قدمت ازدواج همپاي پيدايش بشر است. در نخستين نجواي رازگونه، آدم ابوالبشر به خداوند مي گويد: پروردگارا در برابر خود کسي را مي بينم که در دلم ميلي و انسي به او احساس مي کنم و چون خداوند يگانه، نجواي بنده ي يکدانه اش را شنيد فرمود: اگر او را مي خواهي از من بخواه و وصال او را از من طلب کن... (1)
از اين جرقه ي نخستين معلوم مي شود ميل به جنس مخالف که در درون انسان ها نهاده شده ميلي است که پيدايش اش تکويني و طبيعي است و پاسخ اش تشريعي و تعليمي.
اين ميل و پاسخ به آن عليرغم اين درجه از استواري، در طول تاريخ بشر گاه دچار انحرافات جدي شده است. اين انحرافات در ارتباط با ساير انحرافاتي بود که بشر گرفتار آن شده بود و امروزه در قرن 21 انحرافاتي که بشر در نگاه به هستي و انسان يافته، بر ازدواج و خانواده نيز سايه افکنده است. انحرافي که از غرب آغاز شده و با سلطه ي اقتصادي و رسانه اي، ساير نقاط جهان را نيز در برگرفته است. هر چند جامعه ي ديني هنوز در مقابل نفوذ جامعه ي غربي مقاومت کرده و مي کند.
امروزه اخلاق نوين در غرب، برداشتي اومانيستي از اراده و تمايلات انسان ارائه مي دهد. اين برداشت که از تفرد شخصي آغاز مي شود و تا تفرعن اجتماعي دامن مي گشايد، اصلي ترين وجه تمايز ميان جامعه ي الهي( توحيدي)و جامعه ي غربي است. جامعه ي توحيدي جامعه اي مبتني بر فطرت و خواستار شکوفايي و پاسخ دهي بي قيد و شرط به فطرت است و جامعه ي غربي جامعه اي مبتني بر غريزه و خواستار پاسخ دهي بي قيد و شرط به غريزه. در جامعه ي توحيدي مبناي حرکت و حيات، فطرت حقيقت پذير کمال جوي حق محور است و در جامعه ي غربي غريزه ي منفعت طلب لذت جوي خودمحور. انسان در جامعه ي غريزي غرب،توانمند مي شود و در جامعه ي فطري الهي ،فرهمند ،جامعه ي الحادي غرب با شعار آزادي و حقوق فردي، قوانيني تصويب مي کند مانند: آزادي، سقط جنين، عرفي سازي رابطه ي جنسي با افراد متعدد، بيمه ي زنان خياباني، آسان سازي طلاق، هيولا نمودن ازدواج و... و بدينوسيله با حاکميت ليبراليسم جنسي، زنان را فرومايه، خانواده را فرومانده و مردان را فرمانده ي ارضاي هوسهاي خود مي نمايد.
جامعه ي توحيدي در مقابله با تحکم غرب براي پذيرش شعارها و قوانين غربي در سرتاسر جهان، بر قداست ازدواج و خانواده و تحکيم آن پاي مي فشرد و در مقابل هرج و مرج جنسي و فروپاشي خانواده در غرب، اعلام مي کند که: خانواده بهترينن و يگانه محل براي تأمين سه نياز انساني: تمتع جنسي، تمناي عاطفي و تعهد انساني است بنابراين بايد همه ي ارکان جامعه ي اسلامي بکوشند تا زمينه ي ارضاء اين سه نياز را در کانون خانواده، به وفور فراهم سازند. (2)
از آنجا که استوارترين قدمها در پي عميق ترين دانش ها برداشته مي شود، براي بهره مندي جامعه از خانواده هايي سالم و متعالي، بايد اعضاء خانواده را آموزش داد تا با ژرف نگري در مسائل مختلف مرتبط با خانواده، گامهايي استوار جهت ايجاد پرورش خانواده ي سالم و متعالي بردارند.

