مروري بر جنبه‌هاي سلامت مسابقات فوتبال
«فوتبال مساله مرگ و زندگي نيست، چيزي از آن هم مهم‌تر است.»
اين جمله معروف بيل‌شانکلي مربي سابق ليورپول به خوبي حساسيت اين ورزش را نشان مي‌دهد. کساني هم که دنبال مصداق واقعي اين جمله هستند مي‌توانند حداقل سالي دو بار، آن را در دربي معروف پايتخت بين سرخ‌ها و آبي‌ها ببينند. تکل‌هاي وحشتناک و آسيب‌ديدگي‌ها کري‌هاي قبل و بعد از بازي، جايگاه 23، تيفوسي‌ها، شعارها و تعصب‌ها،...، سکته‌هاي قلبي، ماندن زير دست و پا، خشونت بيرون و درون زمين. شيشه‌هاي شکسته، طرفداران متعصب خشمگين و بي‌منطق، شکست و پيروزي، همه را مي‌شود در همان روز دربي سرخابي ديد. و اين مساله فقط مخصوص تهران نيست. زبان فوتبال در همه جاي دنيا يکي است. فرقي نمي‌کند مرتب و منظم در ورزشگاه ويمبلي لندن نشسته باشيد و شعارهاي نژادپرستانه بدهيد، يا در ورزشگاه ماراکانا ايستاده و چسبيده به توري فلزي فرياد بزنيد. اين 90 دقيقه پرانرژي اگر کنترل نشود مي‌تواند بسيار خطرناک باشد. در مطلب زير قصد داريم به بررسي جنبه‌هاي مختلف سلامت در مسابقات فوتبال بپردازيم، سعي شده تا به طور خلاصه انواع مشکلات مربوط به سلامت جسمي و رواني، از آسيب‌هاي ورزشي تا درگيري‌هاي خياباني و همچنين مسايل اخلاقي بررسي شوند. تجربه ثابت کرده در صورت عدم توجه به اين مسايل، مشکلات مي‌توانند تمام زيبايي‌هاي اين ورزش را از بين ببرند.
فاجعه در هيلزبورو
15 آپريل 1989 يک از روزهاي سياه فوتبال انگلستان – و به نوعي، فوتبال جهان- است. مسابقه نيمه نهايي جام FA Cup که مي‌توانست به عنوان يک بازي زيبا و حساس، در تاريخ فوتبال انگلستان ثبت شود قبل از نيمه اول متوقف شد. جمعيت زيادي از طرفدارن که به مدت نيم ساعت به علت همراه نداشتن بليت پشت درهاي بسته مانده بودند، با شنيدن سر و صداي تشويق تماشاچيان داخل ورزشگاه، بيش از پيش هيجان‌زده شدند. هنگامي که پليس سعي کرد از طريق يکي از درهاي کوچک ورزشگاه، يکي از تماشاچيان را از ورزشگاه خارج کند، هجوم طرفداران پشت در مانده به داخل ورزشگاه آغاز شد. بيش از 6000 نفر سعي مي‌کردند با سرعت هرچه تمام‌تر وارد ورزشگاه شوند و تنها يک سد در برابر آنها وجود داشت. فنس‌هاي فلزي ورزشگاه که تماشاگران را از زمين مسابقه جدا مي‌کرد.
هجوم جمعيت و زير دست پا ماندن تماشاچيان، يکي از بزرگ‌ترين فجايع ورزشي را آفريد. فنس‌ها حايل بين تماشاچيان و زمين ورزشگاه تنها راه جمعيت را نيز بسته بود. بيش از 90 کشته و 700 زخمي، حاصل اين مسابقه فوتبال نيمه تمام بود.
