دکتر رحمتي که در نشستي با موضوع خشونت در فوتبال به بررسي نظريات مختلف جامعه شناسي نيز در اين مورد پرداخته است رابطه سن، ميزان کنترل و نظارت خانواده و پايگاه اقتصادي و اجتماعي با بروز خشونت در فوتبال را بررسي کرده و معتقد است: اين متغيرها تاثير منفي در گرايش طرفداران تيم هاي فوتبال مورد مطالعه به رفتارهاي پرخاشجويانه و خشونت آميز دارند.
اين جامعه شناسي رابطه متغيرهاي سابقه نزاع و دعوا، تنش و ناکامي در فعاليت هاي تحصيلي و آموزشي تا مصرف سيگار، سابقه تنش در محيط خانواده، سابقه رفتار محرمانه، داشتن دوستان و همسالان داراي سابقه جنايي، ارتباط با خويشاوندان داراي سابقه جنايي، عزيمت جمعي و گروهي به ورزشگاه، ارتباط با باشگاه و مسئولان آن و نيز سازگاري نداشتن انتظارات ورزشي و وسايل تحقق آن ها را با گرايش به ارتکاب رفتارهاي پرخاشجويانه و خشونت آميز ورزشي را رابطه اي با تاثير مستقيم مطرح مي کند.
دکتر رحمتي در پژوهش ديگري به واکاوي تجربي يکي از تبيين هاي رايج در باره خشونت ميان طرفداران تيم هاي فوتبال مي پردازد. وي در اين پژوهش تلاش کرده است تا با تلقي خشونت و پرخاشگري به مثابه يک امر رواني- اجتماعي با استفاده از تئوري ناکامي- پرخاشگري واکنش هاي طرفداران تيم هاي فوتبال در شهر تهران را در وضعيت هاي مختلفي که منجر به ناکامي آنان در دستيابي به هدف هاي ورزشي شان مي شود، ارزيابي و تحليل کند.
وي ناکامي از نظر طرفداران تيم هاي فوتبال در حوزه ورزشگاه ها را در شش جنبه مورد توجه قرار داده است.
از نظر رحمتي توفيق نداشتن و ناکامي براي حضور در ورزشگاه، بازي دور از انتظار و ضعف بازيکنان تيم مورد علاقه در هنگام مسابقه، خطاي بازيکنان تيم حريف روي بازيکنان تيم مورد علاقه و دسترسي نداشتن به تسهيلات و امکانات رفاهي و خدماتي مانند آبخوري، بوفه، امکان نشستن و استنباط از قضاوت نادرست داور عليه تيم مورد علاقه را به عنوان مصاديق ششگانه به وجود آورنده احساس ناکامي طرفداران تيم هاي ورزشي در ورزشگاه نام برده است.

تماشاگر پرخاشگر
 

توهين، دشنام و عبارات و شعارهاي حاوي الفاظ نامناسب از جمله مصاديق رفتار پرخاشجويانه مد نظر قرار مي گيرند. رحمتي همچنين درگيري فيزيکي با طرفداران تيم رقيب، پرتاب اشيا به سوي بازيکنان، داور و زمين بازي، تخريب اموال ورزشگاه و اتوبوس حامل تماشاگر را نيز به عنوان ساير مصاديق رفتارهاي خشونت آميز در نظر گرفته است. جمعيت آماري اين پژوهش را 284 نفر از طرفداران دو تيم مطرح تشکيل مي دهند و اطلاعات مربوط به آن با شيوه پيمايش در خلال برگزاري جام برتر باشگاه هاي ايران در سال 82- 81 گرد آوري شده است.