سازمان ملي جوانان
معاونت مطالعات و تحقيقات

خانواده، اصيل ترين و بنياني ترين واحد اجتماعي است. جامعه شناسان خانواده را جزو نهادهاي عمده اجتماعي مي داند. جمع خانواده ي نوع اشتراک حقيقي است، به گونه اي که سرنوشت اين جمع تکويناً در هم تنيده شده و خوب و بد، شادي و غم، ناخوشي و سلامت و... هر يک از اعضاي اين مجموعه به نحو انکار ناپذيري بر ديگر اعضاء مؤثر است، تأثيري که نه تنها در دنياي آنان بلکه تا بهشت و جهنم هم همراه آنان مي باشد. لذا جوان عاقل در افق ديد خود از ازدواج تصويري تا دوردستها، تا آن سوي حيات دنيوي تا سايبانهاي بهشتي، تا دريافت قول سلام از جانب رب رحيم (3) رسم مي کند و مسئوليت جدي و سرنوشت ساز خود را همراه آيين زيباي ازدواج و تشريفات و مقدمات و لوازم آن فراموش نمي کند.
«هدفمندي»و «همکاري» خانواده در ابعاد مختلف عاطفي، اخلاقي، فرهنگي، اقتصادي و... پايداري و آرامش و امنيت آن را بيمه مي کند. در اين نوشتار سعي مي گردد
«اقتصاد»علمي است که پيرامون توليد، توزيع، مبادله و مصرف کالاها و مواد بحث مي کند. مباحث اقتصاد خانواده هم پيرامون گزينه هاي بالا در ارتباط با خانواده مي باشد. يک خانواده چگونه و چه چيزهايي را توليد مي کند؟ درآمد و رزق و روزي خانواده چگونه توليد و تأمين مي شود؟ توزيع و مصرف در خانواده چگونه است و اولويتهاي آن چيست؟ تکليف ما در برابر آنچه که خداوند روزي ما نموده است چه مي باشد؟ مرز اسراف، اعتدال، بخل و انفاق و... در خانواده کجاست؟ يک خانواده سالم چگونه مي تواند درآمد مناسب و صحيحي داشته باشد و به چه نسبتها و اولويتهايي و به چه شيوه ي بهينه و مفيدي درآمدها را براي اعضاء خانواده هزينه و يا درساير امور سرمايه گذاري نمايد؟
معمولاً در نگرش نازل و مادي، بهترين و مهمترين شرايط اقتصادي خانواده، کسب درآمد بيشتر و استفاده و مصرف افزونتر و متنوعتر و همراه با لذت و مرغوبيت مطرح است، ولي در ديدگاه متعالي هدف از توليد بيشتر، مصرف و رفاه و تجمل بيشتر نيست، بلکه توليد در خدمت آسايش و آرامش مادي و معنوي انسان و مصرف همراه اعتدال و با پرهيز از اسراف و تبذير و نيز توجه به وظايف شرعي مثل پرداخت خمس و زکات و انفاق مي باشد.
در اين متون تلاش شده است تا جوانان در آستانه ي ازدواج، به آگاهي و نگرش عميق تري پيرامون مباحث اقتصادي خانواده و نحوه مواجهه با مشکلات اقتصادي و راههاي غلبه بر آن، دست يابند.

توليد در خانواده

«وامددناکم باموال و بنين» (4)
«و شما را به وسيله ي مالها و فرزندانتان ياري نموديم و توانمند کرديم.»
توليد در خانواده به دو گونه است:
الف:ايجاد و تربيت نيروي انساني
ب:کسب درآمد

ايجاد و تربيت نيروي انساني:

خانواده اولين محل پرورش نيروي انساني سالم و مولد کار است. سرمايه هاي انساني، بهترين سرمايه ها در فرايند پيشرفت جوامع مي باشد. پرورش انسان توانمند نيز در محيط خانواده سالم، صورت مي گيرد. اين فرآيند معمولاً دوره اي طولاني را طي مي نمايد. البته در جوامع روستايي اين دوره کوتاهتر است و فرزندان از دوران کودکي و نوجواني به کمک پدر و مادر در اموري مثل کشاورزي، دامداري، قاليبافي و... مي آيند ولي در جوامع شهري با توجه به رشد صنعت وتکنولوژي و تخصصي شدن امور، اين دوره به بيش از 2 دهه از عمر فرزندان بالغ مي شود، اما آنچه که
در هر دو طيف به عنوان اساس پايه گذاري شخصيتي در محيط خانواده مهم است تربيت انسانهايي تلاشگر ، خلاق، سليم النفس، داراي نظم و وجدان و تعهد کاري، با اعتماد به نفس، قانع و شاکر مي باشد.

کسب در آمد:

کسب درآمد راه ديگر توليد در خانواده است که معمولاً به سه گونه ميسر است:
*کار
*ارث، دريافت هدايا، جوايز
*سرمايه گذاري و پس انداز
«نحن نرزقکم»(5)
«مائيم که به شما روزي مي دهيم.»
گر چه به دست آوردن پول و ثروت در گرو تلاش و کار و پس انداز است ولي با نگاهي عميق تر، آنچه که ما داريم رزقي است که از جانب خدا به ما رسيده است. در روايات وارد شده که «روزي شما بر دو نوع است» روزيي که شما به دنبال آن مي رويد و روزيي که به دنبال شما مي آيد» (6). در واقع هم روزيي که ما در پي آن مي رويم رزق خدا است و هم روزيي که به سوي ما مي آيد، ولي روايت اشاره و تأکيدي است بر توأم بودن تلاش انسان و اميدواري بر فضل الهي.
تلاش براي توليد و تأمين زندگي، سيره ي اولياء دين بوده است. مطالعه ي سيره ي پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله و ائمه اطهار عليهم السلام همه به روشني اين امر را نشان مي دهد. سفر تجارتي شخص رسول اکرم قبل از نبوت در تاريخ مشهور مي باشد.
ايشان با دست خويش مزرعه اي ايجاد کرده اند (7). آثار چاههايي که ايشان حفر کردند هنوز در اطراف مدينه وجود دارد.
امام علي عليه السلام مي فرمايند: «من يعمل يزدد قوه و من يقصر في العمل يزدد فتره». (8)
«آن کس که کار کند توانش فزوني يابد و آن کس که کم کار کند و بيکار باشد سستي (و ناتواني) او افزون مي گردد.»
داشتن مال باعث استقلال در زندگي، استغناي روحي، عزت و آبرومندي و کفاف و رفع نيازهاي انسان است ولي بايد توجه داشت که آنچه روح تلاش دائمي انسان مي باشد، توکل و چشمداشت بر عطا و کرم الهي است واينکه هدف ثروت اندوزي محض نيست، چه آنکه در حديث شريف نبي اکرم صلي الله عليه و آله آمده است:
«مال اندکي که نياز زندگي را برطرف کند و کفايت زندگي باشد بهتر از ثروت انبوهي است که انسان را غافل کند» (9)

کسب درآمد، راهها و ملاکها:

