اشاره

ويژگي‏هاي برجسته انديشمندان وارسته همچون شهيد آيت الله قدوسي که زندگي آنان سرشار از تلاش‏هاي علمي، فرهنگي، مبارزاتي و همراه با رنج‏هاي فراوان است، نمونه‏اي از ارزش‏هاي الهي به شمار مي‏رود. اين خداجويان خوش‏خو در حيات بابرکت خود، شمع‏گونه در اشتياق به معبود از جان مايه نهادند و سرانجام به ديدار حق شتافتند. درنگ در زندگي اين اسوه‏هاي فضل و فضيلت، نعمتي است تا با اقتدار به راه اين مربيان تقوا و راست‏قامتان جاويدان تاريخ، فضيلت‏هاي اخلاقي را در جامعه استوار سازيم و در ترويج فرهنگ فرزانگي و پرواپيشگي کوشا باشيم.

خانواده و ولادت

آخوند ملااحمد، عالمي بزرگ و مرجع امور شرعي مردمان نهاوند و نواحي اطراف آن به شمار مي‏رفت. اين دانشور بزرگ با کار در زمين‏هاي کشاورزي خود، زندگي را مي‏گذراند. مطالعه، عبادت و رسيدگي به امور شرعي و اجتماعي مردم، محور اصلي زندگي او بود. ملااحمد در پنجم ماه رجب، برابر دوازده مرداد 1306، صاحب فرزندي شد که او را علي ناميد. مادر اين کودک که از پرورش‏هاي پرمايه خانوادگي و نجابت ذاتي بهره‏اي داشت، با کوله‏باري از فضيلت و عطوفت، در رونق بخشيدن به کانون اين خانواده مي‏کوشيد و علي قدوسي در دامان پرمهر و محبت اين بانو، ايام خردسالي را گذراند.

دوران شکوفايي

شهيد آيت‏الله قدوسي که آخرين فرزند خانواده بود، مقدمات تحصيل را در مکتب‏خانه و نزد پدر بزرگوارش آموخت و سپس دانش‏اندوزي را در آموزشگاه‏هاي جديد پي گرفت. در آن زمان، يکي از روحانيان که براي تبليغ به نهاوند رفته بود، با وجود آنکه شناخت چنداني از خانواده قدوسي نداشت، يک روز پس از اقامه نماز، بر فراز منبر رفت و در سخنراني‏اش گفت: ديشب در رؤيايي راستين، رسول اکرم صلي‏الله‏عليه‏و‏آله را مشاهده کردم که با دستان مبارک بر سر پسر ملااحمد عمامه گذاشت. اگر ايشان چنين فرزندي دارد و اکنون در مسجد حاضر است، خود را معرفي کند. پس از آنکه حاضران، علي را به او شناساندند، از منبر پايين آمد، علي را در آغوش گرفت و خطاب به وي گفت: مقامي عالي در انتظارت است، قدرش را بدان. پس از اين جريان، تحولي شگفت در وجود علي قدوسي پديد آمد و در سال1321 در حالي که پانزده ساله بود، زادگاه و خانواده را به قصد تحصيل و اقامت در قم ترک گفت.

تحصيلات در قم

آيت‏الله قدوسي، درس‏هاي مقدمات و سطح حوزه علميه را نزد استادان وقت از جمله شهيد آيت‏الله صدوقي آموخت و پس از آن به درس خارج آيت‏الله بروجردي راه يافت. همچنين او اين افتخار را به دست آورد که از محضر امام خميني رحمه‏الله در فقه و اصول استفاده کند و با همتي عالي، در سال1341 به مقام اجتهاد برسد. شهيد قدوسي از همان روزهاي تحصيل نزد حضرت امام، به ايشان علاقه‏مند شد و تصميم گرفت در حيات علمي، آموزشي، سياسي و اجتماعي خود، آن پير پارسا را اسوه خود قرار دهد و در پيمودن مسير تقوا و تزکيه از اخلاق و رفتار ايشان پيروي کند.

خوشه‏چيني از خرمن خرد

يکي از شخصيت‏هايي که در شکوفايي بعد اخلاقي و عرفاني شهيد قدوسي بسيار مؤثر بود، علامه طباطبايي است. وي همراه شهيد مطهري و شهيد بهشتي به محضر اين عالم ربّاني راه مي‏يافت و جرعه‏هايي از حکمت و معنويت اين چشمه ملکوتي را به کام ذهن خويش سرازير مي‏ساخت. او پس از سال‏ها شاگردي نزد آن مفسر عالي‏قدر، چنان مورد توجه علامه قرار گرفت که وي را به دامادي خود پذيرفت و دخترش، نجمه سادات طباطبايي را به عقد ازدواجش درآورد. علامه براي شهيد قدوسي احترام ويژه‏اي قائل بود و همواره مي‏گفت: « خداوند به اين مرد درايت شگفتي داده است.» ازاين‏رو، بخشي از کارهاي مهم خويش را به شهيد قدوسي مي‏سپرد و مي‏گفت: «هر وقت امري را به وي تفويض مي‏کنم، ديگر از بابت آن آسوده‏خاطرم.»

