مقدمه:

هر نوزادي با فطرت ديني متولد مي شود و از همان دوران طفوليت بايد فرزندان را به روش ديني تربيت کرد،زيرا حضرت علي (عليه السلام) مي فرمايند: (الدَّرسُ فِي الصِغَرِ کَالنَّفسِ فِي الحَجَرِ؛دروس در دوران کودکي،هم چون نقش در سنگ است.)
امروز ديگر ترديد در فعاليت هاي برنامه ريزي دشمن براي هجوم به فرهنگ ديني و ارزش هاي اخلاقي و انقلابي ما،نشانه ي بي خبري و غفلت و سادگي است. معرفي الگوهاي ناسالم به جوانان و نوجوانان و کشاندن آنان به وادي عشق هاي سر راهي و نمونه هاي مبتذل و اشباع گناه آلود و انحرافي اين نياز و خلأ روحي،يکي از همين دامها و برنامه هاست.
با اين حساب،براي صيانت جوانان و نوجوانان عزيز از اين آفت ها و توطئه ها،از سنين کودکي و نوجواني بايد برنامه داشت و هوشيارانه و دقيق،در جهت تغذيه ي فکري و روحي و عاطفي و هدايت آنان در سير (صراط مستقيم) بر اساس (قرآن و عترت) تلاش کرد.
ايجاد محبت اهل بيت (عليهم السلام) در دل کودکان و نوجوانان و گره زدنِ انديشه و عاطفه و محبت آنان با اين خاندان پاک و نمونه،مي تواند يکي از اين شيوه ها و برنامه ها به شمار آيد.
براي آنان که در پي (مهرورزي) و دل باختن و محبوب گزيدن و دوست داشتن اند،اهل بيت پيامبر (صلي الله عليه وآله وسلم) بهترين و برترين محبوب و معشوق اند.رسول خدا (صلي الله عليه وآله وسلم) فرمودند: (فرزندان خود را با محبت من و محبت اهل بيت من تربيت کنيد.)
(مودّت ذي القربي) توصيه ي قرآن کريم و اجر رسالت پيامبر اکرم (صلي الله عليه وآله وسلم) است و (حبّ اهل بيت) به عنوان (عشق برتر) گرانبها ترين سرمايه ي ماست که سعادت دنيا و نجات آخرت را در پي دارد.
تربيت ديني و ولايي فرزندان،موجب سربلندي والدين و مصونيت فرزندان در مقابل مفاسد اخلاقي و انحرافات فکري مي شود.
آن چه در ساختن شخصيت يک انسان مؤثر است،خيلي پيشتر از مدرسه و جامعه آغاز مي شود و به مسأله ي تغذيه،شير مادر،روحيات والدين،شرايط ايام بارداري،انعقاد نطفه و... هم مربوط مي شود و موضوع وراثت نيز،در جاي خود مهمّ است. در زندگي نامه ي بسياري از بزرگان دين يا شهيدان اسلامي مي خوانيم و مي شنويم که مادرانشان آنان را با وضو شير داده اند،ايام بار دادن و شير دادن،مواظب حالات روحي خود،غذاي حلالي که مي خورده اند،مجالسي که شرکت مي کرده اند،کتابهايي که مي خوانده اند و... بوده اند.
اين مراقبت ها در روحيه و خصلت هاي کودک تأثير مي گذارد. اين که مادر در ايام بارداري و يا هنگام شير دادن،چه صداها و
نوارهايي بشنود و چه تصاوير و فيلم هايي ببيند،در چه جلساتي شرکت کند با چه کساني معاشرت داشته باشد،در تکوين شخصيت
معنوي فرزند بي اثر نيست.
آن چه در آداب و سنن اسلامي در مورد کودکان ونوزادان است (از قبيل: از خداوند فرزند صالح خواستن کام نوزاد را با آب فرات و تربت کربلا برداشتن،هنگام تولد و نامگذاري در گوش او اذان و اقامه گفتن،نام نيک براي او نهادن،از نام ائمه (عليهم السلام) براي فرزندان گذاشتن،ياد دادن قرآن کريم و حديث اهل بيت (عليهم السلام) به فرزندان و آموختن نماز و وداشتن به روزه و...) همه نشان دهنده ي تأثير اين گونه امور در خلق و خوي کودکان است.حضرت علي (عليه السلام) فرموده اند: من از خداي خود فرزنداني زيبا روي و خوش قامت نطلبيدم،بلکه از پروردگار خواستم فرزنداني به من عطا کند که مطيع خدا و خائف از او باشند،تا هرگاه به آنان مي نگرم که مطيع خدايند،چشمانم روشن گردد.) (1)

1.انعقاد نطفه و خانواده ي اصيل:

