گفتگو با کارشناسان و مسؤولان بهداشتي
نيازي نيست حتما عضو يک تيم ورزشي باشيد و يا يک رشته ورزشي را به صورت حرفه‌اي دنبال کنيد.
کافي است اراده کنيد و تصميم بگيريد که آدم پرتحرک‌تري باشيد. عزم‌تان را جزم کنيد ورزش را جزء فعاليت‌هاي روزانه‌تان قرار دهيد. در گذشته، کارشناسان عنوان کردند، روزي 30 دقيقه تحرک بدني متناسب با شرايط جسمي‌تان، شما را در مقابل بسياري از بيماريهاي بيمه مي‌کند. البته فراموش نکنيد اين نوع تحرک بدني بايد به‌گونه‌اي باشد که ضربان قلب‌تان تندتر بزند و شما به نفس‌نفس بيفتيد. علاوه بر اين کودکان و نوجوانان بايد تحرک بدني بيشتري داشته باشند. اگر هنوز فکر مي‌کنيد چون در طي روز در محل کارتان و يا در خانه فعاليت‌تان زياد است و ديگر نيازي به برنامه روزانه ورزشي نداريد. دراين مقاله جايگاه تحرک فيزيکي در پيشگيري از بيماريهاي غيرواگير را بررسي مي‌کنيم.
بيماريهاي قلبي عروقي بالاترين ميزان مرگ و مير در کشور را دارند و اين قضيه کاملا قابل پيشگيري است. دکترحسين آقاجاني، مشاور وزير بهداشت، فعاليت فيزيکي را يک عامل مستقل در پيشگيري از بيماريهاي قلبي عروقي ذکر مي‌کند: «تحرک بدني هم به صورت مستقيم و هم به صورت غيرمستقيم بر بروز بيماريهاي قلبي، عروقي تاثير دارد.»
در واقع تحرک بدني مي‌تواند هم از بروز سکته و بقيه حوادث قلبي پيشگيري کند و هم براي بازتواني بيماران قلبي بسيار موثر است.» مديرکل دفتر وزارتي وزارت بهداشت دراين باره توضيح مي‌دهد: «همان‌طور که مي‌دانيد فشارخون بالا عاملي براي بروز سکته قلبي است و اين در حالي است که افرادي که فعاليت بدني مناسبي دارند فشار خونشان در حد نرمال است و اگر هم فشار خونشان در حد خفيف باشد، با داشتن فعاليت فيزيکي مناسب و بدون نياز به دارو مي‌توانند آن را به حد طبيعي برسانند.»
مشاور وزير بهداشت تاثيرات ديگر تحرک بدني را اين‌گونه شرح مي‌دهد: «ورزش و فعاليت بدني بر HDL خون تاثير مي‌گذارد و باعث افزايش آن مي‌شود. افزايش HDL نيز با بروز سکته‌هاي قلبي رابطه معکوس دارد، يعني هرچه HDL خون يعني کلسترول مفيد بيشتر باشد، احتمال بروز سکته‌هاي قلبي کمتر است.» اين فوق‌متخصص قلب‌و‌عروق به تاثيرات غيرمستقيم ورزش بر پيشگيري از بروز بيماريهاي قلبي عروقي نيز اشاره مي‌کند: «فعاليت فيزيکي بر وضعيت روحي افراد تاثير مي‌گذارد و باعث شادابي آنها مي‌شود. شادابي و نشاط نيز تاثير مستقيمي بر بيماريهاي قلبي عروقي دارد و از بروز آن جلوگيري مي‌کند. افرادي که شادترند اميد به زندگي در آنها بيشتر است و احتمال سکته‌هاي قلبي و يا بروز حوادث قلبي در آنها کمتر