روزهاي مقاومت

گام نهادن آيت‏الله قدوسي در عرصه‏هاي علمي و عرفاني، وي را از تلاش‏هاي سياسي باز نداشت و او در مبارزات مردم ايران به رهبري آيت‏الله کاشاني در سال1331و 1332 در صحنه‏هاي اجتماعي حضور يافت. سپس با فداييان اسلام ارتباط برقرار کرد و از حاميان نواب صفوي شد و در همان سال‏ها، آموزش‏هاي نظامي را در مناطق کوهستاني گذرانيد و در برپايي تظاهرات مردمي نقش برجسته‏اي داشت.
همچنين تنها کسي که در شهر نهاوند در مقابل حزب توده ايستاد و امکان پيشرفت سرطاني آنان را در اين شهر گرفت، شهيد قدوسي بود و آن‏قدر پايداري‏اش ادامه يافت که به عقب‏نشني طرفداران اين حزب در نهاوند انجاميد.

در نهضت امام خميني رحمت ‏الله عليه

شهيد قدوسي به عنوان يکي از شاگردان برجسته امام خميني رحمه‏الله در صف پيش‏تازان نهضت مقدس اسلامي قرار گرفت. او در شمار استادان حوزه علميه قم، فرياد دشمن‏کوب آن رهبر عالي‏قدر را با تمام وجود لبيک گفت و همراه علما و فقيهان حوزه، با افشاگري‏هاي پي‏درپي، روشنگري‏هاي مؤثر و اعتراض‏هاي شديد از راه نشريات، اعلاميه‏ها و سخنراني‏ها، به خنثي ساختن نقشه‏هاي استبداد و استکبار پرداخت. در روزهاي اختناق، گروهي از ياران امام يک تشکل مخفي را پديد آوردند که بعدها به گروه يازده نفري موسوم شد. اين مجموعه براي نبرد با رژيم شاه، اصلاح نظام آموزشي حوزه و ايجاد تحرک در شخصيت‏هاي مبارز، نقش عمده‏اي را ايفا مي‏کرد. البته در فروردين 1345، اساس‏نامه گروه به‏دست ساواک افتاد و افراد آن تحت تعقيب قرار گرفتند. شهيد قدوسي هم که مسئوليت اطلاعات و اخبار اين سازمان منسجم را عهده‏دار بود، دستگير و همراه آيت‏الله رباني شيرازي در زندان قزل‏قلعه زنداني شد. مزدوران رژيم او را بسيار شکنجه کردند، ولي نتوانستند کوچک‏ترين اعترافي از وي بگيرند.

تأسيس مدرسه حقاني

شهيد قدوسي پس از رهايي از زندان دژخيمان پهلوي، به قم رفت و اهداف خويش را در مورد اصلاح ساختار آموزشي حوزه پي گرفت. ازاين‏رو، همراه دکتر بهشتي کوشيد با حفظ اصالت‏هاي حوزه و تکيه بر امتيازها و ويژگي‏هاي برجسته اين نظام، برنامه‏هاي جديدي طراحي کند. برنامه‏ريزي دقيق آموزشي، استفاده از روش‏هاي ارزش‏يابي، آزمون‏هاي منظم، نظارت مستقيم بر متون درسي، از جمله برنامه‏هاي او در اين راستا بود. چنين تفکر اصلاحي، به تأسيس مدرسه حقاني انجاميد که برخلاف مشکلات فراوان و کارشکني نظام ستم‏شاهي توانست موفقيت‏هاي اميدبخشي به دست آورد. شاگرداني در اين مدرسه تربيت شدند که نيروهاي پرتوان، ورزيده و قابل اعتمادي براي نهضت اسلامي بودند و پس از استقرار نظام اسلامي نيز مسئوليت‏هاي حساسي را بر دوش گرفتند.

بنيان‏گذاري مکتب توحيد

از گام‏هاي ارزشمند شهيد آيت‏الله قدوسي براي ترويج ارزش‏هاي ديني و آشناکردن بانوان با اعتقادات و مباني فکري اسلام، تأسيس «مکتب توحيد» براي بانوان بود که با موج استقبال خواهران از سراسر کشور روبه‏رو شد. جاري ساختن چنين چشمه‏اي در آن فضاي تيره و آشفته، از نوآوري، صداقت و استواري شهيد قدوسي حکايت دارد. طولي نکشيد که ده‏ها خواهر متعهد از اين مکتب فارغ‏التحصيل شدند و خدمات ارزشمندي به زنان کشور، فرهنگ و اجتماع کردند. آنها در بسيج زنان بر ضد نظام ستم‏شاهي، بسيار مؤثر بودند.