يکي از مهمترين و سرنوشت ياز ترين مراحل تکوين شخصيت هر فرد،مرحله ي تشکيل و انعقاد نطفه ي او مي باشد. انعقاد مشروع نطفه ي هر فرد و حلال زاده بودن او،يکي از مهم ترين و اساسي ترين زمينه ها براي پذيرش ولايت اهل بيت (عليه السلام) و قبول معرفت و محبت و پيروي عملي از آنان است؛به عبارتي،نسل امام زماني بايد نسلي پاک و حلال زاده باشد وگرنه مانع بزرگي براي پذيرش حق و حقيقت خواهد داشت. حضرت رسول اکرم (صلي الله عليه وآله وسلم) مي فرمايند: (لا يُبغِضُنَا إلا مَن خُبِثَ وِلادَتُهُ؛با ما دشمن نيست مگر کسي که ولادتش نا پاک باشد.) (2)
حضرت امام محمد باقر (عليه السلام) درباره ي حلال زادگي مي فرمايند:
(مَن أصبَحَ يَجِدُ بَردَ حُبِّنا عَلي قَلبِهِ فَليَحمَدِاللهَ عَلي بادِيِ النِّعَمِ.قيل: وَ ما بادِئُ النِّعَمِ؟ فَقالَ: طيبُ المَولِدِ؛هر که صبح کند و خنکاي محبت ما را در دلش احساس کند،پس خداوند را بر نخستين نعمت سپاس گويد.عرض شد: نخستين نعمت کدام است؟ فرمودند: حلال زادگي.) (3)
حلال زاده بودن طفل بستگي به عوامل گواناگون دارد:
الف) انعقاد نطفه در زمان ها و حالاتي که عمل زناشويي حلال و مجاز مي باشد که در غير اين صورت فرزند زنا زاده نيست ولي حرام زاده است. مواردي که در آن،انعقاد نطفه حرام مي باشد،عبارتند از:
1. در حال احرام؛
2. در صورت ترک طواف نساء؛
3. در ماه مبارک رمضان در حال روزه داري؛
4. در حال اعتکاف؛
5. در حال حائض بودن زن؛
هم چنين در آداب مقاربت و زناشويي در حليه المتقين آمده است:
الف) زن و شوهر باوضو باشند؛
ب) دو رکعت نماز بخوانند؛
ج) حمد و ستايش خدا نمايند؛
د) بر محمد و آل محمد (صلي الله عليه وآله وسلم) صلوات بفرستند؛
هـ ) دعاي مخصوص درخواست فرزند صالح و شيعه را بخوانند تا شيطان در امر تکوين شخصيت فرزند،شريک نگردد.
حضرت امام محمد باقر (عليه السلام) مي فرمايند: زن و شوهر اگر در وقت جماع نام خدا ببرند،و اگر نبرد،شيطان ذکر خود را با ذکر آن شخص داخل مي کند پس جماع از هر دو مي باشد و نطفه يکي است. (4)

2.قانون وراثت:

وراثت به طور کلي يعني انتقال بعضي از خصوصيات والدين يا خويشان آنها به فرزندان و همين امر سبب شباهت فرزندان به والدين يا خويشان آنها مي باشد.
وراثت شامل تمام عواملي مي شود که در وقت انعقاد نطفه ي فرد حضور دارند و محيط نيز از عوامل خارجي تشکيل مي شود،اين عوامل بلافاصله پس از انعقاد نطفه ي فرد روي او اثر مي گذارند و از اين پس رشد فرد تابع محيط وراثت مي باشد. در بعضي از نظريات تربيتي مهم تأثير وراثت بر شخصيت انسان را تا 70% اعلام مي دارند و اين نکته هم يک بشارت است و هم يک هشدار؛ چرا که اگر والدين عاشق و عارف نسبت به اهل بيت (عليهم السلام) باشند،امکان تأثير گذاري مثبت از طريق قانون وراثت را بر کودک تا 70% دارند،ولي اگر دچار نقصان و کاستي باشند از اين طريق لطمه ي بزرگي به روح و روان کودک وارد خواهد آمد و از اين رو گفته اند که شخصيت انسان،ده ها سال قبل از تولدش شکل مي گيرد و براي تربيت کودک بايد از ده ها سال قبل از تولدش شروع کرد.
تأثيرات وراثتي مثبت حتي گاهي يک سويه عمل مي کنند،مثلاً مي تواند از ناحيه ي پدر يا مادر باشد که يکي از مهم ترين شواهد آن محمد بن ابوبکر است؛کسي که حضرت علي (عليه السلام) در توصيفش در نهج البلاغه،مي فرمايند:
(محمدٌ إبني مِن صُلبِ أبي بَکرٍ... ، محمد فرزند من است لکن از پشت ابوبکر به عمل آمده است...)
در بررسي علل و عوامل اين که چرا محمد بن ابي بکر،فدايي اميرالمؤمنين (عليه السلام) و مدافع سرسخت حريم ولايت اهل بيت (عليهم السلام) شد،به نکاتي بر مي خوريم که اصلي ترين و مهم ترين آنها،وراثت و مراقبت مادري فرهيخته و ولايتي از اين فرزند مي باشد. و اين مادر نمونه کسي نيست جز أسماء بنت عميس که محرم اسرار حضرت علي (عليه السلام) و حضرت زهرا (سلام الله عليها) بوده و به خاطر داشتن محبت اهل بيت (عليه السلام)،از خانه ي ابوبکر فرزندي علوي و شيعه و عاشق خاندان نبوي (صلي الله عليه وآله وسلم) تحويل داد که اين خود درس بزرگي براي همه ي مردان و زنان مؤمن و عاشق اهل بيت (عليهم السلام) مي تواند باشد. اسماء از عاشقان واقعي حضرت زهرا (سلام الله عليها) بود و تنها زني بود که بنابر وصيت حضرت زهرا (سلام الله عليها) اجازه ي شرکت در مراسم غسل و تدوينشان را يافت.او در جريان فدک به حقانيت گفتار حضرت فاطمه (سلام الله عليها) شهادت داد و همواره به خاندان حضرت علي (عليه السلام) تربيت يافت و محمد نيز پدري جز حضرت علي (عليه السلام) براي خويشتن نمي شناخت و چنان بود که امام صادق (عليه السلام) در وصفش فرمودند: (محمد (ابن ابي بکر) نجابت را از مادرش به ارث برد.)
اين عاشق فداکار،در جنگ جمل و صفين نيز در رکاب اميرالمؤمنين (عليه السلام) مشغول جهاد بود و پس از واقعه ي صفين،حضرت او را به فرمانروايي مصر برگزيدند،اما در مصر به دستور معاويه و با لب تشنه به شهادت رسيد در حالي که از عمر شريفش تنها 28 بهار گذشته بود.