فوتبال: خاطرات و خطرات
نمونه فوق، يکي از بدترين حوادث در طول تاريخ فوتبال به شمار مي‌رود اما مسلما آخرين آنها نيست. گرچه به دنبال اين مسابقه، تغييرات زيادي در استاديوم‌هاي فوتبال جهان و به خصوص انگلستان رخ داد تا از به وجود آمدن موارد مشابه اجتناب شود، با اين وجود، آسيب‌هاي مرتبط به مسابقات ورزشي و به ويژه فوتبال چه در ميان خود بازيگران و چه در ميان تماشاچيان، همچنان به عنوان يک نکته قابل توجه در فوتبال خودنمايي مي‌کند.
مدت‌هاست که فوتبال حرفه‌اي، خود را از يک رشته ورزشي صرف جدا کرده است و تبديل به يک صنعت شده است. ورود فوتبال به بازار سرمايه، افزايش امکانات و به تبع آن افزايش هزينه‌ها، گرچه بر جذابيت فوتبال در سراسر دنيا افزوده است، اما تبعات و عوارض خاص خود را نيز به دنبال داشته است. اين عوارض خود را در زمينه سلامت نيز به انواع مختلف نشان مي‌دهد. از آسيب‌هاي شديد در زمان مسابقه گرفته تا درگيري‌هاي طرفداران و هيجانات ناشي از استرس مسابقات. طبيعتا اين عوارض در مورد دربي‌ها که از اهميت بيشتري برخوردار هستند، بيشتر است.
زنگ آخر، بيرون ورزشگاه!
گرچه خشونت در فوتبال تاريخچه‌اي به عمر اين بازي دارد اما اولين نشانه‌هاي هوليگانيسم را بايد در سال‌هاي دهه 1880 جستجو کرد. در اين مقطع گروه‌هاي خاصي از تماشاچيان خشمگين منازل همسايگان و ساختمان‌هاي دولتي را مورد تهاجم قرار داده و گاه طرفدارن و بازيکنان تيم حريف و حتي داور را به باد مشت و لگد مي‌گرفتند. در سال 1885 پس از شکست 5 بر صفر استون ويلا در برابر پرستون در يک بازي دوستانه، بازيکنان هر دو تيم آماج پرتاب‌‌هاي چوب و سنگ قرار گرفتند. يک سال بعد طرفداران تيم پرستون اولين نمونه درگيري خارج از ورزشگاه را به ثبت رساندند و در ايستگاه راه آهن با طرفداران تيم کويين پارک درگير شدند. برخلاف درگيري‌هاي معمول ورزشي که مابين بازيکنان دو تيم صورت مي‌گيرد، هدف هوليگان‌ها به طور معمول افراد و اشيايي هستند که ممکن است حتي هيچ ارتباط خاصي به مسابقه نداشته باشند. سال‌هاي بعد از جنگ جهاني دوم از نظر درگيري‌هاي فوتبالي سال‌هاي آرامي محسوب مي‌شد اما از اواخر دهه 1950، در انگلستان و آمريکاي لاتين، هوليگانيسم باز هم سربلند کرد. در سال 1964 در ليما پايتخت پرو، شورش‌ها و درگيري‌هاي خياباني به دنبال مسابقه فوتبال بيش از 300 کشته و 500 زخمي بر جاي گذاشت. در سال 2002 در آرژانتين و به دنبال کشته شدن بيش از 40 نفر در درگيري‌هاي بعد مسابقات – که در آنها بعضا از چاقو و اسلحه گرم نيز استفاده مي‌شد – مسابقات به حالت تعليق درآمد و دولت مجازات‌هاي فراواني براي عاملان اين شورش‌ها وضع کرد.
