آسيب ورزشي و پيشگيري از آن از مقولات مهم طب ورزش مي باشد.آسيب هاي ورزشي خوشبختانه اغلب بطور موثر درمان مي شوند و اغلب افرادي که دچار صدمه ديدگي ورزشي مي شوند به نحو رضايتبخشي دوباره به ورزش باز مي گردند. از سويي بسياري از صدمات ورزشي و عوارض ناشي از آن را مي توان پيشگيري نمود
بطور کلي صدمات ورزشي يا بصورت حاد ايجاد مي شوند و يا مزمن هستند.

آسيبهاي ورزشي حاد:
 

مثل پيچ خوردگي ها,دررفتگي ها,کبودي ها,خراشيدگي ها, کشيدگي عضلات , رباطها , شکستگي ها , آسيب مغزي , کمر درد حاد , زانو درد حاد و سر درد معمولاً به دنبال ضربه و تروما رخ مي دهند.شايعترين آسيب و صدمه ورزشي حاد را کبودي ها و خراشيدگي ها تشکيل مي دهند.آسيب و درد مچ پا را شايع ترين آسيبهاي ورزشي اسکلتي عضلاني محسوب مي کنند و شايع ترين آسيب مچ پا هم پيچ خوردگي مچ پا مي باشد که سبب درد پا مي شود.
علائم و نشانه هاي آسيبهاي ورزشي حاد عبارتند از:
1- درد شديد و ناگهاني
2- تورم
3- عدم توانايي در تحمل وزن بدن روي اندام تحتاني
4- حساسيت در لمس ناحيه
5- عدم توانايي در حرکت مفصل در تمام دامنه حرکتي آن
6- ضعف شديد اندام
7- در رفتگي يا شکستگي قابل مشاهده

آسيبهاي ورزشي مزمن:
 

معمولاً‌ ناشي از فعاليت بيش از حد و اعمال نيرو بر روي يک بخش خاص از بدن در هنگام ورزش رخ مي دهد.
علايم و نشانه هاي آسيبهاي ورزشي مزمن عبارتند از :
1- دردي که با انجام حرکات ورزشي تشديد و با استراحت بهبود مي يابد.
2- درد از نوع گنگ و مبهم است.
3- تورم

انواع شايع آسيبهاي ورزشي
 

1- کشيدگي و پارگي هاي عضلات و رباطها
 

Sprain به کشيدگي رباطها ( که استخوانها را به هم ارتباط مي دهند ) اطلاق مي گردد. علل ايجاد کشيدگي رباطها عمدتاً‌ ضربات هستند که سبب جابجايي استخوانها از هم در محل مفصل و کشيدگي رباط يا پارگي آنها مي شوند. اين کشيدگي ها 3 درجه دارند که درجه 1 آن کشيدگي خفيف و درجه 3 آن پارگي کامل رباط است. نواحي از بدن که بيشتر در معرض اين آسيب قرار دارند عبارتند از مچ پا, زانو و مچ دست است.مثلا کشيدگي رباط هاي عضلات جمع کننده انگشتان در محل مچ دست از علل شايع درد دست در ورزشکاران است. علائم ايجاد sprain شامل درجات مختلفي از حساسيت در لمس محل, درد, التهاب , تورم و عدم توانايي در حرکت عضو يا مفصل و يا شلي مفصل و ناپايداري آن است
Strain به آسيب و کشيدگي واحد عضله – تاندون گفته مي شود که اغلب در اثر مقاومت در برابر فشارهاي کششي در اثر انقباض شديد عضلاني در ورزش هاي غير تماسي ايجاد مي گردد. کشش بيش از حد سبب پارگي جزئي در واحد عضله – تاندون ميشود . علائم و نشانه هاي آن شامل درد, اسپاسم عضله و فقدان قدرت عضله, در درجات شديد پارگي عضله.

2- آسيب هاي زانو :
 

بخاطر ساختمان پيچيده و متراکم و نيز تحمل وزن بدن مفصل زانو شايعترين مفصلي است که دچار صدمه ورزشي مي شود. هر ساله حدود 55 ميليون نفر در آمريکا بخاطر مشکلات زانو معاينه مي شوند.
آسيب هاي زانو مي تواند خفيف يا شديد باشد از آسيب هاي خفيف مي توان به زانوي دوندگان ( درد و حساسيت در لمس جلوي و پائين زانو ) و التهاب تاندون ها و رباط هاي زانو نام برد.
آسيبهاي شديد زانو شامل آسيب هاي استخواني و غضروفي ( غضروف مفصلي و مينسک ها ) و آسيب هاي شديد و پارگي هاي رباطهاي زانو ( رباط هاي صليبي قدامي و خلفي و رباط هاي جانبي خارجي و جانبي داخلي ) مي باشد.
آسيب ديدگي و صدمات زانو عمدتاً بدنبال چرخش زانو رخ مي دهد اما مي تواند بواسطه اصابت ضربات, افتادن روي پاها از ارتفاع , پريدن نادرست و دويدن هاي طولاني و گرم کردن نامناسب روي دهد.