3.مراقبت هاي دوران جنيني:

در مدت نه ماهي که جنين در رحم مادر مراحل رشد و تکامل خود را مي گذراند،به راستي در اولين ايستگاه تربيت خود قرار دارد و جسم و روح وي وابستگي و پيوستگي زيادي به مادر و حالات و روحيات او دارد. مراقبت و دقت هاي لازم تربيتي و حتي کيفيت تغذيه و حلال و حرام بودنش،تأثيرات کوتاه مدت يا بلند مدتي بر جسم و روان کودک خواهد گذاشت.
انعقاد نطفه از راه حلال و بر اساس قانون دين و پرهيز از انعقاد نطفه در مواردي که شرع از آنها نهي کرده و هم چنين برقراري ارتباط معنوي و توجه به اهل بيت(عليهم السلام) در اين مدت و گفتن برخي اذکار به توصيه ي بعضي از علماء و خوردن مقدار کمي از تربت سيدالشهداء (عليه السلام)،به خواست الهي سبب ولايتي شدن فرزندان خواهد شد. هم چنين رعايت و عمل به اين موارد در تربيت ولايي جنين تأثير بسزايي دارد:
الف) شرکت در مجالس اهل بيت (عليهم السلام) ، ب) زيارت ائمه ي معصومين (عليهم السلام) ، ج) خواندن زيارت جامعه،عاشورا و حديث کساء ، د) خواندن و شنيدن مدح اهل بيت (عليهم السلام) ، ه) ياد دائمي ائمه (عليهم السلام) و خصوصاً حضرت زهرا (سلام الله عليها) ، و) دوري از هرگونه گناه و معصيت ، ز) مطالعه ي کتاب در مورد محبت اهل بيت (عليهم السلام) ، ح)مطالعه ي تاريخ پيامبر اعظم (صلي الله عليه وآله وسلم) و معصومين (عليهم السلام) ، ط) تلاوت قرآن کريم ، ي) خوردن غذاي مجالس اهل بيت (عليهم السلام) و آب فرات ، ک) انجام دستورالعمل هايي که بزرگان براي دوران بارداري توصيه مي کنند،مانند دستورالعمل حضرت آيت الله صديقين (رحمت الله عليه) که مي فرمودند:
1. قصد نذر گوسفند پس از تولد به نيت سلامتي امام زمان (عليه السلام)
2. دايم الوضو بودن
3. شب و روز جمعه ناشتا تربت امام حسين (عليه السلام) با دعاي آن (بِسمِ اللهِ وَ ّبِاللهِ اللهُمَّ رِزقاً واسِعاً وَ عِلماً نافِعاً وَ شِفَاءً مِن کُلِّ داءٍ إنَّکَ عَلي کُلِّ شَيءٍ قَديرٌ) ميل شود.
4. هر ماه به دستورات ذيل عمل شود:
ماه اول: هر روز 14 صلوات و سوره ي (يس) يک مرتبه.
ماه دوم: هر روز 14 صلوات و سوره ي (هل أتي) يک مرتبه.
ماه سوم: هر روز 14 صلوات و سوره ي (عم يتسائلون) يک مرتبه.
ماه چهارم: هر روز 21 تا 210 صلوات و سوره ي (قدر) 10 مرتبه بعد از نماز صبح
ماه پنجم: هر روز 140 صلوات و سوره ي (حمد) 14 مرتبه
ماه ششم: هر روز 100 صلوات و سوره ي (تين) همراه با خوردن مقداري انجيز
ماه هفتم: هر روز 140 صلوات و سوره ي (توحيد) 14 مرتبه
ماه هشتم: هر روز 120 صلوات و سوره ي (والعصر) 14 مرتبه
ماه نهم: هر روز 120 صلوات و سوره ي (زلزال) 1 مرتبه و سوره ي (قدر) 7 مرتبه و (آيه الکرسي) را يک مرتبه به شکمش بدمد و در موقع اذان آهسته اذان بگويد. هم چنين مداومت بر تلاوت سوره هاي مؤمنون،يوسف و نور داشته باشد.

