زندگينامه آيت الله سيد محمد حسن آقا نجفي قوچاني

* تولد
 

آيت الله سيد محمد حسن آقا نجفي قوچاني معروف به آقا نجفي در سال 1295 ه.ق، روستاي خسرويه از توابع قوچان به دنيا آمد.

*تحصيل
 

پدر آقا نجفي اگر چه اهل و ساکن روستا بوده و سواد مقدماتي داشته ولي فردي خير و از طرفداران علم و علاقه مند به تحصيل فرزندش بوده و مقدمات اين کار را از سنين کودکي و از همان مکتب روستاي خروه فراهم کرده، به طوري که آقا نجفي قبل از هفت سالگي قرآن را نزد پدر ختم کرده، گرچه مريض و رنجور بوده ولي از همان کودکي علاوه بر دانش اندوزي به کارهاي سخت مثل نهالکاري، درودگري و پشته کشي، آبياري مي پرداخته است.
به واسطه هوش و ذکاوت فطري در مدتي کوتاه دروس فارسي و عربي مرسوم آن زمان را در مکتبخانه روستا به اتمام رسانيد.
وي سعي کرد به پدر بقبولاند که همين مقدار تحصيل براي او کافي است بويژه که امکان ادامه تحصيل در روستا نيست، اجازه خواست دست از تحصيل بکشد و در کارها به او کمک کند و براي اثبات نظر خويش اين شعر مرحوم شيخ بهائي را از کتاب نان و حلوا مي خواند:علم رسمي سر به سر قيل است و قال نه از او کيفيتي حاصل نه مال و پدرش ضمن نصيحت او با اين بيان که «والناس موتي و اهل العلم احيا» اور ا در حالي که 13 سال داشت وادار به ادامه تحصيل کرد و روانه شهر قوچان ساخت.
آقا نجفي پس از سه سال تحصيل در قوچان پياده از راه سبزوار و نيشابور به مشهد رفت و در مدرسه دو درب و پريزاد ادبيات و سطح را تا قوانين فرا گرفت.
در سال 1313 قمري در سن 19 سالگي همراه يکي از همدرسانش پياده از راه طبس و کوير به يزد و از آنجا به اصفهان رفت و در مسجد «عربون » ساکن گرديد.
در اصفهان منظومه حاج ملاهادي سبزواري را نزد آخوند کاشي، رسائل را نزد شيخ عبدالکريم گزي و حکمت را نزد ميرزا جهانگيرخان قشقايي فراگرفت.
گاهي نيز در درس فقه و خارج آقا نجفي اصفهاني حاضر مي شد. تحصيلات آقا نجفي قوچاني در مشهد و اصفهان با دشواري بسيار همراه بود، چنان که گاه ناچار مي شد براي گذران زندگي کار کند و يا برخي از کتابهاي خود را به بهاي اندک بفروشد، وي در سال 1318 و در سن بيست و سه سالگي پس از چهار سال توقف در اصفهان يا يکي از دوستانش که شاگردش نيز بود پياده عازم عتبات عاليات گرديد.
چون به نجف رسيد در حجره اي متروک واقع در يکي از مدارس شهر ساکن شد. و به حوزه درس آخوند ملا محمدکاظم خراساني راه يافت و همين امر موجب شد تصميم بگيرد براي ادامه تحصيل در نجف بماند.
وي به آخوند بسيار ارادت مي ورزيد، به گونه اي که در قيام آخوند و ساير علماي نجف به هواخواهي از مشروطيت، وي نيز از طرفداران مشروطيت گرديد. ايشان حقايقي از نقش روحانيت را در جنبش مشروطه در کتاب سياحت شرق ياد کرده است.
آقا نجفي که در ابتدا به تحصيل بي علاقه بود چنان اشتياق به آن پيدا مي کند که به فکر رياضت مي افتد البته به خاطر منع مذهبي، از رياضت منصرف مي شود ولي در عين حال به مراقبت و تزکيه نفس سخت مقيد مي شود.
آقا نجفي در کتاب سياحت شرق خاطرات زيادي از ناملايمات و خوشيهاي زندگي بيست ساله خود در نجف آورده است.