«طوبي لمن اکتسب من المؤمنين مالاً من غير معصيه...» (10)
«خوشا مؤمناني که مالي بدون معصيت (و شکستن حدود و شرايط الهي) به دست آورند.»
1-اولين راه کسب درآمد، کار واقعي
با توجه به اهميت شأن و مقام روح و معنويت انسان، بعد روحاني او بر جسمش مقدم است لذا در تقابل دين و آبرو، اين آبرو است که فداي دين مي شود و در تقابل
آبرو و دنيا، دنياست که فداي آبروي انسان مي شود. در مسئله کار و تأمين درآمد هم (مثل ساير جنبه هاي زندگي) بايد مراقبت نمود که اين اولويتها حفظ شود. صحيح نيست براي به دست آوردن درآمد، شرف و انسانيت فرد فدا شود و فرد از هر راهي ولو با تن دادن به خواسته هاي پست ديگران به تأمين درآمد پردازد. اين حساسيت در مورد زنان مضاعف است (که مثلاً به عنوان فروشندگي يا منشي گري در واقع وسيله اي براي جلب مشتري و درآمد بيشتر واقع نشوند) چه بهتر که انسان در تزاحم بين صبر بر کمبودها با کسب درآمد فراوان خصوصاً از راههاي پست و حرام، راه صبر و قناعت را پيش گيرد که اتفاقاً داشتن صبر در اين مواقع موجب اجر و پاداش فراوان نزد خدا مي گردد، و به کاربردن قناعت، نيز باعث شکوفايي استعدادها و خلق ابتکارات مي شود. چه بسيار اشياء و کالاهايي در اطراف ما است که ما هر روز بدون استفاده صحيح و کامل از کنار آنها عبور مي کنيم و يا حتي به سادگي آنها را دور مي اندازيم ولي در هنگام سختي و تنگنا تازه متوجه ارزش واقعي آنها مي شويم و درمي يابيم که چگونه مي توان با اندکي همت و توجه و ابتکار در آنها ارزش افزوده اي را ايجاد نمود و بيشتر و بهتر استفاده کرد.

معيارهاي «کار واقعي»:

01 کار بايد مطابق «توان»و «علاقه» و «استعداد» فرد باشد به گونه اي که او از انجام دادن آن احساس مفيد بودن و رضايت مندي داشته باشد.
02 کار بايد به استقلال جامعه در ابعاد سياسي، اقتصادي، فرهنگي و... کمک نمايد.
03 کار بايد مولد باشد، مولد کالا، خدمات و...
04 کار بايد داراي شرايط پيشرفت و ترقي و پايداري (امنيت شغلي) باشد.
05 کار بايد شرافتمندانه باشد و به عبارتي نان حاصل از کار حلال باشد، در نتيجه اموري مثل دروغ، غل و غش، رشوه و زيرميزي گرفتن، مبادلات غير قانوني و قاچاق، کم کاري و همچنين معاملات حرام مثل قمار، ربا، غصب و دزدي در کار شرافتمندانه
وجود ندارد.
2_راه دوم:دريافت هدايا، جوايز و...
بخش ديگري از راههاي کسب درآمد خانواده مي تواند از طريق هدايا (مثل هديه هاي عقد و عروسي)، ارث، جوايز و عيديها باشد. با کمي مال انديشي، به جاي نگهداري صرف آنها در کمد و ميز يا زير فرش مي توان اين اموال را به سرمايه و ثروتي براي آينده خانواده تبديل نموده و در دراز مدت از سود سرمايه گذاري آنها استفاده نمود.
3_راه سوم:سرمايه گذاري و پس انداز
راه ديگر کسب درآمد، سرمايه گذاري اقتصادي است که در خانواده انجام مي شود.
معمولاً خانواده با مديريت صحيح اقتصادي مثل داشتن اولويتهاي مصرف، صرفه جويي در هزينه هاي غير ضروري و پس انداز مازاد درآمد و... مي تواند اموال خود را به روشهاي مختلف سرمايه گذاري نمايد. اين کار چندين فايده دارد:
01 پول و اموال ذخيره شده در خانه از خطراتي مثل دزدي، آتش سوزي و کاهش ارزش پول حفظ مي شود.
02 پولها در جريان چرخه عمومي ثروت قرار گرفته و عموم مردم از آن استفاده مي نمايند.
03 دغدغه ي فکري خانواده براي سرقت اموال ارزشمند خانه کم مي شود.
04 در خانه ها و آپارتمانهاي کوچک فضاي بيشتري ايجاد خواهد شد. و هم چنين در هنگام اسباب کشيها هزينه و انرژي و دقت کمتري مصرف مي شود.
05 پشتوانه اقتصادي براي تأمين مخارج خانواده در هنگام بروز مشکلات ايجاد مي شود.
06 خلاقيت اقتصادي افراد خانواده به جهت تلاش براي شناخت و اجراي روشهاي جديد سرمايه گذاري افزايش مي يابد.