است.» مشاور وزير بهداشت يک عامل مستقل در بروز سکته‌هاي قلبي را افسردگي مي‌داند و مي‌گويد: «احتمال وقوع سکته‌هاي قلبي در افرادي که افسرده هستند، بيشتر از افراد عادي است و علاوه بر آن اگر شخصي سکته کرده باشد و دچار افسردگي هم باشد، احتمال وقوع سکته در او وجود دارد، بنابراين يکي از عوامل کنترل کننده افسردگي و بالتبع آن سکته‌هاي قلبي، داشتن تحرک بدني مناسب است.» وي تاکيد مي‌کند: «در زماني که فرد ورزش مي‌کند، ماده شيميايي‌اي در بدن آزاد مي‌شود، به نام اندروفين که شبيه موادمخدر است و شادي‌آور و نشاط‌آور است. اين امر سبب مي‌شود فرد احساس آرامش کند، عروق بدن باز مي‌شود و فشارخون پايين مي‌آيد و تا ساعت‌ها پايين مي‌ماند.» دکتر آقاجاني به نکته جالبي اشاره مي‌کند: «افراد ورزشکار و پرتحرک افراد با گذشتي هستند و اين خصلت، احتمال بروز بيماريهاي قلبي عروقي را کاهش مي‌دهد. افراد تندخو و مشاجره جو و خشن معمولا از نظر روحي افراد آرامي نيستند و نسبت به افرادي که با گذشت هستند، بيشتر در معرض بيماريهاي قلبي عروقي قرار دارند.»
بي‌تحرکي زمينه‌ساز بيماري‌ها مي‌دانيد بار بيماريهاي غيرواگير شامل بيماريهاي تنفسي، قلبي و عروقي، ديابت و انواع سرطان‌ها در حال افزايش است و در حال حاضر 60 درصد مرگ و ميرها و 43 درصد از بار بيماري‌ها در جهان به دليل بيماريهاي غيرواگير است. دکتر عليرضا مغيثي، معاون بيماريهاي غيرواگير مرکز مديريت بيماريهاي وزارت بهداشت در اين‌باره توضيح مي‌دهد: «اگر اين روند ادامه پيدا کند تا سال 2020 ميلادي، 73 درصد مرگ‌ها و 60درصد بار بيماري‌ها به بيماريهاي غيرواگير اختصاص خواهد يافت. مهم‌ترين عوامل زمينه‌ساز اين بيماري‌ها رژيم غذايي نامناسب، کم‌تحرکي و مصرف دخانيات است. دکتر مغيثي تاکيد مي‌کند: «افرادي که تحرک کافي ندارند شانس ابتلاي آنها به بيماريهاي غيرواگير 5/1 برابر افرادي است که داراي تحرک بدني مناسبي هستند و همچنين 10 تا 16 درصد بروز بيماري‌هايي مانند سرطان پستان، سرطان روده بزرگ و ديابت به علت کم‌تحرکي است و در مورد بيماريهاي قلبي، عروقي اين رقم به 22 درصد مي‌رسد.» وي ادامه مي‌دهد: «اگر عوامل مثل دخانيات و رژيم غذايي نامناسب را همراه با عدم تحرک در نظر بگيريم، حدود 80 درصد بيماريهاي عروق کرونر به دليل اين سه عامل ايجاد مي‌شود.» معاون بيماريهاي غيرواگير مرکز مديريت بيماري‌ها، فعاليت بدني مناسب را عاملي براي صرفه‌جويي در منابع اقتصادي، اجتماعي و بهداشتي مي‌داند و مي‌گويد: «فعاليت بدني مناسب علاوه بر کاهش هزينه‌هاي پزشکي و مراقبت‌هاي بهداشتي، باعث افزايش توليد و