4.توجه به آداب اسلامي در بدو تولد

لحظه هاي اوليه ي ورود طفل به عالم دنيا،لحظاتي مهم و سرنوشت ساز مي باشد.پس از ماه ها انتظار،پدر و مادر چشمانشان به ديدن فرزند خويش روشن شده و بزرگترين تحول و ثمره ي زندگي خود را مشاهده مي کنند. براي چنين لحظاتي آداب و اعمالي وجود دارد که مي تواند آينده اي همراه با سلامت و سعادت را براي طفل رقم بزند. دستورات بهداشتي،دستورات مربوط به تغذيه و نگهداري و دستورات ديني و معنوي از آن جمله اند. در مورد دستورات ديني و معنوي که مورد بحث است در سخنان اهل بيت (عليهم السلام) به جهت تبرّک،ايمني بخشي جسمي و روحي فرزند و تربيت او در مسير اهل بيت (عليهم السلام) چندين دستورالعمل وارد شده است:
1) باز نمودن کام طفل با تربت سيدالشهداء (عليه السلام) و آب فرات:
در تعاليم شيعه،از سنت هاي مؤکد مذهبي،برداشتن کام نوزاد هنگام تولد،با تربيت سيدالشهداء (عليه السلام) و آب فرات است يعني اندکي از تربت به کام نوزاد ماليدن و يا آب فرات در دهان او چکاندن.
امام صادق (عليه السلام) مي فرمايند: (حَنِّکُوا أولادَکُم بِتُربَتِ الحُسَين (عليه السلام) فَإنَّهُ أمانٌ؛کام فرزندان خود را با تربت حسين (عليه السلام) برداريد که مايه ي امنيت (جسم و روان) کودک خواهد بود.) (5)
هم چنين در جايي ديگر مي فرمايند: (مَا اَظُنُّ احداً بِحَنِّکُ بماء الفُراتِ الا احبَّنا اهلَ البَيت؛گمان نمي کنم که کسي با آب فرات،کام نوزاد را بردارد مگر آن که ما خاندان را دوست بدارد.) (6)
هم چنين حضرت علي (عليه السلام) در اين باره مي فرمايند: (اِنَّ اَهلَ الکوفَهِ لَو حَنَّکوا اولادَ هم بماء الفراتِ لکانوا شيعهً لَنا؛اگر کوفيان،اولاد خود را با آب فرات،کام برداشته بودند،شيعه ي ما مي شدند.) (7)
اما سرّ اين که تربت امام حسين (عليه السلام) و آب فرات داراي چنين آثار سازنده اي است آن است که خداوند به برکت خون سيدالشهداء (عليه السلام)،در تربتشان شفاي هر دردي و امنيت از هر خوفي را در آن قرار داده و وقتي چنين تربت پاکي با خون و گوشت کودک مي آميزد،ولايت اهل بيت (عليهم السلام) را به اعماق وجود طفل مي رساند و زمينه ي محبت اين خاندان را در او ايجاد مي نمايد. البته در روايات تأکيد شده است که اين بهره گيري درماني از تربت،وقتي است که انسان به اين نکته باور داشته باشد که خداوند در تربت آن حضرت،اين نفع و خير بزرگ را قرار داده است.
2) غسل دادن کودک با آب فرات در صورت امکان
3) انتخاب نام مبارک (محمد) براي نوزاد پسر و (زهرا) براي نوزاد دختر حداقل تا هفت روز
4) انتخاب نام دائمي مناسب که داراي بار معنوي براي طفل باشد
5) عقيقه کردن (کشتن گوسفند يا شتر) براي سلامتي فرزند و اهداي گوشت آن به فقرا و نيازمندان
6) گفتن اذان و اقامه در گوش طفل

5.تغذيه ي پاک و حلال و دعاي والدين در حق کودک:

به اندازه اي که به بهداشت و پاکيزگي غذاي کودک بايد حساس بود؛و به همان دليل که بايد والدين بر رژيم غذايي کودک نظارت و مراقبت داشته باشند،به همان مقدار نيز بايد نسبت به پاک و حلال بودن غذاي طفل اهميت داد و مراقبت هاي لازم را در اين زمينه به عمل آورد؛زيرا همان طور که غذاي سالم و مقوّي سلامت جسم طفل را تأمين مي کند،غذاي پاک و حلال نيز بهداشت روح و روان و آينده ي روشن و معنوي او را تضمين مي کند. بي دقتي کردن نسبت به حلال و حرام بودن غذاي طفل،او را دچار تاريکي روحي و گاهي شقاوت ديني و دشمني با اهل بيت (عليهم السلام) و قاتل خوبان شدن مي کند. در اين جا به داستاني تکان دهنده اشاره مي کنيم که طي آن،در اثر يک تغذيه ي نامناسب فرزندي از جمله دشمنان اهل بيت (عليهم السلام) شد و جزء قاتلان پدر صالح خود گشت: (وقتي از مرحوم شيخ فضل الله نوري پرسيدند که چرا فرزند شما اين قدر شرور است؟ در جواب فرمودند: زماني که در سامراء بوديم خداوند اين طفل را به ما داد. چون مادرش بي شير بود،ناچار شديم براي شير دادنش دايه اي بگيريم.ما بدون تحقيق زني را براي شير دادنش انتخاب کرديم که حدود دو سال فرزندمان را شير مي داد و پس از آن بر ما معلوم شد که آن زن،ناصبي و از خوارج بوده و همان شراترش را بر فرزندم بر جاي گذارد. گفتني است که فرزند مرحوم آيت الله شيخ فضل الله نوري،کسي بود که بعدها پاي دار پدرش کف زد و جزء قاتلان پدرش شد.)
در اثر لقمه ي حرام ممکن است کار انسان به جايي برسد که حتي قاتل امام خودش شود.چنان که امام حسين (عليه السلام) در بيان علت عدم تأثيرگذاري سخنانشان بر لشکر ياران عمر سعد در روز عاشورا فرمودند:
(فَقَد مُلِئَت بُطُونُکُم مِنَ الحَرامِ... ؛ شکم هاي شما از حرام انباشته شده است.) (8)
در امين ميان نه تنها بي دقتي والدين،بلکه اهي دست هاي پيدا و پنهان دشمنان اهل بيت (عليهم السلام) براي ربودن دلها و محبت ها و فزندان معصوم،از دامن پر مهر اهل بيت (عليهم السلام) و سرباز گيري براي جبهه ي باطل خودشان،حرام خواري را به شيوه هاي گوناگون ترويج و انتشار مي دهند؛لذا والدين بايد علاوه بر اين که خودشان در کيفيت تغذيه ي فرزندشان مراقب هستند،از فرزندان خود در مقابل تغذيه هاي ناپاک ديگران نيز مراقبت نمايند.دعاي والدين در حق فرزندشان نيز،در موفقيت،رشد و بالا رفتن ضريب پيروزي و توفيق او بسيار مؤثر است.
امام صادق (عليه السلام) در اهميت دعاي والدين براي فرزندان مي فرمايند: (ثَلاثُ دَعَوَاتٍ لا يُحجَبنَ عَن اللهِ تعالي: دُعاءُ الوالِدِ لِوَلَدِهِ أذا بَرَّه... ؛ سه دعاست که از خداوند متعال پوشيده نمي ماند (و مستجاب مي گردد): دعاي پدر در حق فرزندش،هرگاه فرزند نسبت به او نيکوکار باشد... ) (9) .
خاطره ي تاريخي پدر علامه مجلسي (رحمت الله عليه) هم به عنوان يک شاهد تاريخي درباره ي استجابت دعا در حق فرزند بسيار
قابل تأمل است.پدر علامه مجلسي مي گويد:
در شبي از شبها،پس از به پايان رسيدن نماز شب و برنامه هاي عبادي،حالتي برايم پديد آمد که از آن حالت دريافتم اگر در اين هنگام حاجت و درخواستي از خداوند داشته باشم،اجابت خواهد شد. انديشيدم که چه درخواستي از امور دنيا و آخرت از درگاه خداوند متعال نمايم که ناگاه صداي گريه ي محمد باقر از گهواره اش بلند شد.بي درنگ گفتم: پروردگارا! به حق محمد و آل محمد (صلي الله عليه وآله وسلم) اين کودک را مروج دينت و ناشر احکام پيامبر بزرگوارت قرار ده و او را به توفيق هاي بي پايان نايل گردان!) (10) و تاريخ تشيع هي گاه تلاشهاي احياگرانه ي علامه مجلسي (رحمت الله عليه) را فراموش نخواهد کرد؛بنابراين والديني که مي خواهند فرزنداني عاشق اهل بيت (عليهم السلام) تربيت کنند از عامل دعا در حق فرزندانشان بايد کمال استفاده را ببرند.

