تربيت، مصدر باب «تفعيل» از ماده «رَبَوَ» و معناي لغوي آن، زياد شدن، افزايش يافتن، بزرگ شدن و رشد كردن است.
از نظر اصطلاحي، تربيت «رفع موانع و ايجاد مقتضيات، براي پرورش استعدادهاي مادي و معنوي در جهت كمالاتي است كه خداوند، هدف از خلقت انسان معرفي مي‌كند.»
با بررسي آيات و روايات درمي‌يابيم، امر تربيت در نظر آيين مقدس اسلام، امري مهم و ضروري است. چرا كه اگر مسئله‌ي تربيت، مورد كم‌توجهي قرار بگيرد، هركس به دنبال هوسهاي خويش رفته و جلو پيشرفت و ترقي افراد جامعه گرفته مي‌شود و صفات ناپسند اخلاقي و فسادهاي اجتماعي، بر پيكره‌ي اجتماع زنگار مي‌نشاند.
برخي از صاحب‌نظران بر اين عقيده‌اند كه: زمان اقدام والدين به امر تربيت، سنين كودكي است و دليل آنان اين است كه، كودك در اين سن، قلبي آسماني دارد و هواهاي نفساني به سرزمين پاك و بي‌آلايش او رسوخ نكرده‌اند و هنوز ناپاكيها، ميهمان ناخواسته‌‌ي وجود او نگشته و او آماده پذيرش هر بذري است. بنابراين بايد با اقدام به تربيتش، او را در برابر آفات بيمه كرد .
اما، بايد خاطرنشان كرد كه براي شروع هر كاري، اگر مقدمات و زمينه‌هاي آن به خوبي فراهم شود، بهتر به سرانجام مي‌رسد. بنابراين، والدين بايد سالها پيش از تولد فرزند، آمادگي تربيت او را پيدا كنند.
اگر تربيت به صورت درست و صحيح انجام گيرد، دو اثر به دنبال دارد. اول اينكه، به سبب اداء وظيفه و عمل كردن به فرامين الهي، آرامش دروني براي والدين حاصل مي‌شود. اثر ديگر اينكه، ثمره‌ي توجه به امر تربيت، فرزند صالح است كه ستاره‌اي درخشان و گلي از گلهاي بهشت است.ss
اما فرزند ناصالح، در نتيجه‌ي بي‌توجهي والدين به تربيت آنان بوجود مي‌آيد. او آبرو و شرافتي براي والدينش برجاي نمي‌گذارد و نه تنها خود را تباه مي‌كند، بلكه گاهي والدين صالح خود را نيز، تبديل به افرادي ناصالح مي‌نمايد.
عوامل مؤثر بر فرآيند تربيت، يكي، وراثت است كه براساس اين قانون، صفات و خصوصيات موجودات زنده از يك نسل به نسل ديگر انتقال مي‌يابد. علت انتقال خصوصيات پدر و مادر به فرزند، عاملي به نام ژن است كه در كروموزوم‌هاي پدر و مادر وجود دارد. تحقيقات دانشمندان نشان داده است، فرزنداني كه اجداد آنان از خانواده‌هاي شرافتمند هستند، اغلب شرافتمند و از مشاهيرند و عكس آن نيز صادق است. چرا كه مسئله وراثت، علاوه بر خصوصيات ظاهري و جسمي، شامل خصوصيات اخلاقي، روحي و رواني نيز مي‌باشد.
ديگري؛ عامل محيط است كه مؤثر بر تربيت مي‌باشد. مجموعه‌‌ي عوامل عادي بيروني كه انسان را احاطه دارند و از ابتداي جلوه يافتن حيات آدمي تا زمان پايان يافتن زندگي اين جهاني بر انسان تأثير تربيتي مي‌گذارند، محيط شمرده مي‌شوند.
لازم به ذكر است، وراثت و محيط به نحو اقتضا بر تربيت فرد مؤثرند. يعني اينكه، تا وقتي اراده‌ي فرد به اين دو عامل نپيوندد، اين دو، محقق نمي‌‌گردند. بنابراين، يكي از مهمترين عواملي كه كامل كننده‌ي دو عامل ديگر است، اراده مي‌باشد.