سرمايه گذاري و روش هاي آن

امام سجاد عليه السلام:«... استثمار المال تمام المروه» (11)
«کمال جوانمردي به اين است که انسان مال خويش را سودآور کند.»
الف:مي توان با خريد اوراق سهام شرکتها در سود آنها مشارکت نمود اين اوراق ممکن است داراي سودهاي متفاوتي باشند و از طرفي با تغيير وضعيت شرکتها دچار نوسان شوند، لذا براي خريد آنها مي بايستي از نظرات کارگزار متخصص و دلسوز استفاده نمود.
ب:خريد اوراق مشارکت يکي ديگر از راههاي سرمايه گذاري مي باشد. در اين روش اصل سرمايه تضمين شده است. اين اوراق چون بدون نام هستند جهت حفظ آنها از دزدي و مفقود شدن و... مي توان آنها را نزد بانک به وديعه سپرد.
ج:با سپرده گذاري در بانکها به روشهاي کوتاه مدت، دراز مدت، ارزي، در اين روش بانکها به تناسب، سودهايي را در نظر گرفته و به سپرده گذار مي پردازند.
د:خريد زمين هم يکي از روشهاي سرمايه گذاري توسط برخي از خانواده ها است. زمين همواره از افزايش قيمت برخوردار بوده است و با توجه به نياز اصلي هر خانواده براي مسکن (خود يا فرزندانش) اين هم يکي از راههاي افزايش درآمد خانواده مي باشد.
ه:خريد باغ يا مزرعه، که در شهرهاي بزرگ مي توان در مناطق حاشيه اي يا شهرکهاي نزديک شهر انجام داد. حتي مي توان به اين کار به صورت مشارکت با دوستان و فاميل اقدام نمود. اين نوع سرمايه گذاري مي تواند فرصت مناسبي براي استفاده خانواده از فضاي آزاد خارج از شهر و هم کمک مؤثري به ايجاد توليدات کشاورزي باشد، در حديث شريفي از امام صادق عليه السلام مي فرمايد:«باغي يا مزرعه اي تهيه کن، زيرا که هرگاه حادثه يا مشکلي در زندگي انسان پيش آيد و او بداند پشتوانه اي دارد که مخارج خانواده اش را تأمين مي کند، با گشاده دستي
بيشتري جانبازي و فداکاري مي کند.» (12)
نکته جالب در کلام معصوم عليه السلام هدف با ارزشي است که ايشان از تهيه درآمد بيشتر بيان مي کنند و آن سخاوتمندي و بخشش بيشتر است.
اما راههاي ديگري هم براي سرمايه گذاري وجود دارد. معمولاً در مقايسه بين انواع سرمايه گذاريها اينگونه محاسبه مي شود که کدام روش سود بيشتر و خطر کمتر دارد؟ به عبارتي کدام روش اصل سرمايه را بهتر حفظ کرده و بازدهي بيشتر و مطمئن تري را دارا است؟
گاه ممکن است بالاترين سود اقتصادي (سود بعد از کسر مخاطره) کمتر از چند ده درصدي باشد ولي سرمايه گذاري ديگري هم است که نه تنها اصل سرمايه تضمين مي شود بلکه تا چندين برابر «اصل» سرمايه سود بازگشتي و مطمئن دارد و چه خوب است که خانواده ها بخشي از اضافه درآمد خود را به اين امر اختصاص دهند و اين کار چيزي جز پاسخ به اين سؤال الهي نيست:«من ذالذي يقرض الله قرضاً حسناً فيضاعفه اضعافاً کثيره» (13).
«چه کسي است که به خدا قرض حسنه بدهد پس خدا آن قرض را به چندين برابر زياد کند.»
در اين روش گرچه به صورت ظاهري اصل پول ثابت مانده ولي با ايمان و عمل به آيه شريف سود بازگشتي تا چندين برابر اصل سرمايه است و باور مسلمان آن است که آنچه نزد خداست بهتر و پايدارتر است (14) تا آنچه در نزد اوست.
در متون ديني عوامل ديگري هم براي افزايش درآمد و رزق معرفي شده است که با بررسي کلي آنها مي توان اين عوامل را به 3 دسته تقسيم نمود:عواملي که در ارتباط با خدا، در ارتباط با مردم و در ارتباط فرد با خودش (تصحيح رفتارهاي فردي خويش)، باعث افزايش رزق و درآمد مي شود.
01 عواملي که در ارتباط با خدا باعث افزايش درآمد و روزي مي گردد:

الف ـ تقوا و پرهيزگاري:

«من يتق الله يجعل له مخرجاً و يرزقه من حيث لا يحتسب»(15)
«هر کس تقواي الهي را پيشه خود سازد خدا هم راه بيرون شدن از سختيها را پيش پاي او مي گذارد و از جائيکه حساب نمي کند، به او روزي مي رساند.»
و هم چنين:
«ولو أنّ اهل القري آمنوا و اتّقوا لفتحنا عليهم برکاتٍ من السّماء و الارض»(16)
«هر گاه مردم ايمان و تقوا پيشه کنند برکات آسمان و زمين را بر آنها مي گشاييم.»
ممکن است در اينجا سؤالي پيش آيد که رابطه تقوا و افزايش روزي چيست؟ براي پاسخ بايد ابتدا به معني تقوا دقت نمود. تقوا التزام دروني انسانها براي انجام فرامين الهي و رعايت حدود و قوانين الهي مي باشد. لذا افراد با تقوا درارتباط با طبيعت و بي عدالتي، انباشته شدن ثروتها در دست قليلي از مردم و افزايش فقر در بين اکثريت مردم مي شود، رفتار خود را بر پايه تبعيت از قوانين الهي که بر اساس قسط و عدل است، منطبق مي کنند که باعث مي شود ثروتها و امکانات جامعه به نحو متعادل بين مردم تقسيم شده و درآمد عمومي افزايش يابد بعلاوه خداوند که مالک هستي مي باشد و تدبير امور هستي به دست اوست نظرلطف و رحمت بيشتري را به انسانها با تقوا دارد لذا به گونه هاي مختلف امداهاي غيبي و الطاف خاص خود را در شرايط مختلف به خصوص در تنگناها و سختي ها شامل حال متقين مي نمايد.

