گفتگو با دکتر منوچهر جزايري فوق‌تخصص بيماري هاي غدد
يکي از بهترين شيوه‌هاي کنترل ديابت، ورزش و تحرک جسماني است. به همين بهانه به سراغ دکتر منوچهر جزايري، فوق‌تخصص غدد و عضو هيات علمي دانشگااه علوم پزشکي تهران رفتيم تا از ايشان درباره نقش ورزش در ديابت بپرسيم.
آقاي دکتر! ورزش و تحرک با قند بدن ما چه مي‌کند؟
ورزش، گلوکز و گليکوژن را در داخل ماهيچه‌هاي بدن مي‌سوزاند. البته اين پديده در صورتي روي مي‌دهد که ديابت کنترل شده باشد. در حين و بعد از ورزش، قندخون وارد ماهيچه‌ها مي‌شود و سطح گلوکز و گليکوژن را به حد طبيعي مي‌رساند. وجود برنامه‌هاي منظم ورزشي افراد ديابتي عکس‌العمل شديد انسولين را از بين مي‌برد چون عضلات و کبد عادت مي‌کنند که گليکوژن بيشتري ذخيره کنند.
بيماران ديابتي چگونه بايد ورزش کنند؟
ورزش بيمارن ديابتي بايد به صورت تمرين‌هاي هوارسان يا آيروبيک باشد. تمرين‌هاي هوارسان به فعاليت‌هايي گفته مي‌شود که با مصرف زياد اکسيژن همراه باشند. اين نوع تمرين‌ها دستگاه‌هايي را که براي سلول‌‌هاي بدن اکسيژن تهيه مي‌کنند، فعال مي‌سازند. پس از تمرين‌هاي هوارسان، تغييرات سودمند و مفيدي در ريه‌ها، قلب و رگ‌هاي خوني پديد مي‌آيد. با اين تمرين‌ها، بدن هواي بيشتري را به داخل ريه‌ها منتقل مي‌کند. به طور معمول، تمرين‌هاي هوارسان به فعاليت‌هاي استقامتي گفته مي‌شود که به سرعت زياد نياز ندارند. بهترين تمرين هوارسان، دويدن در مسافت‌هاي طولاني و با آهنگ آرام است. تمرين‌هاي ديگرشامل اسکي، صحرانوردي، شنا، دويدن آرام، دوچرخه‌سواري و پياده‌روي هستند.
بنابراين بيماران ديابتي بايد استراحت را کنار بگذارند و به‌طور جدي ورزش کنند؛ بله؟
امروزه پژوهشگران دريافته‌اند که استراحت براي درمان بيماران ديابتي، کار مناسبي نيست. مطالعات نشان مي‌دهد که استراحت براي مدت دست‌کم هفت روز سبب اختلال در متابوليسم قندخون مي‌شود. در سال 1900 محققان ديابت دريافتند که ورزش بايد در توان‌بخشي بيماران ديابتي مورد استفاده قرار گيرد. در سال 1919 دانشمندان ثابت کردند که ورزش موجب کاهش ميزان قندخون مي‌شود.
در سال 1926 مشخص شد که ورزش مي‌تواند اثر انسولين را در پايين آوردن قندخون بيشتر کند، بنابراين نياز به انسولين را در بيماران وابسته به انسولين کاهش مي‌دهد. در اين تحقيقات همچنين مشخص شد که ورزش منظم در بيماران ديابتي اساس درمان است.
افراد مبتلا به ديابت که ورزش مي‌کنند همچنين بايد دقت کنند که فعاليت‌هاي بدني چگونه بر متابوليسم قندخون اثر مي‌گذارد و آثار مفيدي براي سلامت آنها دارد. البته ورزش حتي براي افراد سالم نيز خطرهاي اندکي دارد و اين خطرها فقط براي افراد ديابتي نيست.
فوايد ورزش را براي ديابتي‌ها توضيح مي‌دهيد؟
• کنترل بيماري ديابت: در ورزش‌هاي طولاني‌مدت مشاهده شده است که حساسيت سلول‌ها به انسولين افزايش مي‌يابد. اين امر در بهبود وضعيت ديابت، به خصوص در افراد غيروابسته به انسولين بسيار با اهميت است. ورزش اگر در شرايط مناسب صورت گيرد يعني بيمار قندخون به نسبت کنترل شده داشته باشد، غلظت گلوکز پلاسما را ثابت نگه مي‌دارد. علت اين پديده توازن ميان برداشت گلوکز به وسيله عضلات و توليد متقابل گلوکز در کبد است.