6.بيان حبّ اهل بيت (عليهم السلام) و بهره مندي از آن

فعال ساختن کانال تبليغ محبت اهل بيت (عليهم السلام) در جذب ديگران اثر دارد. گفتن و مطرح کردن خوبي هاي آنان مؤثر است. به عنوان يک دستور کار،بايد فضيلت،آثار و برکات محبت اهل بيت (عليهم السلام) را به صورت پيوسته براي کودکان مطرح کرددر اين مورد احاديث بسيار است،از آن جمله پيامبر اعظم (صلي الله عليه وآله وسلم) مي فرمايند:
(هرکس با محبت آل محمد بميرد،شهيد مرده است،آمرزيده مي شود،با توبه مي ميرد،با ايمان کامل مي ميرد،فرشته ي مرگ او را به بهشت مژده مي دهد،در قبرش دو در به روي بهشت گشوده مي شود،قبر او زيارتگاه فرشتگان رحمت الهي مي شود.(11) چنين رواياتي فراوان است.ذکر اينها دل ها را تکان مي دهد و شيفته ي اهل بيت (عليهم السلام) مي سازد. از جمله نکاتي که در فضيلت اين محبت در روايات فراوان آمده است،اينهاست:
حبّ اهل بيت (عليهم السلام) ،اساس و نظام دين است،حبّ خدا و رسول خداست،هديه اي الهي،برترين عبادت و باقيات الصالحات است.پس وقتي حب اهل بيت (عليهم السلام) اين همه فضيلت دارد،بايد ظرف دل را از محبت آنان پر کرد و ديگران را نيز (به خصوص کودکان و نوجوانان) متوجه آن نمود. رسول خدا (صلي الله عليه وآله وسلم) در اين باره مژده مي دهند که:
(اي مردم! پيوسته مودّت ما خاندان را داشته باشيد و از آن جدا نشويد،هرکس خدا را در حالي عبادت کند که مودّت ما را داشته باشد،با شاعت ما وارد بهشت مي شود. (12)
انسان معمولاً مجذوب کسي يا جايي مي شود که گره از کار او بگشايد و بهره برساند.در اين زمينه هم حديث بسيار است از جمله اين که حضرت رسول اکرم (صلي الله عليه وآله وسلم) فرمودند: (حب من و اهل بيت من در هفت جا سود مي بخشد،هفت جايي که هول و هراس آنها عظيم است.هنگام مرگ،در قبر،هنگام برخاستن از قبر،هنگام تحويل نامه ي اعمال،هنگام حسابرسي اعمال،هنگام سنجش عمل ها و هنگام عبور از صراط.) (13)
آثار محبت اهل بيت (عليهم السلام) در روايات بسيار فراوان ذکر شده است،جمع بندي اين آثار و منافع بخصوص براي مرحله ي
آخرت در اين عنوانها مي گنجد: (موجب از بين رفتن گناهان مي شود،دل را پاک مي سازد،کمال دين وموجب برخورداري از شفاعت و موجب نور و ايمني در قيامت و ثبات در صراط و نجات از آتش دوزخ و سبب بهشتي شدن و محشور شدن با اهل بيت (عليهم السلام) مي گردد.)
حضرت رسول اکرم (صلي الله عليه وآله وسلم) در اين باره مي فرمايند: خداوند به هر کس محبت از اهل بيت مرا روزي کند،به خير دنيا و آخرت رسيده و بي شک اهل بهشت است.) (14)
توجه به آثار و برکات اين محبت،سبب شيفتگي انسان به اهل بيت (عليهم السلام) مي شود و اين گوهر گرانبها را در نظر افراد (مخصوصاً کودکان) ارزشمند مي سازد. اين مژده ي بزرگي است که علاقه مند به اهل بيت (عليهم السلام) بداند که در آخرت هم با آنان محشور خواهد بود.

