چکيده:
در هنگام خلع يد انگليسيها از صنعت نفت ايران توسط هيئتي كه حسين مكي و مهندس بازرگان در رأس آن بودند، وي در آبادان حضور داشت.
پس از پايان موفقيتآميز قيام عمومي علما و مراجع به رهبري امامخميني عليه تصويب لايحهي انجمنهاي ايالتي و ولايتي، وي كتاب«نهضت دو ماههي روحانيون» را به نگارش درآورد. مقارن ماه محرم سال 1342 وي براي انجام تبليغات اسلامي از طرف امام خميني به كويت رفت.
حجت الاسلام و المسلمين علي دواني
حجت الاسلام علي دواني در سال 1308 ش در قصبهي «دوان» در شش كيلومتري شمال كازرون به دنيا آمدوي تحصيلات خود را در زادگاهش آغاز نمود و در سال 1316 ش به شهر آبادان رفته در مدرسهي فني در رشتهي مكانيك مشغول تحصيل شد.
مقارن شهريور 1320 و جنگ جهاني دوم در آن شهر (آبادان) حضور داشت. در سال 1323 براي تحصيل علوم ديني راهي حوزهي علميهي نجف شد. مدت اقامت وي در شهر نجف بيش از چهار سال طول نكشيد و به علت بيماري در سال 1327 ش به ايران بازگشت و تحصيلات خود را در قم ادامه داد. وي طي مدت پنج سال سطوح مقدماتي صرف و نحو، منطق، معاني و بيان و فقه واصول تا شرح معالم و شرح لمعه و شرح تجريد را خواند. در كلام از اساتيد و علمايي چون سيد محمود گلپايگاني، وحيد رشتي، محمد فاضل لنكراني، محمد صدوقي، آيتاللَّه مرعشي نجفي، سلطاني طباطبايي و علي مشكيني بهرهها برد. قسمتي از تفسير قرآن مجيد و بخشي از اسفار ملاصدراي شيرازي را از علامه طباطبايي فراگرفت و «شرح منظومه» را از محضر آيات شيخ محمد فكور يزدي، آيتاللَّه حسينعلي منتظري و حاجآقارضا صدر فراگرفت. سپس درس «خارج فقه» آيتاللَّه بروجردي حاضر شد و مدتي هم در درس«خارج فقه» امام خميني بهره برد. نظر به علاقهاي كه به خاندان علامه وحيد بهبهاني داشت در سال 1328 ش در نهاوند با يكي از نوادگان وي ازدواج كرد. علي دواني از بدو ورود به حوزهي علميهي قم به نويسندگي پرداخت؛ نخست دو مقاله در مجلهي «مسلمين» و چند مقاله در روزنامهي «وظيفه» و« نداي حق» از وي چاپ شد. پس از مدتي وي همراه عبدالكريم موسوي اردبيلي، مكارم شيرازي، جعفر سبحاني، امام موسي صدر و واعظ زاده خراساني و ديگران مجلهي علمي و ديني «مكتب اسلام» را در سال 1337 ش داير كردند. وي با علاقهاي كه به نويسندگي داشت آثار متعددي شامل تحقيق، تأليف و ترجمه منتشر كرد.
از وي مقالات متعددي هم در شرح حال فقها و علما در مجلات ديني، به ويژه مجلهي مكتب اسلام چاپ شده است. علاوه بر تأليف، وي در مؤسسات آموزش عالي چون دانشكده الهيات دانشگاه تهران، دانشگاه تربيت معلم و دانشگاه امام حسين (ع)و دانشگاه امام صادق (ع) به تدريس تاريخ اسلام اشتغال داشت. حجت الاسلام علي دواني از شخصيتهاي هوادار نهضت امام خميني است و در حوزهي مسايل ديني و فرهنگي و تبليغ كوشيده است. وي در حدود سال 1330 با مجتبي نواب صفوي رهبر فدائيان اسلام آشنا شد.