ب:شکر نعمت و ياد خدا:

«لئن شکرتم لأزيدنّکم» (17)
هر گاه شکر نعمتها کنيد حتماً شما را افزودني مي بخشيم.
و نيز روايت از رسول خدا (صلي الله عليه و آله) مي باشد که:کسي که روزيش کم شده است زياد تکبير بگويد، تا ياد خداوند باعث گشايش روزي او شود.
شکر نعمت و ياد خدا باعث افزايش روحيه ي سپاسگزاري در انسانها و توجه به منعم حقيقي و در نتيجه استفاده درست و بهينه از نعمتهاي گوناگون و نيز اميدواري به فضل بي نهايت الهي و تلاش و توکل بيشتر مي شود. لذا يکي ديگر از عوامل افزايش درآمد شکر نعمتها و ياد خداوند مي باشد.

ج:استغفار و دعا و توکل بر خدا:

امام صادق عليه السلام مي فرمايد: وقتي روزي شما کم شده است استغفار و طلب توبه نماييد که خداوند فرموده است:«استغفروا ربّکم و إنّه کان غفّاراً يرسل السّماء عليکم مدراراً و يمددکم باموالٍ و بنين و يجعل لکم جناتٍ و يجعل لکم انهاراً» (18)
از پروردگارتان آمرزش بخواهيد که او همواره بسيار آمرزنده است (تا در دنيا)بر شما از آسمان پي در پي باران فرستد و شما را به اموال و پسران ياري کند و در آخرت برايتان باغها قرار دهد.
با توجه به معني واقعي استغغار که طلب مغفرت و رحمت از خدا به خاطر رفتارهاي نادرست و تصحيح روشهاي زندگي براساس دستورات خداي رزاق و کريم است، انسان با استغفار موفق مي شود هم به گونه اي صحيح و بيشتر و بهتر از مواهب زندگي استفاده نمايد و هم وسيله برقراري ارتباط با خدا از الطاف و فضل بيشتر او بهره مند گردد. لذا استغفار و توبه هم يکي ديگر از راهها و عوامل افزايش روزي است. چنانکه امام علي عليه السلام مي فرمايد:«اکثر الاستغفار تجلب الرزق» (19)
«زياد استغفار کن تا روزي را به سوي خود جلب کني.»
افزون طلبي که منجر به پايمال نمودن حقوق افراد ديگر مي شود، مي باشد.
02 دسته دوم از عواملي که منجر به افزايش رزق مي شود مربوط به رفتارهاي انسان با ساير افراد جامعه است و از آن جمله است:

الف:نيکوکاري و خوش اخلاقي و مهرباني:

اميرالمؤمنين عليه السلام مي فرمايد:
«پاکي نيت و طراوت انديشه، دوري از تنگ نظري در برخوردها، سهل گرفتن در زندگي با ديگران، گشايش چهره و خوش برخورد بودن با برادران مسلمان، گنجهاي رزق آدمي و باعث افزايش روزي انسان خواهد بود.»
خوش برخوردي با مردم و سهل گيري با آنان باعث جلب محبت و رفاقت و اعتماد آنها مي شود. تجربه نشان مي دهد که مردم براي خريد مايحتاج خود بيشتر به کسبه و تجار خوش برخورد مراجعه مي کنند که همين امر موجب افزايش درآمد آنان مي شود.

ب:انفاق از دارايي و پرداخت حقوق مالي:

انفاق از دارايي هاي شخصي و پرداخت حقوق مالي به ساير مردم از يک طرف باعث افزايش درآمد ديگران ومانع از تجمع ثروتها در دست افراد معدود مي شود و از طرف ديگر با زايل نمودن روحيه ي بخل و خسّت در ميان افراد ثروتمند و ايجاد روحيه بخشندگي در آنها، موجب افزايش محبت و اعتماد به ديگران به آنها و تلاش و اميد و الفت در جامعه مي گردد و همه اينها جو رواني در جامعه به وجود مي آورد که منجر به سازندگي و توليد عمومي ثروت مي گردد.
سحرخيزي و وضوي دائمي باعث شادابي روحيه ي فردي و سلامتي جسم او مي گردد که همين دو عامل يعني روحيه شاداب و جسم سالم و توانمند از مهمترين عوامل تلاش و کار و توليد بيشتر و در نتيجه کسب درآمد بيشتر مي باشد.

ج:دوري از گناهان، ظلم و نافرماني خدا:

امام باقر عليه السلام مي فرمايد:«گاه انسان گناهي مي کند و روزي او قطع مي شود».
هم چنان که پرهيز از گناه موجب افزايش روزي است گناه و بي مبالاتي در عمل به دستورات و احکام دين به خصوص در حوزه ي کسب درآمد باعث کاهش و قطع روزي مي باشد. نگاه ظاهر بينانه به زندگي بعضاً پر زرق و برق افراد حرامخوار نبايد جوانان را دچار اشتباه و سردرگمي نمايد.
رزق و روزي واقعي آن چيزي است که خود انسان با گوارايي و خوش عاقبتي استفاده کند زيرا بنا به آيه ي قرآن که مي فرمايد:«انا جعلنا ما علي الارض زينه لها (21)»به درستي آنچه که ما بر روي زمين قرار داديم و خلق نموديم زينت براي خود زمين است.
آنچه که از خانه هاي مجلل و وسايل رنگارنگ زندگي فراهم مي آيد در واقع زينت «براي زمين»است و زينت خود انسان در کمالات و ارزشهاي انساني است که در خويش ايجاد مي کند چه آنکه قرآن در توصيف انسانهاي رشد يافته، زينت ايمان در قلبهاي آنها را به عنوان يکي از صفات آنان بيان مي نمايد.(22) گذشته از آن که با دقت در نحوه ي زندگي و عاقبت افراد حرامخوار متوجه مي شويم که علي رغم وجود وسايل و امکانات زياد دل خوش و احساس آرامش و امنيت و بهره مندي واقعي از زندگي را ندارند. زن و فرزند دارند ولي بيگانه و بي عاطفه نسبت به هم بلکه دشمن و
مي شود.»مال و ثروت دارند ولي از سويي به دليل حرص و طمع و رقابتهاي فرساينده استفاده ي کامل نمي توانند از آن داشته باشند و از سوي ديگر همواره در ترس از دست دادن آن هستند، سخت تر و بدتر از همه عاقبت سوء دنيوي و عذاب اليم جهنم است که در انتظار اين گونه افراد مي باشد.