دادستان دل‏سوز

شهيد قدوسي در آستانه ورود امام‏خميني رحمه‏الله به ايران، يکي از اعضاي فعال کميته استقبال بود و با توجه به سابقه مديريت و تواني که در اين کار داشت، برخي از مسئوليت‏هاي حساس به وي سپرده شد.
پس از مدتي، امام در حکمي، ايشان را مأمور ستاد انقلاب اسلامي و ديگر مسائل شهرستان قم کرد.
عضويت در شوراي عالي قضايي و دادستاني کل انقلاب، از ديگر مسئوليت‏هايي بود که امام خميني رحمه‏الله برعهده شهيد قدوسي نهاد. در آن زمان، بسياري از نيروهاي نفوذي و حتي عده‏اي از منافقان در نهاد دادستاني بودند که آن شهيد براي آفت‏زدايي و اصلاحات بنيادي، تلاش‏هاي فراواني کرد و با مشورت شهيد دکتر بهشتي، نيروهاي مؤمن و انقلابي را جاي‏گزين اين‏گونه افراد ساخت. او نخستين کسي بود که آيين‏نامه دادگاه‏هاي انقلاب را نوشت و تغييرات اصولي و زيربنايي در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي با پيشنهادهاي سازنده او صورت گرفت. تلاش آن شهيد بر اين بود که مقررات طاغوتي و ضداسلامي محو و قوانين ارزشمند اسلامي جاي‏گزين آنها شود.

روحي لطيف

شهيد قدوسي افزون بر علم گسترده و مديريت قدرتمند، انساني خودساخته و عالمي پرواپيشه بود. او اهل دعا و نماز شب بود. در ماه‏هاي محرم و صفر، زيارت عاشورايش ترک نمي‏شد و به خواندن زيارت جامعه کبيره اهتمام مي‏ورزيد. او به پيشگاه خاندان عصمت و طهارت از اعماق وجود ارادت داشت و همه ساله در خانه خودش روضه‏خواني برقرار مي‏ساخت. بسياري از خطبه‏هاي نهج‏البلاغه را با تسلط کامل به حافظه سپرده بود و در کلاس‏هاي درس اخلاق او انوار خاندان عترت جريان داشت. شرکت کردن در درس اخلاق و عرفان او، براي حاضران اثراتي سازنده، رشددهنده و بيدارکننده داشت و تعلقات فناپذير را فرو مي‏ريخت.

دقت در مصرف بيت المال و حق الناس

شهيد قدوسي درباره بيت المال و حق‏الناس دقت شگفتي داشت. او از چاي، نهار و امکانات اداري استفاده نمي‏کرد و تمامي حساب‏هاي دادستاني را به منزل مي‏برد و شخصا به آنها رسيدگي مي‏کرد. در امور حق الناس آن‏قدر دقت داشت که وقتي مشروبات الکلي را توقيف مي‏کردند و محتواي شيشه‏هاي مشروب را به دستور ايشان مي‏ريختند، توصيه مي‏کرد شيشه‏هاي آنها به صاحبشان برگردانيده شود و مي‏گفت مشروب الکلي حرام است و مي‏توان آن را از ميان برد، ولي شيشه‏ها شامل اين حکم نمي‏شود. با احتياط بسيار، جلو هر نوع راهي را که امکان داشت ناحق باشد، مي‏بست و به همين دليل، از پذيرش هرگونه هديه‏اي پرهيز داشت. در طول مدت مسئوليت دادستاني، هرگز حقوقي براي خود در نظر نگرفت و از امکانات و مزايايي که حق او بود، استفاده نکرد، با اينکه جواز استفاده مشروع از اين وسايل را خود صادر مي‏کرد. او همواره مي‏کوشيد افرادي را بر بيت‏المال بگمارد که کاملاً متوجه باشند آنچه در اختيارشان است، نزد خداوند حساب و کتاب دقيق دارد و مربوط به عموم مردم است، نه گروهي خاص.

پرواز به سوي سراي قدس

شهيد قدوسي، شش فرزند داشت که بزرگ‏ترين آنان محمدحسن قدوسي در دفاع مقدس به شهادت رسيد. او خود هم به لقاي حق و آرميدن در بارگاه ملکوت اشتياق ويژه‏اي داشت و از اينکه در جمع شهداي هفتم تير سال 1360 نبود و آن سعادت بزرگ نصيبش نگرديد، اظهار تأسف مي‏نمود. تا آنکه در ساعت هشت و چهل دقيق روز شنبه 14 شهريور 1360، بر اثر انفجار بمبي در دادستاني به فيض شهادت رسيد. پيکر پاکش در تهران بر دوش امت مسلمان قرار گرفت و پس از آنکه در اين شهر تشييعي باشکوه انجام گرفت، به قم حمل و در جوار بارگاه حضرت فاطمه معصومه عليهاالسلام دفن شد. امام خميني رحمه‏الله به مناسبت شهادتش، پيامي صادر فرمود که در بخشي از آن آمده بود: « شهادت بر او مبارک و وفود الي الله و خروج از ظلمات به سوي نور بر او ارزاني باد.»
منبع: ماهنامه گلبرگ