7.جلوه دادن محبت اهل بيت (عليه السلام):

وقتي کاري مورد تقدير و تشويق قرار مي گيرد و به عنوان (الگو) مطرح مي شود،در ديگران هم جذبه و کشش ايجاد مي کند. وقتي کسي به خاطر شعر گفتن يا قصه نوشتن يا کتاب خواندن در مورد ائمه (عليهم السلام) تشويق شود،هم محبت پيدا مي کند و هم به خاطر اين پيوند،احساس عزّت و سربلندي دارد. افراد نسبت به هرچه که مورد تشويق و احترام قرار مي گيرند،از جمله گرايشهاي مذهبي و علاقه به اهل بيت (عليهم السلام) به آنها علاقه بيشتري پيدا مي کنند و اگر بي توجهي و برخورد سرد ببينند،دل سرد و زده مي شوند. در اين زمينه،به خصوص تشويق در حضور ديگران مؤثرتر است. چون مي داند که اين کيف،چادر،کتاب و جايزه را به خاطر اين موضوع جايزه گرفته است و از آن قضيه،خاطره ي شيريني به يادش مي ماند که در پديد آوردن اين جذبه مؤثر است.اگر اهداي جوايز،در سالروز مناسبت هاي ديني و اهل بيتي انجام گيرد،به خصوص ولادتهاي معصومين (عليهم السلام) در ايجاد زمينه هاي گرايش مؤثر است. در احاديث شفاعت آمده است که روز قيامت حضرت زهرا (سلام الله عليها) شيعيان را شفاعت مي کند. آنان که مورد شفاعت قرار گرفته اند،از خدا مي خواهند که منزلت و قدرتشان آن روز معلوم مي گردد. به آنان خطاب مي شود: برگرديد و بنگريد،هرکس به خاطر محبت فاطمه (سلام الله عليها) شما را دوست داشته،يا به شما طعام و لباس داده و آب نوشانده،يا از آبروي شما دفاع کرده،دست او را بگيريد و وارد بهشت سازيد. (15) اين نيز نشان دهنده ي ارزش اين محبت و اثربخشي آن در قيامت است.

8.تکريم و تعريف ائمه ي اطهار (عليه السلام)

کودکان و نوجوانان،به خاطر حالت الگوگيري از والدين و مربيان،حتي از حالات و رفتار آنان هم سرمشق مي گيرند و نکته مي- آموزند. حالات و رفتار والدين،معلم و مربي به صورت (آموزش غير مستقيم) در فرزندان اثر مي گذارد. نحوه ي برخورد اولياء مربيان با اهل بيت (عليهم السلام) در حضور فرزندان و جوانان،به آنان هم ياد مي دهد. نام ائمه ي اطهار (عليهم السلام) را با تکريم و احترام ياد کردن،همراه اسمشان درود و صلوات فرستادن،به احترام نام امام زمان (عليه السلام) برخاستن و دست بر سر نهادن،روز ميلاد ائمه (عليهم السلام) را جشن گرفتن و بزرگ داشتن. روز وفاتشان حريم نگه داشتن و حرفهاي خنده دار و برخوردهاي شاد نداشتن،در غم و اندوهشان حالت غم داشتن.تأثير گذار است. در اين گونه مسايل،کوچکترها به بزرگترها نگاه مي کنند.اين حالت خصلت شيعه است:
(شيعَتُنا خُلِقُوا مِن فاضِلِ طينتنا،يَفرحون لفَرحنا و يَحزنون لِحُزبنا؛شيعيان ما را از اضافه ي سرشت ما آفريده شده اند. با شادي ما شاد مي شوند و براي اندوه ما،اندوهگين مي شوند.)
حتي کيفيت نام بردن و لحن ما در اين مسأله،مؤثر است يک وقت مي گوييم (امام رضا گفت) و يک وقت مي گوييم (حضرت امام رضا (عليه السلام) فرمودند) اين دو با هم خيلي فرق دارد. اگر هنگام شنيدن نام مبارک پيامبر (صلي الله عليه وآله وسلم) يا يکي از معصومين (عليهم السلام) ،صلوات بر آنها بفرستيم،اين هم نوعي تکريم است و در ديگران تأثيرگذار. اگر والدين،بزرگترها،معلمان و مربيان با شوق و ابتهاج و اظهار شيفتگي از ائمه (عليه السلام) حرف بزنند و از اهل بيت (عليهم السلام) و محبت آنان سخن و داستان بگويند،مؤثر است. گوينده و تبليغ کننده بايد عقيده اش هم همان باشد که مي گويد و با عقيده و باور و شوق و علاقه حرف بزند. اين حالت به شنوندگان و مخاطبان هم منتقل مي شود. انتقال حس و حالت از گوينده به شنونده و تماشاگر بديهي است. در احاديث مکرر،آمده است که هنگام شنيدن نام حضرت محمد (صلي الله عليه وآله وسلم) برايشان درود بفرستيد. خود امامان (عليه السلام) نيز اين گونه عمل مي کردند و با شوق و احترام از اهل بيت (عليهم السلام) ياد مي کردند و اين احساس را به مخاطبين هم منتقل مي شد. وقتي (دِعبل)،شاعر اهل بيت (عليهم السلام) ، قصيده ي معروف خودش را براي امام رضا (عليه السلام) در خراسان خواند،چون به آن جا رسيد که از امام زمان (عليه السلام) و ظهور و قيام او در آينده ياد مي کند، حضرت دست بر سر گذاشتند و به نشان تواضع در برابر نام حضرت مهدي (عليه السلام)،ايستاد و براي فرج آن حضرت دعا کردند. (16)
از حضرت امام صادق (عليه السلام) درباره ي حضرت قائم (عليه السلام) پرسيدند که آيا ايشان متولد شده اند؟ حضرت فرمودند: (نه،ولي اگر من ايشان را دريابم،در طول حياتم خدمتگزار او خواهم بود). (17) نام گذاري فرزندان به نام هاي خاندان پيامبر (صلي الله عليه وآله وسلم) و توجه دادن به آثار و برکات دنيوي و ثواب اخروي اين نام ها و توصيه ي اهل بيت (عليهم السلام) به اين گونه نام گذاريها و نقشي که اين نامها در شکل دادن به شخصيت فرزندان دارد،در ايجاد اين رابطه و محبت مؤثر است.
حضرت امام کاظم (عليه السلام) فرمودند: (در خانه اي که نام محمد،احمد،علي،حسن،حسين و فاطمه باشد فقر وارد نمي شود.) (18) امامان معصوم (عليهم السلام) نسبت به نام حضرت رسول (صلي الله عليه وآله وسلم) و حضرت زهرا (سلام الله عليها) با احترام و تقدس ياد مي کردند.