يافته هاي پژوهش حاکي از اين است که ناکامي تنها بخشي از پرخاشگري و خشونت ورزشي طرفداران تيم هاي فوتبال را در هنگام برگزاري مسابقه تبيين مي کند. بررسي رفتار پرخاشجويانه و خشونت آميز تماشاگران مورد مطالعه نشانگر اين است که بيشترين نسبت رفتار پرخاشجويانه و خشونت آميزي که افراد مذکور هنگام حضور در مسابقه هاي فوتبال انجام مي دهند به شعار دادن عليه تيم هاي حريف مربوط مي شود. 8/64 درصد از افراد مورد مطالعه اذعان نموده اند که به تناوب هنگام حضور در ورزشگاه مبادرت به دادن چنين شعارهايي مي کنند. صرف نظر از اين مقوله، گزينه "تخريب اموال ورزشگاه" با 7/19 درصد بيش از ساير گزينه ها قرار دارد و پس از آن گزينه هاي "در گيري با هواداران تيم حريف" و "پاره کردن صندلي اتوبوس هاي حمل تماشاگران" به ترتيب با 6/16 و 2/16 درصد قرار دارند.
کمترين رفتار خشونت آميز تماشاگران هنگام حضور در ورزشگاه به گزينه "پرتاب مواد منفجره" مربوط مي شود که تنها 7/7 درصد از افراد مورد مطالعه اذعان نموده اند که در طول زمان هاي حضور در مسابقه هاي فوتبال مبادرت به انجام عمل مذکور کرده اند. اکثريت قابل توجهي از هواداران (3/80 درصد) در قبال ناکامي هاي خود در محيط ورزشي هيچگونه رفتاري که متضمن پرخاشگري کلامي يا خشونت فيزيکي باشد انجام نمي دهند. 8/15 درصد از پاسخگويان در اين شرايط مرتکب پرخاشگري کلامي مي شوند و 9/3 درصد نيز به خشونت فيزيکي متوسل مي شوند.
در مجموع، يافته هاي پژوهش نشان مي دهد که تنها دو متغير "استنباط از داوري مغرضانه و نادرست عليه تيم مورد علاقه" و "شکست و ناکامي تيم مورد علاقه" داراي تاثير معنادار بر رفتار پرخاشجويانه و خشن تماشاگران در شهر تهران است و بر خلاف فرضيه هاي تئوري ناکامي- پرخاشگري، هر چند که ناکامي يکي از منابع رفتار پرخاشجويانه و خشونت آميز محسوب مي شود اما لزوماً و در همه حال پرخاشگري و خشونت نمي انجامد.

نتيجه گيري
 

دکتر رحمتي که نتايج پژوهش خود را در نشست طرحهاي ملي وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي ارائه مي کرد افزود: خشونت و اوباشگري در فوتبال تقريباً از آغاز رواج اين رشته ورزشي همزاد و همراه آن بوده است. عليرغم پيشينه طولاني، توجه به منشا بروز رفتار خشونت آميز بين طرفداران تيم هاي فوتبال از دهه60 ميلادي نظر جامعه شناسان و اصحاب علوم اجتماعي را به خود جلب کرده است. هر چند تحقيقات و گزارشهاي زيادي در مورد خشونت و اوباشگري انجام و ارائه شده است، اما واقعيت اصلي اين پديده کماکان با روشنگري چنداني مواجه نبوده است. اطلاعات تجربي در مورد خشونت فوتبال به دليل برخورد عمدتاً سطحي و توصيفي، اغلب براي مقايسه و تبيين با اشکال مواجه هستند. البته، به اين موارد مي توان دگرگوني مستمر و پيوسته الگوهاي خشونت بين طرفداران فوتبال در کشورهاي مختلف را نيز اضافه نمود.
