نبايد ورزش کنيد، نبايد پياده‌روي کنيد!» اگر به شما اين همه بگويند حرکت نکن، افسرده نمي‌شويد؟ ورزش و تحرک جسماني حتي براي بيمار قلبي لازم و مفيد است و ضمن تضمين سلامت جسمي، موجب نشاط و شادابي او مي‌شود. اما هر کاري اصولي دارد. در گفتگو با دکتر حبيب مفخم، متخصص طب فيزيکي و عضو هيات علمي دانشگاه علوم پزشکي شهيد بهشتي قرار است با همين اصول آشنا شويم.
آقاي دکتر! آيا اين درست است که مي‌گويند ورزش موجب باز شدن عروق قلبي مي‌شود؟
خير. فعاليت و حرکت موجب باز شدن عروق قلبي نمي‌شود بلکه از انسداد بيشتر عروق جلوگيري مي‌کند و از سويي، با تشکيل شريان‌هاي جانبي قلب، خونرساني قلب را از راه‌هاي جايگزين بيشتر مي‌کند و به اين وسيله به فعاليت قلب و عروق کمک مي‌کند. با تقويت عضلات ارادي مي‌توان با وارد آوردن فشار کمتر به قلب و جريان خون کمتر شريان‌هاي قلب، فعاليت قلب و در نتيجه خونرساني اندام‌ها را بهبود بخشيد. همچنين با تقويت عضلات ارادي مي‌توان با استفاده از کمترين فشار وارد شده بر قلب با همان ميزان جريان عروق کرونر که کاهش يافته با تغييرات ساختار عصبي عضلات قلب، خونرساني خوبي را براي اندام‌ها برقرار کرد. درحقيقت هدف ورزش و توانبخشي قلبي، بهبود فعاليت عضلات استخواني و بافت عصبي- عضلاني قلب براي کارکرد موثرتر و بهتر با فعاليت کمتر است.
بسياري از افراد تصور مي‌کنند که براي تقويت عضله قلب و کارکرد آن، بهتر است پياده‌روي کنند. بعضي هم کارهاي يدي را توصيه مي‌کنند. نظر شما چيست؟
به‌طور مسلم، فعاليت اندام فوقاني، فشار بيشتري به بدن فرد در مقايسه با فعاليت اندام تحتاني وارد مي‌کند و در نتيجه به بيماران قلبي توصيه مي‌شود تا زمان تثبيت وضعيت قلبي عروقي‌شان، با اندام فوقاني يا دستان خود فعاليت‌هاي شديدي را انجام ندهند و اين موضوع تا زماني که ايسکمي کنترل نشده است بايد ادامه يابد. انجام دادن هر تمرين ورزشي در هر عضله پاسخي در قلب ايجاد مي‌کند که مخصوص همان عضله است و نکته مهم اين است که هر عضله‌اي تغيير خاص خود را در بدن و در دستگاه قلبي عروقي وارد مي‌کند. بنابراين براساس نياز هر فرد و استفاده و کاربرد عضله‌اي خاص بايد برنامه توانبخشي ورزش قلبي او انجام گيرد. اين کار به طور مثال با دستگاه‌هاي دوچرخه ثابت دست‌ها صورت مي‌گيرد.
بيماران قلبي بايد از چه زماني ورزش را شروع کنند؟
در حقيقت، اين معيارها عناصر بسيار مهم توانبخشي ورزشي قلبي است و براساس هر بيمار و آمادگي جسماني قبلي و شدت بيماري او متفاوت است اما اغلب چهار تا شش هفته پس از حادثه قلبي مانند سکته قلبي يا ايسکمي را توصيه مي‌کنند مشروط بر اينکه فرد به‌طور کامل تثبيت شده و علايم و عوارض حاد برطرف شده باشد.
شدت و مدت و دوره ورزش در بيماران قلبي بايد چگونه باشد؟
توصيه اين است که در شروع برنامه، سه بار در هفته و با شدت کم و به مدت 20 تا 40 دقيقه انجام گيرد مشتمل بر سه مرحله گرم کردن، تمرين يا فعاليت ورزشي و سرد کردن.
کدام مرحله از تمرين براي بيماران قلبي مهم‌تر است؟
سوال خوبي است. در حقيقت، وضعيت و مرحله سرد کردن براي بيماران قلبي که ورزش مي‌کنند بسيار مهم است چون در اين مرحله است که بسياري از حوادث قلبي عروقي بروز مي‌يابد و فرد مبتلا به بيماري قلبي با وجود اينکه طي ورزش هيچ‌گونه عارضه‌اي را متحمل نشده باشد، بدون سرد کردن به سکته قلبي دچار مي‌شود. پيام‌هاي عصبي و عروقي که ايجاد مي‌شود موجب تنگي و انقباض و کاهش خونرساني قلبي در عروق قلبي مي‌شود که با تمرينات سرد کردن مناسب مي‌توان از آن پيشگيري کرد.
برنامه ورزشي براي بيماران قلبي بر چه اساسي تعيين مي‌شود؟
ما براساس ضربان قلب، برنامه ورزشي را تعيين مي‌کنيم. فرمول معمول حداکثر ضربان قلب براي افراد بالاي 55 سال کاربرد ندارد چون پاسخ قلب و دستگاه عصبي قلبي به ورزش کردن به اندازه جوانان نيست و در نتيجه فرد ممکن است در تعداد ضربان قلب پايين‌تر از حد اندازه‌گيري شده با فرمول به مرحله فشار قلبي و آستانه تحمل ورزش و حداکثر اکسيژن مصرفي برسد و بيشتر از آن براي قلب مضر خواهد بود. علاوه بر اين، بيماران قلبي داروهاي زيادي استفاده مي‌کنند که بر ضربان قلب‌شان تاثير مي‌گذارد. شناخته شده‌ترين دارو براي کاهش ضربان قلب، پروپرانولول است که با مصرف آن پاسخ ضربان قلب به ورزش، مي‌تواند در حد انتظار و محاسبه شده با فرمول نباشد. در نتيجه، در اين افراد حداکثر فعاليت جسماني را به اين صورت در نظر مي‌گيريم که در آن فعاليت جسماني، ضربان قلب آنان 10 تا 20 ضربه بيشتر از حد طبيعي ضربان قلب بيماران باشد.
منبع:http://www.salamat.com