اشتغال زنان

فان المرأه ريحانه ليست بقهرمانه (24)
«به درستي که زن ريحانه و گل است نه پهلوان خشن.»
عن الرضا عليه السلام...لا تؤخذ المرأه بنفقه ولدها (25)
«...مسئوليت تأمين مخارج فرزند به عهده مادر نمي باشد.»
با تغيير جوامع از وضعيت سنتي به وضعيت امروزي کار زنان نيز دچار دگرگونيهاي زيادي شده است.
زنان در طول تاريخ همواره به صورت مستقيم يا غير مستقيم درتأمين معاش خانواده همکاري داشته اند ولي امروزه امر اشتغال زنان به صورت جدي تري مطرح شده است. تصميم گيري در مورد اشتغال زنان بايد با خردورزي و تعقل انجام گيرد. هر خانواده با توجه به شرايط و توانايي هاي خود و به دور از مسائلي مثل چشم و هم چشمي، رقابت وهم چنين با توجه به تجربيات و آمارهايي که در مورد خانواده هايي با زنان شاغل وجود دارد به تصميم گيري در اين زمينه بپردازد.
لذا توجه به نکات ذيل ضروري مي نمايد:
01 در مقايسه بين آفرينش و خلقت زن و مرد، زن به طور طبيعي عهده دار امر باروري و زحمات و سختيهاي ناشي از آن مي باشد.
02 وظيفه نگهداري و تربيت کودکان براي زنان مناسب تر از مردان است، تحقيق نشان مي دهد که مهد کودکها نمي توانند وظيفه مادران را در نگهداري کودکان ايفا نمايند و احتمال زيادي وجود دارد که نوزاداني که در سال اول زندگي بيش از 20 ساعت در هفته در مهد کودک نگهداري مي شوند به پرخاشگري مبتلا
شوند و بعدها در مدرسه با معلمين خود همکاري نکنند.
03 نوزاد تا سن يک سالگي بيش از تمام سنين زندگي خود اطلاعات کسب مي کند مقدار اين اطلاعات به عکس العمل و علاقه والدين، به خصوص مادر، بستگي دارد، زيرا مادر به دليل داشتن احساسات لطيف و عواطف زنانه و مادرانه تربيت و پرورش فرزندان را انجام مي دهد.
04 کار در خانه بدون اجبارهاي خشک محيط هاي اداري و کارخانه اي و به گونه اي داوطلبانه مي باشد و با توجه به خلاقيت زن مي تواند متنوع و آسايش بخش هم باشد، هم چنين توليدات خانگي نيز در مقايسه با نوع صنعتي آن سالم تر و اقتصادي تر است. بر اساس بررسي ها و آمارهاي موجود ثابت شده است که هزينه فعاليت خانه داري زنان از بعد اقتصادي مثل تهيه و پخت و پز غذا، شستشو ونظافت خانه، خياطي و اتوکشي لباسها و... در حد حقوق متوسط مرد خانه مي باشد لذا با تلاش زن در امور فوق به همان مقدار به اقتصاد خانواده کمک شده و ارزش افزوده ايجاد مي گردد.
05 از ديدگاه اسلام وظيفه تأمين مخارج خانواده و زندگي و پرداخت نفقه ي زن مطابق شأن وي بر عهده ي شوهر بوده و مخارج فرزندان را نيز پدر بايد تأمين نمايد. تأمين مخارج خانواده بر زن واجب نيست. (26)
و از طرف ديگر:
01 افزايش هزينه هاي زندگي به خصوص در جوامع شهري کار زن و درآمد او را مي طلبد.
02 با بالا رفتن سطح تحصيلات دختران و افزايش جمعيت و پيشرفت جامعه و تخصصي شدن امور، لزوم حضور بيشتري از زنان به خصوص زنان متخصص در
جامعه احساس مي شود غير از آنکه اسلام نيز براي زن حق اشتغال قائل است و مخالفتي با کار سالم زنان ندارد.
03 ماشيني شدن زندگي و هم چنين آپارتمان نشيني اوقات فراغت بيشتري را براي زنان در خانه فراهم کرده است.
با جمع و تفريق نمودن موارد ذکر شده، از آنجا که بالاترين هدف زندگي مشترک، داشتن امنيت و آرامش و دلبستگي اعضاي خانواده و در نتيجه تکامل و سعادت آنهاست (هدفي که قابل قيمت گذاري مادي و نيز قابل تعويض با اهداف ديگر زندگي اجتماعي نيست)، لذا در صورت تصميم به اشتغال زن به نظر مي رسد که بايد:
الف:مادر در دوران بارداري و بعد از زايمان از استراحت و آرامش کافي بهره مند باشد
ب:در سالهاي اوليه زندگي کودک، مادر حتماً در کنار فرزند باشد. آرامش رواني و لذت گرماي وجود مادر براي کودک و امنيت آغوش مهربان مادر براي کودک ارمغاني آسماني است که جاي آن را به سختي مي تواند کس ديگري پر کند و آثار آن عموماً تا پايان زندگي فرد به صورت هوش و درک و فراست بيشتر، تعادل رفتاري، احساس امنيت دروني و... باقي خواهدماند. علاوه بر آن که از نظر معنوي و اُخروي هم براي مادر ذخيره ي عالي به وجود خواهد آورد.
از فرمايشات امام خميني (ره) است که:
«اگر يک انسان شما تربيت کنيد براي شما به قدري شرافت دارد که من نمي توانم بيان کنم. پس شما يک شغلتان اين است که بچه هاي خوب تربيت کنيد. اول مرتبه تربيت بچه در دامن مادر است، براي آن که علاقه ي بچه به مادر بيشتر از همه ي علايق است... مع الاسف در آن حکومت طاغوتي... تبليغ مي کردند به اينکه زن چرا بچه داري کند... يک بچه که در دامن مادر بزرگ نشود عقده پيدا مي کند... بسياري از
اين مفسده هايي که در جامعه پيدا مي شود از اين بچه هايي است که عقده دارند. اين شغل (تربيت انسان) شغل انبياء است.» (27)