کمک به سالم شدن محيط جامعه مي‌شود.» همچنين در کشورهاي توسعه‌يافته برآورده شده است که به ازاي هريک دلار سرمايه‌گذاري براي گسترش تحرک فيزيکي در جامعه، 2/3 دلار در هزينه‌هاي پزشکي، بهداشتي صرفه‌جويي مي‌شود. دکتر مغيثي به آمار افزايش توليد هم اشاره مي‌کند: «در کشورهاي پيشرفته با افزايش تحرک بدني در سطح جامعه حدود 50 درصد افزايش توليد در کشور رخ داده است.» اما همان‌طور که مي‌دانيد بي‌تحرکي در زنان بيشتر از مردان است و اين قضيه زمينه‌ساز بسياري از بيماري‌ها براي زنان خواهد بود. دکتر مغيثي در اين‌باره مي‌گويد: «در حقيقت افزايش فشارخون در زنان بي‌تحرک، بيشتر است و علاوه بر آن انواع سرطان‌ها به‌ويژه سرطان روده بزرگ در زنان کم تحرک بيشتر بروز پيدا مي‌کند. همچنين در زناني که تحرک کافي ندارند، خطر شکستگي استخوان خصوصا شکستگي استخوان لگن بسيار مشاهده شده است. حتي دردهاي پشت کمر و زانو در زناني که کم‌تحرک هستند، بيشتر ديده مي‌شود.» رييس اداره پيشگيري از بيماريهاي غيرواگير داشتن تحرک مناسب را در پيشگيري از مشکلات روحي و رواني بسيار موثر مي‌داند و تاکيد مي‌کند: «ورزش کردن و داشتن تحرک بدني مناسب باعث مي‌شود افراد خصوصا زنان وضعيت روحي مناسب‌تري داشته باشند وبه دنبال آن استرس، اضطراب و افسردگي کاهش پيدا مي‌کند. علاوه بر آن فعاليت بدني باعث کنترل خشونت و مصرف دخانيات مي‌شود.»
کودکان و نوجوانان احتياج به ورزش و تحرک بيشتري دارند و علاوه بر روزي 30 دقيقه فعاليت بدني بايد 20دقيقه ديگر هم به ورزش بپردازند.
زنان خانه‌‌داري که فعاليت کمي دارند، مي‌توانند براي افزايش تحرک خود از کارهاي کوچک شروع کنند. به‌طور مثال کنترل تلويزيون را در کنار دست‌شان قرار ندهند تا مجبور باشند براي استفاده از تلويزيون از جاي خود بلند شوند. حتي مي‌توانند هنگام حرف زدن با تلفن، ا تلفن بي‌سيم استفاده کنند تا بتوانند هم‌زمان راه
نشانگان متابوليک و ديابت در کمين بي‌تحرک‌ها
شک نکنيد که بي‌تحرکي زمينه‌ساز بسياري از بيماريهاي خطرناک مثل ديابت است. دکتر عليرضا استقامتي، فوق‌تخصص غدد در اين‌باره توضيح مي‌دهد: «استعداد چاقي در افراد بي‌تحرک زياد است و در نتيجه فرد به سرعت چاق مي‌شود و همين امر وي را مستعد ابتلا به ديابت مي‌کند. علاوه بر آن بيماريهاي نشانگان متابوليک هم با چاقي ارتباط مستقيم دارد و در کمين افرادي است که کم‌تحرک هستند.» دکتر استقامتي به آمار جالبي در اين زمينه اشاره مي‌کند: «هرچه ميزان تحرک کمتر مي‌شود، شانس ابتلا به نشانگان متابوليک افزايش مي‌يابد، به طوري که به ازاي هر 30 دقيقه کاهش فعاليت