در هنگام خلع يد انگليسيها از صنعت نفت ايران توسط هيئتي كه حسين مكي و مهندس بازرگان در رأس آن بودند، وي در آبادان حضور داشت.
پس از پايان موفقيتآميز قيام عمومي علما و مراجع به رهبري امامخميني عليه تصويب لايحهي انجمنهاي ايالتي و ولايتي، وي كتاب«نهضت دو ماههي روحانيون» را به نگارش درآورد. مقارن ماه محرم سال 1342 وي براي انجام تبليغات اسلامي از طرف امام خميني به كويت رفت.
در پي ادامهي بازداشت امام خميني بعد از سخنراني روز عاشورا در اسفند ماه سال 1342 ايشان و ديگر از از علماي حوزهي علميهي قم تلگراف اعتراضآميزي به منصور نخستوزير وقت مخابره كردند.
در ادامهي مخالفت و اعتراض مردم با ادامهي بازداشت امام خميني، ساواك در شامگاه 15 فروردين امام را به قم منتقل و آزاد كرد. يكي از وقايع اين مقطع تأسيس دارالتبليغ اسلامي توسط آيتاللَّه سيد كاظم شريعتمداري بود. از اين پس حجت الاسلام علي دواني عمده فعاليتهاي فرهنگي و قلمي خود را در اين مؤسسهي مذهبي متمركز نمود و به ويژه آن كه مجله مكتب اسلام هم زير نظر اين مؤسسه قرار گرفت.
امام خميني پس از سخنراني شديدالحن خود عليه كاپيتولاسيون در تاريخ 13 آبان 1343 از ايران به تركيه تبعيد شد. در 29 اسفند همان سال نامهي سرگشادهاي از طرف جمعي از طلاب و فضلاي حوزهي علميهي قم دربارهي اجرا نشدن قوانين اسلامي و قانون اساسي كشور و پايان دادن به وضع سياسي موجود و بازگشت امام خميني به ايران به اميرعباس هويدا نوشته شد كه حجةالاسلام علي دواني يكي از امضاكنندگان آن نامه بود. در سال 1344 به مناسبت شهادت امام صادق (ع) و سالگرد واقعهي مدرسهي فيضيهي قم، در اين مدرسه مراسم سوگواري برگزار شد كه وي نيز در آن مجلس سخنراني كوتاهي ايراد كرد.
در سال 1347 هيئت مكتبالرضا(ع)توسط تعدادي از آذربايجانيهاي مقيم مركز با هدف فعاليتهاي مذهبي و فرهنگي تأسيس شد. اين هيئت با دعوت از سخنرانان برجسته درصدد تحقق اين اهداف بود و علي دواني نيز از سخنرانان آن بود. در ادامه فعاليتهاي علمي و فرهنگي پس از تأسيس حسينيه ارشاد توسط افرادي چون آيتالله مرتضي مطهري در اين مؤسسه هم به ايراد سخنراني پرداخت در طول اين مدت فعاليتهاي قلمي و فرهنگي خود را ادامه ميداد.
در اين مدت حجت الاسلام دواني در اغلب جلسات روحانيون مبارز تهران شركت ميكرد. از جمله روابطي كه با آيتاللَّه مرتضي مطهري، شيخ محمدتقي فلسفي و علامه محمدتقي جعفري داشت در گزارشهاي ساواك انعكاس يافته است.
با پيروزي انقلاب اسلامي در 22 بهمن سال 57 وي به جمعآوري منابع تاريخي، اعلاميهها و بيانيهها همت گماشت. پس از گردآوري منابع، كتاب 10 جلدي «نهضت روحانيون ايران» را در سال 1358 منتشر كرد كه از آثار قابل توجه وي در زمينهي تاريخ انقلاب اسلامي ميباشد.
استاد فرزانه علي دواني در شامگاه روز دوشنبه 18دي ماه 1385مصادف با 18 ذي الحجه 1427بر اثر عفونت داخلي دار فاني را وداع گفت. پيکر مطهر ايشان در صحن عتيق آستانه مبارکه حضرت معصومه سلام الله عليها به خاک سپرده شد است.
