يكى از علما و انديشمندان بزرگ قرن دوازدهم و اوايل قرن سيزدهم هجرى، آيتالله العظمى محمد مهدى نراقى است. وى در تمامى علوم عصر خويش همانند: ادبيات، منطق، فلسفه، رياضيات، هيئت، نجوم، اصول فقه، فقه، تفسير و... ـ توانمند و چيره دست بود. ايشان در اخلاق خريت فن به شمار مىآمد به گونهاى كه كمتر كسى به پاى او رسيده است. كتاب بىنظير او به نام جامعالسعادات ـ كه رنگ و صبغه فلسفى دارد ـ گوياى اين حقيقت است. هر چند ملا مهدى در نگاه خواص از زواياى گوناگون علمى مطرح و مطمح نظر است، اما به نظر مىرسد، كه شهرت فراوان اين وارسته فرزانه نزد عام و خاص بيشتر به سبب ابعاد گسترده روحى و مكارم و فضايل اخلاقى و كتاب جامعالسعادات است. البته بعد اخلاقى ـ عرفانى آن مرحوم باعث نشد كه در عرصههاى ديگر دست به قلم نزند و فقط در موضوعى واحد تأليف و تصنيف نمايد. ملا مهدى علاوه بر جامعالسعادات و جامعالمواعظ آثار ارزندهاى در فقه و اصول و كلام و فلسفه و رياضيات و حتى ادبيات دارد. نخبةالبيان در وجوه تشبيه، استعارات و محسنات بديعيه، از جمله آنها است. ملامهدى خود در مقدمه نخبةالبيان درباره علت نوشتن اين كتاب مىگويد :
«... چون جمعى از اخوان صفا و خلان وفا... نزد حقير به مباحثه تفسير كلام الله المجيد اشتغال داشتند، و اكثر مباحث اين علم شريف احتياجى تمام به معرفت وجوه تشبيه و استعارات ـ كه اهم و ادق مباحث علم بيان است ـ داشت، لهذا از اين بىبضاعت خواهش نمودند كه از جهت ايشان، رساله [اى ] جمع نمايد كه مشتمل باشد بر وجوه تشبيه و استعارات به نحوى كه زبده و خلاصه باشد از آنچه قوم ذكر كردهاند...»
نخبةالبيان ـ كه به قلم سليس و شيوايى تحرير شده ـ شامل يك مقدمه و چهار فصل و يك خاتمه به شرح زير است:
مقدمه: در تعريف تشبيه و استعاره و مجاز مرسل و كنايه و فرق آنها؛
فصل اول: در بيان بعضى از اقسام تشبيه؛
فصل دوم: در بيان اقسام مجاز مرسل؛
فصل سوم: در بيان اقسام كنايه؛
فصل چهارم: در بيان اقسام استعاره؛
خاتمه: در ذكر بعضى از محسنات بديعيه.
نخبةالبيان نخستين بار به سال 1335 شمسى به همت يكى از نوادگان ملامهدى نراقى به نام حسن نراقى در تهران به چاپ رسيد. آقاى حسن نراقى درباره نسخههاى نخبةالبيان و اشكالات موجود در آنها در راستاى چاپ و نشر آن مىگويد:
«علاوه بر نسخه ناتمامى از اين رساله كه داشتم، نسخه ديگرى جزء مجموعه شماره 1727 كتابخانه ملى موجود است كه تاريخ كتابت آن 1206 هجرى، ولى خالى از اشتباه نمىباشد. و دو نسخه ديگر در كتابخانه شخصى استاد دانشمند آقا سيد جلالالدين محدث ارموى ملاحظه شد كه به اقتضاى شيوه دانش پرورى [ايشان] در اختيار ناشر گذاردند تا از مقابله نسخ نامبرده، اين نسخه آماده گرديد. سپس جناب آقا سيد خليلالله فقيه مجتهد كاشانى ـ كه از اجله دانشمندان به شمار مىروند، مجددا آن را مطالعه و مراجعه فرمودند. با اينحال چون نسخه اصل در دست نبود، تا [با آن] مقابله گردد، از خوانندگان گرامى تقاضا دارد چنانچه به سهو و خطايى برخورد نمودند، با بخشش و بلندنظرى تصحيح فرمايند.»
به دليل لزوم احياى آثار علماى شيعه و بزرگداشت آنان و نشر تأليفات ارزنده شاگردان اهل بيت عليهم السلام خصوصا در موضوع ادبيات و معانى و بيان و بديع، و مقابله با تبليغات سوء مخالفان و دشمنان اسلام و تشيع مبنى بر نبود يا كمبود چنين نوشتههايى از طريق شيعه، فاضل ارجمند جناب آقاى باقرى بيدهندى بعد از دسترسى به نسخه چاپى نخبةالبيان، افزودن حواشى لازم و ويرايش صورى آن در صدد برآمد به نشر آن دست بزند كه الحمدلله بدين مهم موفق شدهاند و اين كتاب در شرف چاپ قرار گرفته است.
نكته پايانى اينكه برخى از حواشى نيز از حجةالاسلام والمسلمين حاج شيخ عباس ظهيرى است كه با پيشنهاد آقاى باقرى تدوين شده است. (1)
پي نوشتها:
1) در اين معرفى از مقدمه جامعالسعادات، اثر علامه محمدرضا مظفر و مقدمه نخبةالبيان اثر حضرت آقاى حسن نراقى سود جستيم.
منبع: www.naraqi.com