3- درد ساق بدنبال ورزش ( shin splint ) :
 

درد ساق در هنگام ورزش مسئله شايعي است. درد معمولاً‌ در جلوي قسمت تحتاني ساق پا و نزديک مچ و يا در سمت داخلي ساق رخ مي دهد. اين عارضه در دوندگان مشاهده ميشود ومعمولا ناشي از شکستگي هاي استرسي يا خونرساني ناکافي است. ريسک فاکتورهاي اين عارضه عبارتند از :
- تمرين بيش از حد
- روش دويدن نادرست
- تمرين هاي کششي نادرست
- گرم کردن ناکافي
- دويدن يا پريدن بر روي سطح سخت
- کفش نا مناسب ورزشي

4- آسيب هاي تاندون آشيل:
 

آشيل تاندون عضله پشت ساقي است و در پشت مچ پا قرار دارد و مچ پا را به عقب مي کشد و بطور شايعي دچار آسيبهاي ورزشي مي شود. طي روند پيري و نيز طي تمرين بيش از اندازه در ورزش اين تاندون مي تواند دچار التهاب شود. اين امر تاندون را مستعد آسيب و پارگي در اثر اصابت ضربه مي کند, از سويي بعلت درد ناشي از التهاب فرد از آن پا کمتر استفاده نموده و دچار تحليل عضلاني و استعداد به صدمات ورزشي ديگر از ناحيه پا مي شود.
عمدتاً آسيبهاي ورزشي تاندون آشيل در افراد ميانسال و مسني که بصورت گاهگاه ورزش مي کنند رخ مي دهد. اغلب در اثر افزايش ناگهاني شتاب حرکت دويدن و نيز در هنگام حرکات پرشي فرد دچار آسيب مي گردد.

5- شکستگي ها :
 

در ورزش دو نوع شکستگي داريم :
a- شکستگي حاد
b- شکستگي مزمن ( stress fracture )

شکستگي حاد :
 

ناشي از اعمال ضربه مستقيم به استخوان است. مي تواند از نوع ساده ( شکستگي ساده استخوان با کمترين آسيب به بافت نرم اطراف ) و يا ترکيبي ( بيرون زدگي استخوان شکسته از سطح پوست ) باشد. اغلب شکستگي هاي حاد اورژانس بحساب مي آيند و بايد به سرعت درمان شوند بخصوص نوع ترکيبي که در معرض عفونت زخم قرار دارد.
شکستگي مزمن ( stress fracture ) :
عمدتاً‌ در پا و ساق و بخصوص در ورزش هايي که تماس تکرار شونده با سطح زمين وجود دارد ديده مي شود در ژيمناستيک, ورزشهاي رزمي, دو ميداني شايعتر است. اصولاً در اين نوع شکستگي واضح استخواني نمي بينيم بلکه شکستگي ها ريز و کوچک بوده و خود را با درد استخوان در هنگام اعمال نيرو روي استخوان نشان مي دهد. البته گاهي هم تورم و حساسيت در لمس محل داريم.

6- در رفتگي ها :
 