بدني شديد ريسک ابتلا به نشانگان متابوليک 3/1 برابر افزايش مي‌يابد.» وي ورزش را به‌عنوان درمان بسياري از بيماري‌ها ذکر مي‌کند و مي‌گويد: «هر فرد با هر شرايط جسمي بايد فعاليت بدني روزانه داشته باشد. به‌طور مثال قبلا گفته مي‌شد بيماران ديابتي فقط بايد فعاليت‌هاي هوازي داشته باشند، اما مطالعات اخير نشان داده است که ورزش‌هاي مقاومتي مي‌تواند براي کنترل ديابت‌شان موثر واقع شود. همچنين در بيماران ام‌اس، ورزش جزيي از درمان بيماري است. يکي از اجزاي درمان بيماري پوکي استخوان ورزش است. بنابراين ورزش کردن هم در پيشگيري از بيماري‌ها و هم در درمان آن موثر است.» دکتر استقامتي حرف‌هاي‌اش را با بيان آخرين مطالعات انجام شده در کشور در زمينه عوامل زمينه‌ساز بيماريهاي غيرواگير ادامه مي‌دهد: «در سال 2007 ميلادي مطالعه‌اي در کل کشور انجام شده است که عوامل زمينه‌ساز بيماريهاي غيرواگير به وسيله پرسشنامه استاندارد سازمان جهاني بهداشت، بررسي شده است. بر اين اساس بي‌تحرکي يکي از اين عوامل است که با سه مولفه فعاليت زمان کار، رفت و آمد محل کار و فعاليت تفريحي سنجيده شده است. اين تحقيق نشان مي‌دهد که 65 درصد مردم فعاليت فيزيکي کم تا متوسط دارند. شهرنشينان نسبت به روستاييان بي‌تحرک‌ترند و کارمندان دولت نسبت به افرادي که براي خودشان کار مي‌کنند، فعاليت کمتري دارند.»
تحرک بدني فقط براي افراد چاق نيست
خيلي از افراد اعتقاد دارند فعاليت بدني و ورزش روزانه مخصوص کساني است که اضافه وزن دارند و چاق هستند و اگر فردي وزن مناسبي دارد، نيازي نيست فعاليت بدني تعريف شده‌اي داشته باشد. دکتر ربابه شيخ‌الاسلام در اين‌باره توضيح مي‌دهد: «همه افراد براي پيشگيري از بيماريهاي غيرواگير بايد شيوه زندگي مناسبي را داشته باشند و داشتن تحرک بدني مناسب و رژيم غذايي سالم از مهم‌ترين مواردي است که ما را به سمت داشتن زندگي سالم هدايت مي‌کند. درست است که فعاليت بدني سبب سوختن کالري در بدن مي‌شود و افراد براي اينکه وزن متناسب داشته باشند بايد ورزش کنند و غذاي سالم بخورند، اما ما به کساني که وزن زيادي ندارد هم توصيه مي‌کنيم فعاليت بدني داشته باشند.» مدير موسسه تغذيه، سلامت و توسعه دلايل داشتن تحرک فيزيکي را اين گونه شرح مي‌دهد: «فعاليت بدني ريه‌ها را تقويت کرده و فرم تنفس انسان را عوض مي‌کند و اين امر باعث مي‌شود اکسيژن بيشتري به سلول‌ها برسد و سلول‌ها اکسيژن بهتري مصرف مي‌کنند و به‌دنبال آن متابوليسم بدن بهتر صورت مي‌گيرد. همه اين عوامل سبب مي‌شود مغز انسان بيشتر کار کند و توانمندي آن در درک مطالب بيشتر مي‌شود.»