گسترش شهرنشيني، دگرگوني در الگوهاي اوقات فراغت، اهميت يافتن فوتبال و نقش هويت بخش آن براي طرفداران، واکنش هاي گاه سختگيرانه و نسنجيده نيروهاي کنترل اجتماعي، به همراه توجه زياد و افراطي رسانه ها به اين ورزش از جمله عوامل ديگري هستند که در شکل گيري رفتار پرخاشجويانه و خشونت آميز تماشاگران فوتبال در کشورهاي مختلف نقش موثري دارند. عليرغم وجود تفاوت هاي مذکور، شباهت هايي نيز مي توان در مورد خصوصيات اجتماعي و فرهنگي طرفداران خشونت گراي فوتبال مشاهده کرد که از آن جمله مي توان به خاستگاه طبقاتي پايين، رواج بيکاري بين آنان، تحصيلات پايين، و جوان بودن اکثر آنان اشاره کرد. افزون بر اين، طرفداران افراطي و خشونت گراي فوتبال در کليه کشورهاي داراي نوعي خرده فرهنگ خاص خود هستند که حول محور طرفداري از تيم هاي مورد علاقه شان شکل گرفته، اما در اکثر موارد فاقد سازماندهي رسمي است.
با توجه به يافته هاي اين پژوهش در باره عوامل موثر بر پرخاشگري و خشونت ورزشي طرفداران فوتبال در شهر تهران مي توان نتيجه گرفت که اختلال و سوء کار کرد در متغيرها و عواملي که بر فرايند جامعه پذيري موثر هستند سبب افزايش ميزان گرايش جمعيت مورد مطالعه به ارتکاب رفتار و حرکات پرخاشجويانه و خشونت آميز ورزشي مي گردد. برخي از اين متغيرها مانند مکانيسم هاي کنترل و نظارت بر رفتار توسط والدين، تنش در محيط خانواده و ارتباط با بستگان و خويشاوندان داراي سابقه جرم کجروي ناظر بر فرايند جامعه پذيري اوليه مي باشند و دلالت بر اهميت نهاد خانواده و کار کرد آن در شکل گيري رفتار مذکور دارند. برخي ديگر از متغيرها مانند گروه متغيرهاي مربوط به بحران ها و وقايع زندگي و ارتباط با دوستان و همسالان داراي سابقه جرم و کجروي که بر متغير وابسته يعني رفتار خش و پرخاشجويانه ورزشي تاثير معنادار دارند، ضمن تاثير پذيري از عوامل مربوط به جامعه پذيري اوليه، خود نيز در زمره عوامل موثر بر جامعه پذيري ثانويه جاي مي گيرند. افزون بر اين، عوامل و متغيرهاي ديگري نيز در گرايش جمعيت مورد مطالعه به خشونت و پرخاشگري ورزشي نقش دارند که برخي از آنها مانند مکانيسم هاي ارتباط با باشگاه مورد علاقه، ارتباط با رسانه هاي ورزشي و ارتباط اجتماعي و ورزشي خود طرفداران با يکديگر جز و عواملي محسوب مي شوند که علاوه بر تاثير گذاري بر جامعه پذيري ورزشي طرفداران، به اتفاق عوامل ديگرمانند سازگاري بين اهداف ورزشي و ابزارهاي تحقق آنها، و رضايت از امکانات و تسهيلات ورزشگاه، عناصر کارکردي ساختار فعاليت طرفداران فوتبال را شکل مي بخشد. در نهايت اين که، برخي عوامل مانند اهميت و حساسيت نتيجه بازي، حرکات و اعمال خشونت آميز و پرخاشجويانه بازيکنان در هنگام برگزاري بازي ها و کيفيت داوري تنها به صورت موردي و با توجه به وضعيت و شرايط حاکم بر بازي ها بر ميزان خشونت و پرخاشگري ورزشي طرفداران تاثير مي گذارند.