ج:همچنانکه با بزرگ شدن کودک از ميزان وابستگي او به مادرکاسته خواهد شد، مادر با «مديريت صحيح»مي تواند اشتغال خارج از خانه را با توجه به «علايق»و «قدرت و توان» و «فرصت (28)» خود انتخاب کند.
منظور از مديريت صحيح اين است که زن بخشي از مسئوليتهاي خانه را به فرزندان و همسر واگذار نمايد مثلاً دختر خانه در آشپزخانه و نظافت و يا همسر در شستن ظروف و هم چنين پسر خانواده در امر خريد خانه به مادر کمک کنند ولي براي تقسيم اين امور حتماً بايد با برنامه ريزي و مشورت و نظرخواهي اعضاي خانواده اقدام نمايد تا هر عضو خانواده بداند که هر روز موظف به انجام چه کاري هست.
و در مرحله بعد هم مادر بايد مسئوليت هدايت اين امر را بر عهده بگيرد زيرا با درگيري ها و تنشهايي روبرو خواهد شد که جز با سعه ي صدر و بردباري و استفاده ي بهينه از عواطف مادري خود نمي تواند آرامش و نشاط خانواده را تأمين نمايد.مادر براي اين امر بايد به ارزيابي و کنترل عملکرد خانواده بپردازد تا ضمن استفاده از اهرم مديريت و هم چنين عواطف مادري و صبر و حوصله تذکرات لازم را براي انجام وظايفشان بدهد و محيطي فعال و لذت بخش براي اعضاي خانواده فراهم نمايد.
د:يکي از مقايسه هاي اشتباه و مغالطه آميز، مقايسه بين وضعيت مادي و استقلال اقتصادي زنان شاغل و خانه دار مي باشد. في المثل دختر جواني ممکن است اين گونه محاسبه نمايد که بعد از 25-30 سال کار، دارايي و اموال او به مراتب بيش از يک زن خانه دار که 30 سال در خانه کار کرده است مي باشد، گذشته از آن که همواره استقلال اقتصادي داشته و براي خرج کردن نيازمند درآمد شوهر و اجازه او نخواهد بود. اين يک نگرش ظاهري است. در مقايسه بين زن شاغل و زن خانه دار بايد اين توجه را داشت.
که چنانچه وضعيت مادي يک زن شاغل از يک زن خانه دار بهتر باشد ولي اين افزايش درآمد در مقابل از دست دادن آرامش زندگي، تربيت صحيح و کامل فرزندان، لذت ساعات هم نشيني با خانواده و نيز ايجاد استرس و افسردگي و تنهايي هاي زودرس باشد، يک خسران محض و ضرر بزرگ و جبران ناپذير است. گذشته از آن که با حاکميت روح و فرهنگ اسلامي در اعتقادات و رفتارهاي زن و شوهر، در مورد مصرف وخرج خانه، زن به اصطلاح ذليل شوهر نخواهد بود بلکه احترام و استقلال اقتصادي او به رسميت شناخته شده است. غير از آنکه نه تنها زن درمورد خرج خانه بايد مراعات ضوابط را نمايد بلکه همه انسانها براي خرج کردن درآمد شخصي خود بايد تابع مقررات و ضوابطي باشند زيرا مال روزي و امانت خداوند در نزد ماست (29) و نبايد هر کس فکر کند هر جور که دلم مي خواهد مالم را خرج مي کنم.زيرا که:
«في حلالها حساب و في حرامها عقاب»(30)
«در حلال دنيا حساب و در حرام آن عقاب است.»
پس به جاي فرار از حل مسئله همان ابتداي تشکيل خانواده و بستن پيمان ازدواج بايد چشم و گوش را خوب باز نمود و سعي کرد که بر مبناي اعتقادات صحيح و ارزشهاي واقعي ديني ازدواج نمود و بناي زندگي را بر پايه نظام اسلامي برپا نمود تا جريان زندگي از رفتارهاي خودخواهانه محفوظ بماند.
و:امروزه با پيشرفت رايانه هاي بسياري از مشاغل را مي توان در خانه انجام داد و به اين ترتيب هم مادر ساعات بيشتري را در خانه و کنار فرزندان خود خواهد گذراند (31) و
هم در هزينه رفت وآمد و خستگي هاي جسماني و فرصتهاي زماني صرفه جويي خواهد شد.از جمله مشاغل درون منزل که با استفاده از رايانه مي توان انجام داد فعاليتهاي پژوهشي و مطالعاتي مي باشد که خصوصاً با رشد روز افزون سطح تحصيلات زنان در ايران توجه به اين فعاليتها بسيار ضروري است.
هـ:يکي ديگر از فعاليتهاي زنان تشکيل يا شرکت در سازمانهاي خيريه مي باشد که به صورت داوطلبانه صورت مي گيرد در اين صورت بخشي از وقت و تخصص و تجربه زنان در اختيار گروههاي مشخص اجتماعي قرار گرفته و استفاده مي شود. در اين گونه امور علاوه بر کمک به حل مشکلات جامعه از هرز رفتن نيروي زنان بخصوص زنان ميانسال که کار زيادي در خانه ندارند و هم چنين از تنهايي و افسردگي آنان جلوگيري مي شود.
ي:از فرصتهاي اشتغال زنان، پرداختن به فعاليتهاي قرآني و ديني است. شرکت در دوره هاي مؤسسات شناخته شده و معتبر چه به صورت فراگيري و آموختن و چه به صورت آموزش و تعليم به ديگران غنيمتي بزرگ است. زنان به دليل تأثير انکار ناپذيري که در بالا بردن آگاهي هاي خانواده و تربيت فرزندان دارند، نقش بسيار بزرگي را در اين زمينه ايفا مي نمايند. افزايش آگاهي ها و مهارتهاي ديني زنان موجب بالا رفتن کيفيت تربيت و اخلاق اعضاء خانواده مي شود گذشته از آنکه ذخيره ي معنوي و اُخروي عظيمي هم براي خود آنان مي باشد.