آثار قلمي وي عبارت است از:
1- اصول اعتقادي و فروع عملي اسلام، چاپ دهم، دفتر انتشارات اسلامي وابسته به جامعهي مدرسين حوزهي علميهي قم؛
2- امام زمان در گفتار ديگران، چاپ اول، انتشارات نداي ايمان، تهران؛
3- بحثي دربارهي همراه پيامبر (ص)، مجلهي مكتب اسلام
4- پيامبر اسلام از نظر دانشمندان شرق و غرب، چاپ سوم، انتشارات پيام اسلام، قم
5- پيشوايان بزرگ ما، سلسله مقالات، مجلهي مكتب اسلام
6- تاريخ اسلامي (از آغاز تا هجرت)، چاپ نهم، دفتر انتشارات اسلامي وابسته به جامعهي مدرسين حوزهي علميهي قم
7- نظري اجمالي به جنگهاي صدر اسلام
8- سيماي جوانان در قرآن كريم و تاريخ اسلام، چاپ پنجم، دفتر نشر فرهنگ اسلامي، تهران
9- جهانگردي و جهانگردان نامي، چاپ دوم، نشر ميران، تهران
10- داستانهاي اسلامي، 2 جلد، چاپ دهم، كانون انتشارات محمدي، تهران
11- داستانهاي ما: جلد اول، چاپ پنجم، جلد دوم و سوم چاپ چهارم، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، تهران
12- دانشمندان عامه و مهدي موعود (عج)، چاپ اول، دارالكتب الاسلاميه، تهران
13- زن در قرآن: چاپ دهم، دفتر انتشارات اسلامي وابسته به جامعه مدرسين حوزهي علميهي قم
14- زندگاني زعيم بزرگ عالم تشيع آيتاللَّه بروجردي، چاپ دوم، نشر مطهر، تهران
15- سيد رضي مؤلف نهج البلاغه، چاپ پنجم، دفتر انتشارات اسلامي وابسته به جامعهي مدرسين حوزهي علميهي قم
16- سير اجتهاد در اسلام، يادنامه اولين كنگرهي نهجالبلاغه، تهران
17- سيرهي ائمه طاهرين(ع)
18- شرح حال و آثار و افكار آيتاللَّه بهبهاني (از فقها و مراجع ربع قرن گذشته) چاپ اول، انتشارات كتابخانه صدر، تهران
19- شرح زندگاني استاد كل وحيد بهبهاني، چاپ دوم، مؤسسهي انتشارات اميركبير، تهران
20- شرح زندگاني جلال الدين دواني، چاپ اول چاپخانهي حكمت، قم
21- شعاع وحي بر فراز كوه حرا، چاپ دهم، دفتر انتشارات اسلامي وابسته به جامعهي مدرسين حوزهي علميهي قم
22- شيعه در اندونزي، مجلهي مكتب اسلام
23- مجموعه مقالات در موضوعات گوناگون، مجلات و روزنامههاي ديني
24- محدث نامي حاج شيخ عباس قمي، چاپ اول، دارالكتب اسلاميه، تهران
25- مفاخر اسلام: جلد اول، انتشارات اميركبير، تهران، جلد دوم، چاپ دوم، انتشارات اميركبير، تهران، جلد سوم، چاپ اول انتشارات اميركبير، تهران، جلد چهارم، چاپ اول، اميركبير، تهران، جلد هفتم، چاپ اول، نشر قبله، تهرن، جلد هشتم، چاپ دوم نشر قبله، تهران، جلد يازدهم، چاپ اول، نشر مطهر، زير چاپ؛
26- موعودي كه جهان در انتظار اوست، چاپ سوم، انتشارات دارالعلوم، قم
27- نگاهي كوتاه به زندگاني پرافتخار سيد رضي مؤلف نهج البلاغه، يادنامهي كنگره نهج البلاغه، تهران