جابجا شدن استخوان هاي دو طرف مفصل را نسبت به هم گويند. در رفتگي ها عمدتاً در ورزش هاي تماسي ( فوتبال , بسکتبال و ... ) و نيز ورزش هايي که در آنها کشش هاي شديد به اندام وارد مي شود رخ مي دهد. به ترتيب شيوع مفصلهاي شايع عبارتند از : شانه , آرنج, مچ دست.
برخورد درماني با آسيبهاي ورزشي:
اول اينکه هرگز زماني که در هنگام ورزش دچار درد شديم سعي نکنيم به حرکات و تمرين ادامه دهيم لذا اولين گام توقف فعاليت ورزشي است.
*صدمات و جراحات ورزشي نيازمند اقدام پزشکي:
a . آسيب هايي که سبب درد شديد و تورم و يا بي حسي در اندام شوند.
b. عدم توانايي در تحمل وزن بدن برروي اندام آسيب ديده
c. جراحات و صدماتي که ناشي از يک آسيب قديمي اند و اکنون در آنها دچار درد شديد ـ تورم و يا ناپايداري مفصلي ( اگر آسيب قديمي در مفصل باشد ) شده ايم.
*صدماتي که در موارد فوق نگنجيدند را مي توان در منزل يا در محيط ورزش درمان نمود :
جهت تسريع بهبودي بايد 4 اقدام بعد از آسيب ديدگي ورزشي تا حداقل 48 ساعت بعد انجام گيرد.
1- استراحت : توقف فعاليت ورزشي و استراحت دادن به ناحيه صدمه ديده اولين قدم است. چنانچه ناحيه صدمه ديده مثلاً‌ در پا است بخاطر نياز به انجام فعاليتهاي روزانه مي توان از عصا استفاده نمود تا به عضو صدمه ديده فعاليتي وارد نشود.
2- درمان با يخ: براي انجام يخ درماني بايد کيسه حاوي يخ را به مدت 20 دقيقه برروي محل آسيب قرار دهيم و اين کار را 8-4 بار در روز انجام مي دهيم. توجه شود که زمان فوق نبايد بيش از 20 دقيقه باشد. سرما درماني سبب کاهش التهاب و تورم و درد مي گردد.
3- فشار موضعي محل آسيب : با بانداژ کردن محل آسيب مي توان از ميزان تورم و التهاب کاست و روند بهبودي را تسريع نمود.
4- بالا نگه داشتن محل آسيب : در صورت آسيب ديدگي زانو, آرنج, اندام فوقاني و تحتاني مي توان آنها را بالاتر از سطح قلب قرار داد. اين امر به کاهش آزاد سازي فاکتورهاي التهابي مي انجامد و روند بهبودي را شدت مي بخشد.

درمان هاي اختصاصي :
 

در بالا اشاره شد که براي تمامي آسيبهاي ورزشي مي توان با استفاده از 4 مورد استراحت دادن, بالا نگه داشتن سرما درماني و فشار موضعي درد و تورم را کاهش و روند بهبودي را تسريع نمود. اما درمانها و روشهاي خاصي هم براي درمان آسيب هاي ورزشي وجود دارد که در زير به اختصار در مورد آنها توضيح مي دهيم:
1) داروهاي ضد التهابي غير استروئيدي ( NSAIDS ) : اولين مرحله از ترميم آسيب همان ايجاد التهاب در محل آسيب است. در واقع بوجود آوردن گرمي , تورم و حساسيت در لمس که نشانه هاي التهاب هستند اولين مرحله از ترميم آسيب ديدگي است. اما التهاب شديد مي تواند مضر باشد لذا براي کاهش آن اقدام مي کنند. پزشکان از داروهاي ضد التهابي غير استروئيدي مثل ايبوپروفن, ناپروکس و آسپرين براي اين منظور استفاده مي کنند. اين داروها هم درد و هم التهاب را کاهش مي دهند. داروي استامينوفن هم جزو اين گروه است اما فقط ضد درد است و ضد التهاب نيست.
2) جراحي : در برخي موارد جراحي جهت ترميم بافت همبند ( عصب ـ عروق ) و نيز شکستگي هاي ترکيبي لازم است. البته طيف وسيعي از آسيبهاي ورزشي نيازي به جراحي ندارند.
3) درمانهاي بازتواني : بازتواني به برنامه اي چند مرحله اي براي بازيابي توان و انعطاف عضو صدمه ديده به ما قبل آسيب ديدگي است. در اغلب آسيب ها بايد هر چه سريعتر حرکات شروع شوند ( بعد از رفع درد ) اين شروع زودرس فعاليت مي تواند به بهبودي کمک شاياني کند بايد در دامنه حرکتي مفصل انجام داد پس از اينکه در تمام دامنه حرکت قادر به حرکت شديم بايد شروع به انجام حرکات کششي نمائيم و بعد به حرکات قدرتي براي تقويت عضلات بپردازيم. توجه داشته باشيم حرکات را تا جايي ادامه بدهيم که درد نداشته باشيم به عنوان مثال چنانچه در دامنه حرکتي مفصلي در جايي درد گرفت تا آنجا که درد نيايد مفصل را حرکت مي دهيم. يک برنامه بازتواني کامل بايد شامل ورزشهايي براي افزايش انعطاف پذيري, قدرت و حس عمقي باشد.
4) تحريک الکتريکي : تحريک الکتريکي مداوم سبب بهبود درد يا جلوگيري از انتقال پيام درد از اعصاب به مغز مي شود. از سويي ديده شده که سبب کاهش تورم و حفظ قدرت عضلاني و جلوگيري از تحليل عضله مي گردد.
5) سرما درماني : با کاهش خونرساني به عضو صدمه ديده سبب کاهش التهاب و درد مي گردد. عمدتاً در 48 ساعت اول کاربرد دارد.
6) گرما درماني : با افزايش خون رساني سبب تسريع روند بهبودي و کاهش درد مي شود اما در 48 ساعت اول نبايد استفاده شود. عمدتاً در 48 ساعت اول سرما درماني و بعد از آن گرما درماني مي کنيم.
7) اولتراسوند: امواج پرفرکانس اولتراسوند سبب ايجاد گرماي عمقي در بافت آسيب ديده مي شود و روند بهبودي آسيب ورزشي را تسريع مي کند.
8) ماساژ درماني : با افزايش جريان خون عضو بهبود را تسريع مي کند. در فاز حاد نبايد انجام گيرد.