بررسي رفتار خشونت آميز و پرخاشجويانه طرفداران فوتبال در ايران، در عين دارا بودن برخي شباهت هاي ظاهري، از نظر ساختاري تفاوت هايي اساسي با ديگر کشورها نشان مي دهد. بر خلاف بسياري از کشورها، در ايران تاکنون رفتار طرفداران فوتبال به معضلي اجتماعي بدل نشده است و تنها در چارچوب محيط ورزشگاه ها تجلي يافته است. حتي در همين حيطه نيز شدت و دامنه حرکات و رفتار پرخاشجويانه و خشونت آميز طرفداران فوتبال در مقايسه با ديگر کشورها بسيار خفيف ارزيابي مي گردد. يافته ها و مشاهدات مربوط به شهر تهران حاکي از اين است که بخش عمده اي از اين حرکات در مقوله پرخاشگري کلامي جامي مي گيرد و شکل مرسوم خشونت هاي فيزيکي که در ساير کشورها تحت تاثير عوامل مختلف اجتماعي، فرهنگي، اقتصادي و سياسي مانند مذهبي، قوميت، طبقه اجتماعي و غيره بين طرفداران فوتبال رايج است در بين آنان بسيار به ندرت رخ مي دهد.
افزون بر موارد ذکر شده، برخوردهاي گاه و بيگاه طرفداران فوتبال در ايران هيچگاه ارتباطي با تفاوت هاي ديني، قومي و طبقاتي نداشته است و اصولا چنين تفاوت هايي نه تنها در ورزش، بلکه در ساير عرصه هاي اجتماعي و فرهنگي نه تنها در ورزش، تعارض نشده است. تجربه اين مطالعه نشانگر اين است که طرفداران تيم هاي فوتبال در شهر تهران را افرادي تشکيل مي دهند که با طرفداري از دو تيم پرسپوليس و استقلال براي خود هويت هاي ورزشي خلق مي کنند و اين هويت ها از عوامل و عناصر متمايز کننده اجتماعي و فرهنگي تاثير نمي پذيرند و حتي در مواردي بر هويت هاي فراتر مانند هويت ملي يا ديني نيز تاثير مي گذارند.
يکي از وجوه تمايز مهم ساخت اجتماعي و فرهنگي طرفداران فوتبال در ايران اين است که بر خلاف ساير کشورها طرفداري از تيم هاي باشگاهي به طور عمده حول دو تيم باشگاهي پرسپوليس و استقلال شکل گرفته است، طرفداران هر دو تيم را مي توان در کليه خانواده ها، محلات، طبقات و گروه هاي مختلف اجتماعي ملاحظه کرد. همين امر را مي توان يکي از دلايل جامعه شناسانه مهمي تلقي کرد که سبب جلوگيري از شکل گيري تعارض هاي اجتماعي و فرهنگي جدي بين طرفداران فوتبال در شهر تهران و ساير شهرهاي ايران شده است. در واقع، به جز تفاوت در تيم مورد علاقه، متغير اجتماعي و فرهنگي مهم ديگري در تمايز طرفداران فوتبال از يکديگر به چشم نمي خورد. حتي متغير طبقه اجتماعي و اقتصادي را که تاثير معناداري بر وقوع رفتار خشونت آميز و پرخاشجويانه دارد، نمي توان با همين تاثير در ديگر کشورها مانند انگلستان و ايتاليا يکسان پنداشت. در کشورهاي ياد شده، مفهوم طبقه اجتماعي با توجه به ساختار اجتماعي و فرهنگي به مثابه يک مقوله هويت بخش، اهميتي فراوان در سلسله مراتب اجتماعي و تعيين سبک زندگي افراد دارد. اما در اين طبقه اجتماعي چه در ساختار کلي جامعه و چه بين طرفداران تيم هاي فوتبال بيشتر مفهومي عيني است.
طبقات اجتماعي فاقد شبکه ارتباط اقتصادي و اجتماعي منسجم دروني و در عين حال متمايز کننده بيروني هستند.
پيشنهادهايي که با توجه به يافته هاي پژوهشي در شهر تهران براي کاهش رفتار آسيب زاي تماشاگران فوتبال و پيشگيري از آن ها در آينده مي توان مورد توجه قرار داد به شرح زير مي باشند.