• کنترل وزن و کاهش وزن: برنامه صحيح کنترل قندخون در افراد ديابتي غيروابسته به انسولين، به کاهش وزن آنها کمک مي‌کند. کاهش وزن ناشي از ورزش موجب کاهش بافت چربي مي‌شود بنابراين مقاومت به انسولين در سلول‌ها کاهش مي‌يابد و به اين ترتيب مصرف داروهاي خوراکي پايين آورنده قندخون کم مي‌شود. با ورزش‌هاي برنامه‌ريزي شده، بافت چربي کاهش مي‌يابد و توده عضلاني افزايش پيدا مي‌کند.
• آمادگي عضلاني: ورزش مناسب، تناسب عضلات را بالا مي‌برد. تحقيقات نشان مي‌دهد که انقباضات عضلاني و عمل انسولين هر دو با هم برداشت گلوکز در طول ورزش را افزايش مي‌دهند.
• کاهش نياز به داروهاي خوراکي و انسولين: همراه با کنترل مطلوب قندخون و تمرين‌هاي ورزشي مرتب، مصرف قرص‌هاي خوراکي در برخي افراد ديابتي غيروابسته به انسولين کم مي‌شود و در بيماران ديابتي دريافت‌کننده انسولين نيز به علت وضعيت مطلوب متابوليک، ميزان انسولين تزريقي کاهش مي‌يابد. مطالعات نشان داده است که در ماه‌‌هاي نخست برنامه‌هاي ورزشي، انسولين تزريقي گاهي تا 20 درصد يا حتي بيشتر کاهش مي‌يابد.
• اعتماد به نفس بيشتر: به نظر مي‌رسد احساسات افراد ديابتي تا حدي نيز به حفظ قندخون در سطح طبيعي وابسته باشد. بيشتر افراد ديابتي احتمالا ناراحتي و از دست دادن کنترل احساسات را هم‌زمان با سطح قندخون بسيار بالا يا بسيار پايين تجربه کرده‌اند. هنگامي که غلظت قندخون در حد طبيعي است، احساسات در اين افراد تا حد زيادي بهبود مي‌يابد. احساس بهبود با فعاليت‌هاي ورزش مداوم و ورود اين برنامه در زندگي افراد پديد خواهد آمد.
• تحمل تنش‌هاي عصبي: ورزش راه موثري براي مبارزه با تنش‌هاي عصبي است. هنگام ورزش موادي به نام اندورفين در خون ترشح مي‌شود که موجب تسکين درد و آرامش رواني مي‌شود.
• آثار ورزش در افراد ديابتي وابسته به انسولين: ورزش‌هاي منظم براي افراد ديابتي وابسته به انسولين بسيار سودمند است. پژوهشگران کانادايي طي 12 تا 16 هفته ورزش دادن به بيماران ديابتي وابسته به انسولين، بهبود مطلوبي در غلظت قندخون ناشتا و هموگلوبين گليکوزيکه آنها مشاهده کردند. در افراد ديابتي وابسته به انسولين، تغييرات غلظت قندخون در طول ورزش بستگي زيادي به سطح انسولين خون دارد. سطح انسولين خون نيز به ميزان انسولين تجويز شده و مقدار جذب انسولين در هر اندام وابسته است.
بهترين زمان پيشنهاد شده براي ورزش در ديابتي‌هاي وابسته به انسولين، پس از ميان وعده‌هاي بعدازظهر و پيش از شام است.
ورزش و افراد ديابتي
قندخون را قبل، حين و پس از ورزش کنترل کنيد و براي جلوگيري از افت قندخون در طول ورزش شيوه‌هاي زير را به کار گيريد.
• يکي دو ساعت بعد از صرف غذا ورزش کنيد.
• مصرف 20 تا 40 گرم کربوهيدرات اضافي پيش از ورزش و در يک ساعت در طول ورزش توصيه مي‌شود.
• از ورزش‌هاي سنگين در هنگامي که انسولين تزريق شده خودداري کنيد.
• قسمت‌هايي از بدن که انسولين در آنها تزريق نشده است را بيشتر حرکت دهيد تا از جذب سريع انسولين جلوگيري شود.
• ميزان انسولين تزريقي بايد در ورزش‌هايي مانند کوهنوردي به ميزان 30 تا 50 درصد کاهش يابد.
منبع: http://www.salamat.com