همانطور كه بيان شد براي داشتن نسلي سالم و صالح، بايد از پيش از ازدواج زمينه‌هاي لازم را براي تربيت فراهم كرده و به بسترسازي تربيت پرداخته شود. از جمله اقداماتي كه بايد قبل از اقدام به فرزندآوري انجام داد مرحله‌ي همسرگزيني است. براي انتخاب همسر، بايد به معيارهايي كه در دستورات ديني آمده است، دقت كرد. زن و مرد بايد همسر خود را از ميان خانواده‌هايي انتخاب كنند كه داراي سجاياي اخلاقي و صفات پسنديده هستند. زيبايي و جمال، بدون اصالت نژاد، نمي‌تواند مفيد باشد.
علاوه بر نژاد شايسته، برخورداري از نيروي عقل، از ديگر معيارهاي همسر مي‌باشد. عقلي كه در پرتو آن، آدمي صواب را از ناصواب تشخيص داده و از ناحق اجتناب نمايد. توصيه دين مبين اسلام اين است كه افراد از ازدواج با فرد مجنون و احمق اجتناب كنند و در صورت ازدواج، از فرزنددار شدن جلوگيري كنند. چرا كه نهايت توجه شارع مقدس، سلامت عقلي اجتماع مي‌باشد.
پايبندي به مسائل اخلاقي و خوش‌خلقي، از ديگر معيارهاي ازدواج است. چرا كه خلق و خوي والدين، مخصوصاً مادر، به فرزندان آن‌ها منتقل مي‌شود و اين بدخلقي به نسلهاي بعد منتقل گشته و باعث تباهي آنان مي‌گردد.
بعد از انتخاب همسر شايسته، زن و مرد بايد براي فرزنددار شدن زمينه‌هايي را بوجود آورند. زن و شوهر، قبل از انعقاد نطفه، بايد :
1) به فكر كسب تقوا و خودسازي باشند. چرا كه تقوا، كليد تمام نيكبختي‌ها مي‌باشد.
2) علاوه بر اين، از نظر اسلام، مرد بايد خود را ملزم به كسب روزي حلال كرده و زن نيز او را در اين راه تشويق نمايد.
بعد از تمام اين اقدامات، لحظه‌ي انعقاد نطفه داراي اهميت زيادي است،
1) توجه به مكان و زمان انعقاد نطفه، امري ضروري است. زيرا اگر اين عمل در زمان و يا مكان نامناسب انجام شود، عواقب زيادي را به دنبال دارد.
2) آرامش در حين آميزش، نكته‌ي مهمي است كه در مكتب اسلام به آن توصيه شده است و نتيجه‌ي آن، شبيه شدن فرزند به پدر و مادر مي‌باشد.
3) در اسلام توصيه شده است كه در لحظه انعقاد نطفه، از پرخوري كردن و نوشيدن مشروبات الكي جلوگيري شود. در غير اين‌صورت، زن و مرد صاحب فرزندي ناقص‌الخلقه مي‌شوند.
بعد از اينكه زن و شوهر، تمام شرايط در خود ايجاد كردند، از مسائل معنوي استمداد كرده و دست به دعا برمي‌دارند و از خداوند مي‌خواهند كه به آنها فرزندي صالح و سالم عنايت فرمايد و موانع موجود را از سر راه آن دو بردارد.
علاوه بر دعاهايي كه براي طلب فرزند وجود دارد، توجه به تقويت جسمي زن و مرد، سرعت گرفتن آنها در نيكيها و انجام كارهاي خير و طاعت خدا از روي رغبت، همراه ترس از گناه به صورت خاشعانه نيز توصيه مي‌شود.
يكي ديگر از عوامل معنوي كه مي‌تواند به افراد كمك كند تا خداوند فرزنداني صالح به آنها عطا نمايد، توسل به ساحت مقدس ائمه‌اطهار (عليهم‌السلام) است. زيرا خداوند به حرمت آنان خواسته‌ي بنده را به اجابت مي‌رساند. شيخ صدوق، از جمله افرادي بود كه به بركت دعاي امام زمان (عجل‌الله تعالي فرجه)، خداوند او را به والدينش عنايت كرد.