1- پخش برنامه هاي آموزشي مناسب براي طرفداران تيم هاي فوتبال در برنامه هاي ورزشي و اجتماعي پربيننده، و استفاده از چهره هاي محبوب تيم هاي فوتبال براي افزايش ميزان تاثير گذاري اين برنامه ها.
2- برگزاري مراسم و بازي هاي سرگرم کننده تفريحي – فرهنگي با نشاط که مشارکت تماشاگران حاضر در ورزشگاه ها را براي ابراز هيجان و شادي به شکلي قاعده مند و سالم امکان پذير مي سازند.
3- شناسايي عوامل خرابکار که داراي سوابق کيفري و جنايي هستند توسط مسئولان انتظامي ورزشگاه و جلوگيري از ورود آنان به ورزشگاه يا کنترل و نظارت بر رفتار آنان در محيط ورزشگاه.
4- چاپ و انتشار بروشور، اعلاميه، و نصب تابلوها و پوسترهاي تبليغاتي در حيطه ورزشگاه ها و ترويج و تبليغ انگاره هاي مناسب رفتاري براي طرفداران و آموزش بازيکنان باشگاه ها در مورد تنظيم واکنش هايشان هنگام ابراز هيجان در مواقع کاميابي يا ناکامي و ضرورت توجه به اصول بازي جوانمردانه و ترويج آموزه هاي آن بين بازيکنان تيم ها. همچنين ضرورت ايجاب مي کند فدراسيون فوتبال در کنار آموزش هاي فني و انجام آزمون هاي مربوط به آمادگي جسماني براي ارزشيابي عملکرد داوران، بيش از پيش به آموزش مسائل روان شناختي و جامعه شناختي به داوران توجه نمايد.
5- رسانه هاي ورزشي، افزون بر حساسيت زدايي، بايد تلاش براي ايجاد ارتباط فرهنگي مناسب و آموزش رفتار جمعي به شکل صحيح و متناسب با الگوهاي مثبت فرهنگي و اجتماعي بنمايند. اما بايد توجه شود که ارتباط مذکور منجر به استفاده ابزاري از طرفداران و تماشاگران نگردد و به ماهيت واقعي ورزش و کارکرد آن براي طرفداران از جنبه يک رفتار فرهنگي توجه شود.
6- تشکيل انجمن ها و تشکل هاي هواداران توسط واحدهاي فرهنگي باشگاه ها و برگزاري برنامه هاي آموزشي، فرهنگي و تفريحي براي طرفداران به همراه استفاده از کارشناسان علوم رفتار و اجتماعي براي آموزش درباره چگونگي کنترل و هدايت رفتار در وضعيت هاي هيجاني به طرفداران تا اين افراد را براي مهار برخي از حالت هاي نابهنجار رفتاري شان و تسلط بر هيجان هايي که در وضعيت هاي خاص و غير معمول متجلي مي شوند، آماده سازد.
7- برنامه ريزي مناسب براي فراهم ساختن تسهيلات و امکانات فيزيکي و خدماتي براي تماشاگران و طرفداران فوتبال انجام گردد. محور اين برنامه ريزي معطوف به ايجاد امکانات مناسب براي دسترسي طرفداران به تسهيلات گوناگوني مانند سرويس هاي بهداشتي، اماکن و دکه هاي غذا خوري، محل هاي نشيمن، نحوه بليط فروشي، کيفيت برخورد نيروهاي کنترل کننده نظم در ورزشگاه ونحوه دسترسي به وسايل اياب و ذهاب به ورزشگاه مي باشد.
8- تاثير متغيرهايي مانند ارتباط با شگاه روابط با دوستان و همسالان، رضايت از امکانات و تسهيلات و رسانه هاي ورزشي، ضرورت ارائه آموزش هاي مختلف در مورد انجام رفتار مناسب در حيطه ورزشگاه ها را توسط کارگزاران مربوطه مطرح مي سازد.
منبع:www. vista.ir