دکتر شيخ‌الاسلام به بحث چاقي نيز اشاره مي‌کند: «يکي از مشکلات اصلي ما اين است که همه پشت‌ميز نشين شده‌اند و وقتي هم که در پشت ميز مشغول فعاليت هستند، حتما بايد تنقلاتي را بخورند و در نتيجه به مرور زمان چاق مي‌شوند و چاقي عامل بسياري از بيماريهاي غيرواگير خواهد بود. مطالعه‌اي صورت گرفته در مورد مصرف انرژي در فعاليت‌هاي مختلف روزانه که بر مبناي آن به‌طور مثال فردي که با دستگاه‌هاي قديمي ماشين‌نويسي، تايپ مي‌کرده است و در حال حاضر با کامپيوتر اين کار را انجام مي‌دهد، اگر رژيم غذايي وي تغيير نکند، اين فرد در سال 2 کيلوگرم چاق مي‌شود. بنابراين فردي که تحرک فيزيکي مناسبي ندارد و ميزان غذايي که مصرف مي‌کند به همان ميزاني که مي‌سوزاند، نيست، اين امر باعث مي‌شود بافت چربي در بدن افزايش يابد و به دنبال آن چاقي و بيماريهاي غيرواگير فرد را درگير مي‌کند.» مدير موسسه تغذيه، سلامت و توسعه با بيان اينکه هر فردي نسبت به سلامت خود و جامعه مسوول است، مي‌گويد: «هر فرد بايد خودش را در مقابل بيماري‌ها حفظ کند و يکي از راه‌هاي داشتن سلامتي، داشتن تحرک فيزيکي مناسب است چون فردي که ورزش مي‌کند، هرگز به سراغ سيگار نمي‌رود. بنابراين بسيار مطلوب است که افراد خانواده بعد از ظهر به پارک‌ها بروند و در کنار فرزندان‌شان با کمک وسايل ورزشي که در پارک‌ها گذاشته شده است، ورزش کنند. بااين کار کودکان مي‌آموزند که ورزش جزيي از فعاليت روزانه است.»
بي‌تحرک نوعي خودکشي است
دکتر اميدوار رضايي، عضو کميسيون بهداشت و درمان مجلس با بيان اينکه 80 تا 85 درصد مردم کشورمان تحرک فيزيکي کمي دارند، تاکيد مي‌کند: «بي‌تحرکي از يک سو زمينه‌ساز بسياري از بيماريهاي جسمي و روحي است و از سوي ديگر هزينه‌هاي چند هزار ميلياردي را براي خدمات بهداشتي به دولت تحميل مي‌کند، به گونه‌اي که سالانه حدود 40 ميليارد دلار صرف بيماريهاي غيرواگير مي‌شود.» عضو هيات رييسه مجلس ادامه مي‌دهد: «اين هزينه شامل هزينه‌هاي مادي و انساني است که در ابعاد مختلف هم دولت و هم مردم متحمل مي‌شوند. به طور مثال شخصي که دچار سکته قلبي مي‌شود اولا هزينه‌هاي هنگفتي را بايد صرف درمان کند و ثانيا فرد کارآمدي سابق خود را ندارد و به دليل غيبت از کار بسياري از فعاليت‌هاي اجتماعي و اقتصادي او مختل مي‌شود.» به گفته دکتر رضايي منابع انساني قابل اندازه‌گيري نيست. اين عضوکميسيون بهداشت و درمان مجلس تصريح مي‌کند: «با هزينه‌هايي که صرف بيماريهاي غيرواگير مي‌شود مي‌توان بهترين حد رفاه و سلامت را براي افراد جامعه فراهم کرد بنابراين تحرک فيزيکي مناسب براي همه افراد امري ضروري است.» وي نقش فرهنگ‌سازي براي نهادينه کردن ورزش و تحرک بدني در جامعه را بسيار مهم مي‌داند و مي‌گويد: «بايد اطلاع‌رساني گسترده‌اي در زمينه فعاليت بدني مناسب صورت گيرد. آمارها نشان مي‌دهد 60 درصد مردم از فوايد ورزش کردن آگاه هستند، اما تنها 30 درصد ورزش مي‌کنند و اين نشان مي‌دهد مردم آگاهي کافي در مورد فعاليت بدني ندارند.» دکتر رضايي که خود جراح مغز و اعصاب است حرف‌هاي‌اش را با يک جمله پايان مي‌برد: «بي‌تحرکي در واقع به نوعي خودکشي است و اگر افراد به سلامت خود، جامعه و خانواده‌شان اعتقاد دارند، مناسب‌ترين، بهترين و کم‌هزينه‌ترين راه افزايش تحرک بدني است.»
منبع:www.salamat.com