پي نوشت:

ا-وسايل الشيعه ج20،ص13- من لايحضره الفقيه، ج3، ص280
2-سويزي، مهري، فصلنامه کتاب زنان، سرمقاله ها
3-ان اصحاب الجنه اليوم في شغل فاکهون.هم و ازواجهم في ظلال علي الارائک متکئون. لهم فيها فاکهه و لهم مايدعون. سلام قولاً من رب رحيم. سوره مبارکه يس آيات 58-55.
به درستي که اصحاب بهشت در آن روز در وجد و شادماني مشغولند. آنان و همسرانشان در سايه درختان بر تختهاي بهشتي تکيه زده اند، براي آنهاست انواع ميوه ها و خوردني ها و براي آنها هرچه بخواهند (آماده) است. درود و سلام قولي است از (جانب) پروردگار رحيم براي آنها.
4-سوره الاسراء آيه 6.
5-سوره انعام آيه 151.
6-نهج البلاغه، قصارالحکم، 43 «الرزق رزقان طالب و مطلوب»يا قصارالحکم،379 «الرزق رزقان رزق تطلبه و رزق يطلبک».
7-اخلاق در خانه، ص30، استاد مظاهري.
8-غررالحکم/269.
9-بحارالانوار، ج72،ص61، حديث 4.
10-تحف اللعقول/28.
11-تحف العقول/287.
12-وسائل الشيعه، ج12،ص44.
13-بقره آيه 245.
14-«و ما عندالله خيرٌ و ابقي». قصص آيه 60.
15-طلاق، آيات 2و3.
16-اعراف آيه 96.
17-ابراهيم آيه 7.
18-نوح آيات 12-10.
19-نورالثقلين، ج5،ص424.
20-امام باقر عليه السلام: بر شما باد به دعا براي برادرانتان که همانا باعث افزايش روزي خواهد شد.
21-کهف آيه 7.
22-حجرات آيه 7.
23-وسايل الشيعه، ج12، ص53.
24-نهج البلاغه، نامه 31، 118.
25-بحار، ج103، ص73.
26-از نظر فقها وقتي مرد توان تأمين مخارج فرزندان خود را ندارد ابتدا بر پدر او و در صورت عدم توانايي پدربزرگ، بر مادر او واجب است تا مخارج فرزند را تأمين کند. و هم چنين مطابق قانون مدني، رياست خانواده از خصائص شوهر مي باشد اين امري واقعي نه اعتباري و قراردادي است. لذا تأمين مخارج زندگي و نفقه ي زن در حد شئونات خانوادگي وي به لحاظ شرعي و قانوني بر عهده ي شوهر است و زنان وظيفه اي براي تأمين مخارج خانواده ندارند.
27-صحيفه ي نور، ج8، ص90، سخنراني خطاب به بانوان در تاريخ 1358/3/21.
28-زن ريحانه ي آفرينش، مقام معظم رهبري، ص77.
29-«کان المالک للنفوس و الاموال و ساير الاشياء الملک الحقيقي و کان ما في ايدي الناس عواري.» خداوند مالک حقيقي مردمان و اموال و ديگر چيزهاست. آنچه در دست مردم است، عاريت است. مستدرک الوسايل، ص552.
30-نهج البلاغه، خطبه 82.
31-اخيراً يکي از نويسندگان آمريکايي در مقاله اي براي بهبود وضعيت جوانان و جامعه آمريکايي خواستار سه اصلاح شده بود که يکي از آنها اين بود که براي تربيت فرزندان و انتقال آداب و فرهنگ سالم حتماً يکي از والدين در خانه و کنار فرزندان باشد. روزنامه جمهوري اسلامي. پاييز 84.

منبع:کتاب اقتصاد در خانواده