جلوگيري از آسيبها و صدمات ورزشي :
 

در اطفال و نوجوانان :
• گرم کردن کافي قبل از انجام حرکات ورزشي حتي حرکات مداوم ورزشي.
• عدم وادار کردن اطفال به تمرين بيش از حد
• عدم انجام حرکات ورزشي که در آنها زانوها به طرفين بيش از حد کشيده شوند مثلاً از آنها بخواهيم که زانوهاي خود را زياد از هم باز يا بسته کنند در حاليکه پاهاي آنها روي زمين است.
• انجام حرکات کششي براي گرم کردن بخصوص برروي تاندون آشيل‏, عضلات پشت ران و عضله چهار سر جلوي ران.
• انجام حرکات براي سرد کردن بدن بعد از انجام فعاليت مثل راه رفتن بعد از انجام دو ميداني و عدم قطع ناگهاني فعاليت.
• استفاده از کفشهاي مناسب ورزشي.
• استفاده از وسايل محافظتي مثل مچ بند, ساق بند و زانو بند.
• استفاده از نرم ترن سطح براي ورزش: تا حد امکان از دويدن و يا تمرين بر روي سطوح سخت مثل آسفالت پرهيز گردد.
• هنگامي که زانو در حالت غير ديناميک خم است زاويه خم شدگي آن بيش از 90 درجه نباشد.
در بالغين :
• هرگز ناگهاني و متناوب ورزش نکنيد مثلاً در يک روز در هفته و آنهم شديد. سعي کنيد بطور پيوسته و مداوم تمرين کنيد. اغلب آسيب ها مثل آسيب تاندون آشيل که بسيار شايع است در افرادي که ناپيوسته تمرين مي کنند رخ مي دهد.
• اصول ورزشي را که انجام مي دهيد بخوبي ياد بگيريد انجام صحيح حرکات مهمترين روش براي جلوگيري از آسيب ورزشي است.
• هرگز بيش از حد توان فشار نياوريد.
• هرگز بيش از اندازه تمرين نکنيد.
• محدوديت بدن خود را بشناسيد هرگز توانايي هاي شما در صورتي که ميانسال هستيد مثل دوران جوانيتان نيست . فعاليتهاي خود را متناسب با سن و وضعيت بدني طراحي کنيد.
• بر شدت تمرين خود آهسته آهسته بيفزاييد.
• تمرکز خود را بر بهبود وضعيت قلبي- عروقي,انعطاف پذيري و افزايش قدرت همزمان بگذاريد. توجه به يک بعد مثلاً افزايش قدرت از کارايي شما مي کاهد و شما را مستعد آسيب مي کند.
• حتماً‌ قبل از انجام ورزش حداقل 15 دقيقه حرکات کششي انجام دهيد.
• حتما بعد از انجام ورزش به آرامي خود را سرد کنيد و يکباره از فعاليت دست نکشيد.

در زمينه آسيب هاي ورزش بانوان :
 

براي جلوگيري از آسيب هاي ورزشي زنان تاکيد بر روي افزايش قدرت عضلاني اولين توصيه است که بايد به آن توجه گردد. خانمها بايد از ورزش بيش از حد مثل انجام ورزشهاي شديد هوازي جهت کاهش وزن پرهيز کنند چرا که اين ورزش شديد مي تواند به اختلال سيکل ماهانه و يا قطع آن منجر گردد. چنانچه ميزان چربي بدن زنان کمتر از 25% کل وزن بدن باشد در آنها قطع سيکل ماهانه رخ مي دهد لذا ورزش متناسب توصيه مي گردد.
ساير توصيه ها براي جلوگيري از آسيب ورزشي بانوان مثل ورزشکاران بالغ است که اشاره شد.
منبع:http://sportsmedicine.persianblog.ir