9.ذکر فضايل،فرهنگ و تعاليم اهل بيت (عليهم السلام):

ما از هر کس که احسان و نيکي ببينيم،به او محبت پيدا مي کنيم. طرح نيکي ها،احسانها و فوايد و نعمت هايي که از سوي ائمه (عليهم السلام) به ما رسيده است،در ايجاد محبت مؤثر است. آنان واسطه ي فيض الهي اند،هدايت کننده و پيشواي ديني مايند،صاحب و ولي نعمت ما آنهايند.توجه داشتن و توجه دادن به نعمت و شناخت صاحب نعمت،محبت آور است. خداوند متعال به حضرت موسي (عليه السلام) وحي فرمود که مرا دوست بدار و مردم را هم دوستدار من کن. به خداوند عرض کرد:خودم دوستت دارم،با دل مردم چه کنم؟ خداوند وحي فرمود که: آنان را به ياد نعمت هاي من بينداز (فَذَکِّرهُم نِعمتي و آلايي.) ائمه (عليه السلام) حق زيادي بر ما دارند و ما هرچه داريم،به خصوص نعمت ها و مواهب معنوي و ديني از اين خاندان است و آنان واسطه ي فيض خدا بر بندگانند و بايد اينها به کودکان و نوجوانان يادآوري شود تا محبت بيازمايند.در زيارت جامعه درباره ي نقش رحمت آور اهل بيت (عليهم السلام) در عالم تکوين مي خوانيم: (بِکُم فَتَحَ اللهُ وَ بِکُم يَختِمُ وَ بِکُم يُنَزِّلُ الغَيثَ وَ بِکُم يُمسِکُ السّماءَ اَن تَقَعَ عَلَي الأرضِ الّا بِإذنِهِ ؛ خداوند به سبب شما آغاز کرد و به شما ختم مي کند،به خاطر شما باران و ابر مي فرستد و به سبب شما آسمان را نگه مي دارد که جز با اذن او (باران) بر زمين نيفتد.)
و در مورد نقش هدايتي و ارشادي و دين آموزي آنان و جايگاهشان در تبيين دين،مي خوانيم:
(بِمُولاتِکُم عَلَّمَنا اللهُ مَعَالِمَ دِينِنَا وَ أصلَحَ مَا کَانَ فَسَدَ مِن دُنيَانا وَ بِمُوالاتِکُم تَمَّتِ الکلمهُ وَ عَظُمَتِ النِّعمَهُ وَ أتلَفَتِ الفُرصَهُ وَ بِمُولاتِکُم تَمَّتِ الکلِمَهُ وَ عَظُمَتِ النِّعمَهُ وَ أتلَفَتِ الفُرقَهُ وَ بِمُوالاتِکُم تُقبَلُ الطَّآعَهُ المُضتَرَّضَهٌ ؛ به سبب موالات و دوستي با شما،خداوند نشانه هاي دينمان را به ما آموخت و آن چه از دنيايمان تباه شده بود اصلاح کرد،به سبب موالات شما سخن تمام شد و نعمت،عظمت يافت و تفرقه ها به هم دلي گراييد،با موالات شما طاعت واجب الهي قبول مي شود.)
حضرت امام صادق (عليه السلام) درباره ي اهل بيت (عليهم السلام) مي فرمايند: (لَولا هُم مَا عُرِفَ اللهُ عزَّوَجَلَّ ؛ اگر آنان نبودند خداي متعال شناخته نمي شد.) (19)
مردم،مخصوصاً کودکان و نوجوانان آرمان گرا و قهرمان دوستند و در پي فرزانگي هايند. در غرب،درباره ي شخصيت ها،چهره هاي ملي و علمي شان،آن قدر کتاب و مقاله مي نويسند،فيلم مي سازند و تبليغات مي کنند،تا آن چهره را در نقش الگو و قهرمان در ذهن و دل ملّت خود جا دهند. ما چرا درباره ي بزرگان دينمان که بسيار ارزنده تر و شايسته ترند،چنين نکنيم؟ اگر مردم و مخصوصاً کودکان و نوجوانان شخصيت،فضيلت،فکر و فرهنگ امامان معصوم(عليهم السلام) را بشناسند و با سخنان بلند آنان آشنا شوند،به آنان علاقه پيدا مي کنند و اين علاقه به تبعييت و پيروي و همسويي منجر مي شود. امام رضا (عليه السلام) مي فرمايند:
(إنَّ النَّاسَ لَو عَلِمُوا مَحَاسِنَ کَلا مِنَا لا تَّبعُونا ؛ مردم اگر خوبي هاي حرف ها و تعاليم ما را بشناسند از ما پيروي مي کنند.) (20)
ترويج احاديث اهل بيت (عليه السلام) و مسابقه ي حفظ حديث در زمينه مفيد است. يکي از راه هاي دل بستن به کسي،آشنا بودن با
آثار و گفته هاي اوست. از آن جا که گفته هاي اهل بيت (عليهم السلام) گفته هاي پر معنا و ملکوتي است و برگرفته از پاک ترين ارواح است،کلامشان نوري است که انواع تاريکي ها را از دل و فکر مي شويد و کودک را براي پذيرش عشق خالصانه ي اين خانواده آماده مي نمايد. حضرت امام صادق (عليه السلام) مي فرمايند: (بادِرُوا أحدائَکُم بِالحَدِيثِ ... ؛ با سرعت و جديت نوجوانان خود را با احاديث آشنا کنيد.) (21)
