كودك و نوجوان
مقدّمه
دوره نوجوانى حساسترين و با اهميتترين دوران زندگى انسان است كه معمولاً بين سنين 12 الى 18 سالگى مىباشد. در اين دوره فرد نه كودك و نه هنوز به درستى بالغ شده است و دوره بحرانى زندگى خود را مىگذراند كه گاهى رفتار و اعمال كودكانه او موجب آزار بزرگترها و گاهى رفتار عاقلانه او باعث تحسين و تعجّب آنها مىشود.
نوجوان در سنينى قرار دارد كه به درستى نمىداند چه بايد بكند؟ كدام شيوه را در زندگى خود برگزيند؟ برخى بزرگترها به او مىگويند: تو هنوز بچّهاى! گاهى ديگران به او مىگويند: تو ديگر بزرگ شدهاى چرا كار بچّهگانه از تو سر مىزند؟ او خود را در اين امر و نهى، سرزنش و عتاب، حيران مىبيند.
مراحل رشد
دوره نوجوانى به سه مرحله تقسيم مىشود:
1. مرحله قبل از بلوغ: كه هنوز فرد در اين مرحله احساس كودكى مىكند و به تدريج صفات بلوغ شروع به ظاهر شدن مىكند.
2. مرحله بلوغ: كه بين مرحله كودكى و نوجوانى قرار دارد. معيارهاى بلوغ در اين مرحله ظاهر مىشود و بيشترين تغيير جنسى صورت مىگيرد و بر والدين و مربيان لازم است در اين مرحله عنايت ويژهاى به نوجوان نمايند و راهنمايىهاى لازم را نسبت به او دريغ ننمايند و نوجوان را از نظر فكرى يارى دهند. چون آنان براى رشد روانى و سازندگى خود، نيازمند هدايت و راهنمايى مربيان صالح و انديشمند هستند تا چگونه زيستن را بياموزند و هويت خود را دريابند و از بروز اعمال ناهنجار در برابر حوادث به وجود آمده جلوگيرى نمايند.
3. مرحله بعد از بلوغ: كه شخصيت نوجوان تا حدّى در اين مرحله شكل گرفته و انتخاب دوست، شغل، رشته تحصيلى و... بهترين همدم او در زندگى است.
نوجوان در اين مرحله با تغييراتى روبهروست كه از جمله آن، رشد بىتناسب اعضا و اندامهاست كه گاهى نمىتواند بر اندامهاى خود مسلّط شود. پر انرژى، پر سر و صدا و شلوغ، كمحوصلگى، سركش و طاغى و ناآرام بودن، دوستدار احترام به شخصيت و استقبال از راهنمايىهاى ديگران، از ديگر ويژگىهاى اوست.
نهجالبلاغه يكى از برترين كتابى است كه به اخالقرآن (برادر قرآن) شهرت يافته است. اين كتاب «آن چنان بزرگ و با عظمت است كه دست عقول بشر به اين آسانى به آن نمىرسد. دليل آن همين است كه اين كتاب تراوش روح با عظمت كسى است كه مظهر اسم اعظم خداوند است، معلّم جبرائيل، قرآن ناطق و بزرگترينِ مفسّران و تربيت شده پيامبر عظيمالشّأن است.»1
سخنان حضرت على عليهالسلام كه نهجالبلاغه بخشى از آن مىباشد، از نظر قواعد ادبى و لفظى و اخلاقى در حدّ معجزه است و تا كنون هيچ كلام بشرى به پاى آن نرسيده و با آن برابرى ننموده است. ابن ابىالحديد معتزلى ـ شارح بزرگ نهجالبلاغه ـ در مقدّمه كتاب خود مىنويسد: «بحق، سخن على عليهالسلام فوق كلام مخلوق و دون كلام خالق مىباشد.»
نهج البلاغه مشحون از مواعظ و حكم آموزنده درباره موضوعات مختلف از جمله «نوجوانان» است كه به كارگيرى آن، مهمترين راهحل جهت تربيت و سعادت مىباشد. ما در بحث «نگاه نهجالبلاغه به نوجوانان» به چند محور اشاره مىكنيم كه عبارتند از:
الف: نوجوان و تربيت.
ب: نوجوان و عبادت.
ج: نوجوان و الگوپذيرى.
د: نوجوان و دوستيابى.
ه: نوجوان و سياست.
و: نوجوان و گناه.