تلاش‌هاي زيادي براي توجيه رفتار هوليگان‌ها صورت گرفته است. در مقاطعي سعي مي‌شد اين‌گونه رفتارهاي نابه‌هنجار به استفاده از داروهاي روانگردان نسبت داده شود. با اين وجود به نظر مي‌رسد اين مساله چندان توجيه کننده نباشد. تحقيقاتي که در انگلستان و آلمان صورت گرفته است، نشان مي‌دهد که اکثر افرادي که دست به اين رفتارهاي نابه‌هنجار مي‌زنند، نه تنها سابقه مصرف مواد مخدر ندارند بلکه سابقه قبلي از چنين رفتارهايي نيز در آنها ديده نشده است. به نظر مي‌رسد ارتباط تنگاتنگ بين طرفداران يک تيم از طريق گروه‌ها و کلاب‌هايي که به طور دقيق کنترل نمي‌شوند، عاملي براي ايجاد اين‌گونه رفتارها باشد. از طرفي افراد در چنين مواقعي راحت‌تر تحت تاثير جمع قرار مي‌گيرند و به سادگي منطق‌پذيري خويش را از دست مي‌دهند.
خطر در مستطيل سبز
آسيب‌هاي جسمي، يکي ديگر از مسايل شايع در بحث سلامت ورزش است. گرچه آسيب‌هاي جسمي طي بازي فوتبال غير قابل اجتناب هستند اما درصد قابل توجهي از اين آسيب‌ها، خطر جاني حاد براي بازيکنان ايجاد نمي‌کنند. معمول‌ترين اين آسيب‌ها، پارگي تاندون‌ها و رباط‌هاي پا و همين‌طور آسيب منيسک است که در اثر حرکت چرخشي روي زانو ايجاد مي‌شود. با اين وجود آسيب‌هاي مربوط به سر و نخاع در بازيکنان فوتبال مي‌تواند بسيار خطرناک باشد. متاسفانه محمد پارسا، فوتباليست جوان کشورمان يکي از قربانيان اين‌گونه حوادث است. وي به دنبال پرش براي زدن ضربه سر، به شکل نامتعادلي سقوط کرد و دچار آسيب نخاعي گرديد. چند مورد بروز مشکلات قلبي‌عروقي در بازيکنان فوتبال نيز گزارش شده است که معروف‌ترين آنها حادثه مرگ مارک ويوين فئه فوتباليست کامروني بود.
يکي از نکات مهم در زمينه سلامت بازيکنان فوتبال در زمين مسابقه، تماس متعدد آنها با يکديگر و با زمين چمن است. در مناطقي از جهان مانند کشور ما که از چمن مصنوعي کمتر استفاده مي‌شود، تماس متعدد ورزشکاران با سطح خاک ورزشگاه مي‌تواند عامل ايجاد آلودگي‌هاي فراوان گردد و البته اين اثر در مورد زمين‌هايي که زهکشي مناسب ندارند و در هنگام بارش باران تبديل به باتلاق مي‌شوند، بيشتر است. عادت ناپسند انداختن آب دهان از سوي بازيکنان فوتبال نيز يکي ديگر از عوامل ايجاد آلودگي در زمين‌هاي ورزشي است.
فوتبال را تنهايي نگاه کنيد!
هيجان خاص مسابقات فوتبال در هنگام تماشاي فوتبال – چه در ورزشگاه و چه از طريق تلويزيون - يکي از عوامل اصلي گرايش مردم به اين ورزش است. استرس در موارد مسابقات حساس، مانند دربي‌ها به اوج مي‌رسد. با اين وجود، تغييرات فيزيولوژيک در هنگام استرس، مانند افزايش فشار خون و ضربان قلب، ممکن است براي افراد سالخورده و مبتلا به بيماري‌هاي قلبي بسيار مشکل‌ساز باشد. دکتر ويلبرت لامپن، محقق آلماني در بررسي 25 مرکز اورژانس در سطح آلمان متوجه شد که در زمان مسابقات جام جهاني 2006، ميزان پذيرش بيماران قلبي به اورژانس نسبت به مدت مشابه در سال‌هاي قبل سه برابر شده است. زمان مراجعه اين بيماران نيز ارتباط مستقيمي با زمان برگزاري بازي‌هاي تيم ملي آلمان داشت. همچنين در زمان ضربات پنالتي در مسابقات حساس، ميزان سکته‌هاي قلبي به وضوح افزايش يافته بود. در جام جهاني 98 و پس از حذف انگلستان در برابر آرژانتين در ضربات پنالتي، مقدار سکته‌هاي قلبي تا 25 درصد افزايش يافت! بر اساس اين تحقيق به نظر مي‌رسد تماشاي مسابقات در محيط شلوغ خودبه‌خود باعث افزايش هيجان در افراد مي‌شود. پروفسور داگلاس کارول، مدير اين تحقيقات معتقد است شايد براي بيماران قلبي تماشاي مسابقه به تنهايي مناسب‌تر باشد. او مي‌گويد: «تماشاي مسابقات فوتبال هم مانند خود بازي فوتبال نياز به آمادگي جسماني و گرم کردن بدن دارد. اگر مي‌خواهيد بازي ديويد بکام را ببينيد، بايد مثل ديويد بکام ورزش کنيد!»