* بازگشت به قوچان
 

آقا نجفي بعد از بيست سال زندگي در نجف از فوت پدرش در قوچان آگاه مي شود و ناگزير تصميم به مراجعت به ايران مي گيرد و در روز سوم رمضان المبارک 1338 ه . ق رهسپار وطن مي گردد.
وي پس از زيارت مرقد امام هشتم عليه السلام در مشهد و توقفي کوتاه در اين شهر به درخواست مردم قوچان به آن جا وارد و در قوچان ماندگار مي شود و متجاوز از بيست و پنج سال بقيه عمر را در مقام فقاهت و حاکميت شرع در قوچان مي گذراند و در ضمن به اداره حوزه علميه ديني و تدريس در مدرسه عوضيه مي پردازد.
بازگشت اين مرد عالم و عارف به قوچان و سکونت در آن به حوزه علميه اين شهر رونقي بسزا بخشيد. محضر درس ايشان همه روزه قبل از طلوع آفتاب داير بود. با همه طبقات حشر و نشر داشت، در صدور احکام مردي قاطع، در محضر درس، استادي بزرگ و والامقام و در برخورد با مردم انساني ساده و بي پيرايه و بسيار متواضع و در عين حال بسيار شجاع و صريح و با هيبت بود. در گرفتاريها حامي حقيقي مردم بود. عده اي از بستگان ايشان معتقدند که اگر آقا نجفي به قوچان نمي آمد و مثلا در قم ساکن مي شد مقام و شهرتش بيشتر بود ولي با کمي دقت در طرز تفکر و شخصيت ايشان مي توان پي برد که در نظر آقا نجفي منصب و مقام ارزشي نداشت و هدف او فقط رضاي خدا و خدمت به مردم بود.
اين مرد وارسته تا آخر عمر از کار و تلاش دست برنداشت. همواره با خرافات در ستيز بود و در اين راه جدي بليغ مبذول مي داشت، پيوسته در اين فکر بود که چرا ديگران آن قدر در علم جلو رفته و ما عقب مانده ايم.

* تأليفات
 

از آيت الله سيد محمد حسن آقا نجفي قوچاني آثار متعددي همچون سياحت شرق، سياحت غرب، شرح ترجمه رساله تفاحيه ارسطو، رساله «سفري کوتاه به آباديهاي اطراف قوچان »، رساله «عذر بدتر از گناه » تلفيقي از نثر عربي و فارسي درباره مشروطيت ايران، شرح دعاي صباح و شرح کفاية الاصول، آخوند ملا محمد کاظم خراساني به جاي مانده است.
سياحت شرق که از تاليفات مهم ايشان است، درباره سوانح عمر از ابتداي زندگي، گزارش تحصيلات و مشقات دوران تحصيلي، و مباحث و معارف اسلامي را به استناد آيات و روايات با قلمي ساده شرح داده است و خواننده را با نکات علمي و رويدادهاي آن زمان آشنا مي کند، رويدادهاي تاريخي و انعکاس نهضت مشروطيت را در عراق بويژه در نجف به تفصيل شرح داده است مسائل تعليم و تربيت و تزکيه نفس نيز در اين کتاب به چشم مي خورد.
اين کتاب در1347 قمري نگارش يافته و در 1362 شمسي در تهران چاپ شده است. در مورد اهميت اين کتاب همين بس که از قول آقاي مدرسي طباطبائي نقل شده که کتاب سياحت شرق جزء السنه شرقي در دانشگاه پرستون ايالت نيوجرسي آمريکا تدريس مي شود.
سياحت غرب نيز، در کيفيت عالم برزخ و سير ارواح بعد از مرگ در 1312 ش نگارش يافته است و در1349 شمسي چاپ شده است.

* وفات
 

آيت الله سيد محمد حسن آقا نجفي قوچاني، در شب جمعه 26 ربيع‎الثاني ه.ق در 68 سالگي در قوچان زندگي را بدرود گفت و در حسينيّة خود به خاک سپرده شد.آرامگاه او اکنون زيارتگاه مردم قوچان است.
منبع:www.hawzah.net
/ع