28- هنر نويسندگي، چاپ سوم، نشر مطهر، تهران
29- خاطرات من از استاد شهيد مطهري، چاپ اول، انتشارات صدرا،تهران
30- امام خميني (ره) در آئينهي خاطرهها، چاپ اول، نشر مطهر، تهران
31- راز نماز در نهج البلاغه، چاپ دوم، نشر مطهر، تهران؛
تأليفات
32- آغاز وحي و بعثت پيامبر در تاريخ و تغيير طبري (يادنامهي طبري)
33- علما و مردان نامي بوسني و هرزگوين، چاپ اول، انتشارات انصاريان، قم
34- فرقهي ضاله و سرقت آيات و احاديث
35- محمد بن جرير طبري (بررسي و نقد تاريخ و تفسير طبري)
36- مشاهير فقها و مراجع تقليد شيعه
37- نهضت دو ماههي روحانيون ايران، چاپخانهي حكمت، قم
38- نهضت روحانيون ايران (11 جلد)، چاپ دوم، مركز اسناد انقلاب اسلامي، تهران، 1377
39- هزارهي شيخ طوسي، چاپ دوم مؤسسهي انتشارات اميركبير، تهران
ترجمهها
40- آثار تمدن اسلامي در اسپانيا و پرتغال، مجلهي مكتب اسلام
41- اجتهاد در مقابل نص، چاپ هفتم، انتشارات جامعهي مدرسين قم
42- خاندان آيتاللَّه بروجردي، چاپ اول، انتشارات انصاريان، قم
43- تاريخ فتوحات مسلمانان در اروپا، (سوئيس، ايتاليا و جزاير درياي مديترانه)، چاپ پنجم، دفتر نشر فرهنگ اسلامي، تهران
44- صحنههاي تكان دهنده در تاريخ اسلام، چاپ هفتم، دفتر نشر فرهنگ اسلامي، تهران
45- علي عليه السلام چهرهي درخشان اسلام، چاپ يازدهم، دفتر انتشارات وابسته به جامعه مدرسين حوزهي علميهي قم
46- فرقهي وهابي و پاسخ شبهات آنها: چاپ چهارم، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، تهران
47- فروغ هدايت، چاپ چهارم، انتشارات قدر، تهران
48- مهدي موعود (ع)، ترجمهي جلد سيزده بحارالانوار علامه مجلسي، چاپ بيست و پنجم، دارالكتب الاسلاميه
49- علما و شعراي بوسني و هرزگوين، چاپ دوم، نشر قبله
تصحيح و تحقيق و تهذيب
50- تاريخ قم، چاپ چهارم، نشر قبله
51- جامع المسائل، چاپ اول، چاپخانهي دارالعلم، قم
52- در پيرامون نهج البلاغه، چاپ چهارم، دفتر انتشارات وابسته به حوزهي علميهي قم
53- سير حديث در اسلام، چاپ سوم، انتشارات گنجينه، تهران
54- شاهراه هدايت، چاپ اول، چاپخانهي حكمت، قم
55- شوق مهدي (ع)، چاپ چهارم، انتشارات انصاريان، قم
56- فروغ ايمان، چاپ اول، انتشارات كتابخانهي صدر، تهران
57- مباحثي در معارف اسلامي، چاپ اول، مركز نشر فرهنگي رجاء، تهران
58- نگاهي به آثار فقهي شيخ طوسي، چاپ اول، انتشارات دارالفكر، قم
59- خاندان علامه مجلسي، ضميمهي بخش يكم مرآت الاحوال جهان نما
60- مرآت الاحوال جهان نما، جلد اول و دوم چاپ دوم، نشر قبله، تهران
61- خاطرات حجت الاسلام فلسفي، چاپ چهارم، مرکز اسناد انقلاب اسلامي
منبع: آرشيو مرکز اسناد انقلاب اسلامي/خ