ورزشگاه هيسل
واقعه ورزشگاه هيسل، يکي از مهم‌ترين نمونه‌هاي هوليگانيسم در فوتبال به شمار مي‌رود. در سال 1985 در بروکسل در مسابقه فينال باشگاه‌هاي اروپا بين ليورپول و يونتوس، حمله طرفداران ليورپل به تماشاچيان يوونتوس باعث پناه گرفتن آنها در کنار يک ديوار شد. فشار تماشاچيان باعث ريزش ديوار گرديد که 39 نفر کشته و بيش از 600 نفر زخمي برجاي گذاشت.
کلاه ايمني
پيتر چک، دروازه‌بان تيم چلسي در 16 اکتبر 2006 در هنگام مسابقه با تيم ردينگ از ناحيه سر دچار حادثه شد. در محوطه جريمه و در هنگام تلاش براي کنترل توپ، زانوي بازيکن تيم ردينگ به سر وي برخورد کرد و پيتر چک را با شکستگي استخوان جمجمه به بيمارستان فرستاد. گرچه پيتر چک سلامت کامل خود را باز يافت اما به مدت يک سال از سوي پزشکان موظف به پوشيدن نوعي کلاه خاص شد که جمجمه وي را از ضربات احتمالي محافظت کند.
سينما و هوليگانيسم
هوليگانيسم تاکنون سوژه چند فيلم بوده است. کارخانه فوتبال، يکي از اين فيلم‌هاست که در سال 2004 به کارگرداني نيک لاو ساخته شد. اين فيلم سعي کرده است با بررسي زندگي چهره جوان فوتبالدوست انگليسي به شکل نسبتا واقعي نمايانگر رفتارهاي هوليگان‌هاي انگلستان باشد. فيلم هوليگان‌هاي خيابان سبز نيز يکي ديگر از اين فيلم‌هاست.
وداع در دقيقه 72
«کسي بهتر از او پيدا نمي‌کنيد، اين براي همه ما يک شوک بزرگه!» اينها جملات هري ردنپ، فوتباليست سابق انگلستان و مدير تيم وست هام بود. اين جملات، ساعتي بعد از اعلام رسمي مرگ مارک ويوين فوئه در حين مسابقه فوتبال اعلام شد. فوئه در دقيقه 72 بازي بين دو تيم کامرون و کلمبيا بدون دليل مشخص ناگهان به زمين خورد و تلاش کادر پزشکي براي نجات جان وي موفقيت‌آميز نبود. بعد از کالبد شکافي، علت مرگ وي کاردوميوپاتي (آسيب در عضلات قلب) عنوان شد. مرگ فوئه باعث شد تا نسبت به انجام تست‌هاي پزشکي در مورد سلامت بازيکنان فوتبال دقت بيشتري صورت گيرد.
به ياد از دست‌رفتگان
سنگ بناي يادبود کشته‌شدگان حادثه ورزشگاه هيلزبورو در نزديکي ورزشگاه. توني بلند، 96 امين و آخرين کشته اين حادثه، پس از چهار سال ماندن در وضعيت کما در مارس 1993 درگذشت و تعداد کشته‌شدگان اين حادثه به 96 تن رسيد.
منبع: http://www.salamat.com