لذا بر والدين است که به شيوه هاي گوناگون،حداقل چهل حديث از احاديث اهل بيت (عليهم السلام) را به فرزندان خود آموزش دهند. استفاده کردن و اُنس داشتن با آثار خطابي و کتبي اهل بيت (عليهم السلام) هم چون نهج البلاغه،صحيفه ي سجاديه و آشنايي با ترنم مناجات هاي باقيمانده از ائمه (عليهم السلام) ،از بهترين شيوه هاي ارادتمندي و مريدپروري نسبت له اهل بيت (عليه السلام) مي باشد. انتخاب مفاهيم و موضوعات براي گفتن به کودکان و نوجوانان بسيار مهم است. در احاديث امامان (عليه السلام) بسياري نکته ها و معارف نهفته است،ولي همه ي آنها قابل گفتن براي همه نيست گاهي حديثي براي مخاطب قابل هضم نيست،به جاي جاذبه،دافعه دارد و به جاي گرايش به مکتب اهل بيت (عليهم السلام) فراري مي دهد و به جاي روشنگري اذهان شبهه مي آفريند. در انتخاب هم بايد ذوق و خرد داشت و زمينه و ظرفيت ها را سنجيد و اين نکته بسيار مهم است تا جايي که امام صادق (عليه السلام) به يکي از اصحاب خويش به نام مُدرک بن هزهار مي فرمايد:
(اي مدرک! به ياران ما سلام برسان و بگو: رحمت خدا برکسي که مودّت مردم را به سوي ما بکشد به آنان سخناني از مابگويد که آن را مي شناسد و مي پذيرد و آن چه را حالت انکار وعدم پذيرش دارند،نگويند.) (22)
بايد کودکان،نوجوانان و جوانان،شيريني کلام اهل بيت (عليهم السلام) و عمق حکمت هاي آنان را دريابند تا از طريق سخنانشان شيفته ي شخصيت هايشان شوند.در اين مورد،کلمات قابل فهم تر،ترجمه هاي شيوا و دلنشين و روان و انتخاب موضوعات کاربردي و چاپ زيبا و جذّاب مؤثر است. گاهي بايد از طريق (شکل) مخاطب را به (محتوا) جذب کرد.
آشنا ساختن نوجوانان و جوانان با (سيره ي معصومين (عليهم السلام)) و زندگي آنان بسيار لازم و مفيد است. ذکر نمونه هايي از صبر،ايثار،عفو،تواضع،عبادت،شجاعت،اخلاص،عطا و بخشندگي،فتوت و جوانمردي،حُسن خلق،علم و حلم،کيفيت نماز و روزه و تهجّد و حج و اعمالشان،همه و همه بسيار سودمند است. به خصوص حکاياتي از اهل بيت (عليهم السلام) که نوعي برخورد خوب و شايسته و احترام آميز با نوجوانان را در بردارد،تأثيرگذار تر است.
مثلاً قصه ي پيرمرد و امام حسن و امام حسين(عليه السلام) و کيفيت وضو ياد دادن،يا رفتار پيامبر با کودکان و سلام دادن به آنان،يا بغل کردن و بوسيدن کودکان خردسال مؤمنين. معرفي کودکانِ اهل بيت (عليهم السلام) و جاذبه هاي رفتاري آنان براي کودکان ما تأثيرگذار تر است و اين سخيّت در سن و سال،بيشتر جاذبه مي آفريند. محبت در دل کودکان ونوجوانان اگر به صورت يک بذر کاشته شده باشد،با ذکر نمونه هاي خوب اخلاقي و سيره ي اهل بيت (عليهم السلام) بايد آن را آبياري کرد،تا هم خشک نشود،هم رشد کند و ثمرات بيشتري دهد. اين سبب تعميق محبت مي شود. انتخاب شعرهاي ناب،زيبا و روان درباره ي شخصيت امامان و اهل بيت (عليه السلام) نيز خواندن و اجراي دلنشين و شيرين آنها ايجاد محبت مي کند. از ميان انبوه قصايد و اشعار ولايي،بايد با آگاهي و ذوق لطيف،دست به گزينش زد. در اين مسأله نيز هم چون برنامه هاي ديگر فرهنگي و هنري براي کودکان و نوجوانان،توجه به نکات روانشناسي و روحيات ويژه ي اين مقطع سنّي و تحصيلي ضروري است.

پى‏نوشت:

1. بحارالانوار،ج101،ص98
2. امالي،صدوق،ج14،ص384
3. همان،ج13،ص384
4. حليه المتقين،مجلسي،ص106
5. مستدرک الوسايل،ج15،ص139
6. بحارالانوار،ج97،ص228
7. بحارالانوار،ج63،ص448
8. بحارالانوار،ج45،ص8
9. ميزان الحکمه،ح5693
10. زندگي ملامحمدباقر مجلسي (رحمت الله عليه)،سيدعلي محمد رفيعي،ص42
11. بحارالانوار،ج23،ص232
12. بحارالانوار،ج27،ص193
13. ميزان الحکمه،ج2،ص237
14. بحارالانوار،ج27،ص78
15. بحارالانوار،ج8،ص52
16. الغدير،ج2،ص361
17. بحارالانوار،ج51،ص148
18. العوالم،بحراني،ج11،ص
19. بحارالانوار،ج2،ص31
20. اصول کافي،ج1،ص193
21. وسايل الشيعه،ج12،ص247
22. بحارالانوار،ج2،ص68552

منبع:دو كتاب شهاب قبس،مهدي نيلي پور،انتشارات سلسبيل،1385 و عشق برتر،جواد محدثي