اشاره :با ظهور خورشيد اسلام، تحول بسيار بزرگي در نوع نگرش به حقايق عالم پديد آمد و نظام ارزشي جامعه به‏طور كلي از بنيان تغيير يافت . از جمله‏ي اين تحولات، اصلاح و ارتقاء سطح بينش مردم در توجه به جايگاه زن و حقوق او بود . . . .
علامه طباطبائي (ره) مي‏نويسد: زنان در زمان جاهليت از مزاياي اجتماعي محروم بودند و از خود اراده نداشتند و كارشان براي ديگران بود . . . در ساير جوامع نيز زن‏ها به صورت كنيز حاكمان و كارگران زحمت كش و بي مزد آن‏ها در آمده بودند . . . (1)
"گوستاولبون" فرانسوي نيز در اين باره مي‏نويسد: . . . اسلام وضع اجتماعي و شئونات زن را برخلاف پندارهاي باطل برخي اروپاييان به مقدار بسيار زيادي بالا برده . . . پيش از آمدن اسلام مردها زن را موجودي متوسط ميان حيوان و انسان مي‏دانستند . . . . اسلام مقام زن را ارجمند ساخته و برتري داده است . . . اسلام نخستين ديني است كه اقدام به اين كار كرد . (2)
بسياري از ملل پيشين چنين معتقد بودند كه عبادت زن در پيشگاه خداوند، مقبول نيست . رومي‏ها و بعضي يوناني‏ها اعتقاد داشتند كه اصولا زن داراي روح انساني نيست . . . در اين اواخر علماي مسيحي در اين باره بحث مي‏كردند و پس از مباحثه‏هاي بسياري به اين تصميم رسيدند كه بگويند چون روح زن برزخي است، ميان انسان و حيوان، جاويدان نيست جز روح مريم ( عليها السلام) (3)
در هر حال با تصويري كه اسلام از زن ارائه كرد و جايگاهي كه براي او مشخص نمود، هر روز بيش از پيش، زمينه‏ي پرورش زنان انديشمند و با تقواي بزرگي در دامن جامعه اسلام فراهم گشت و هريك از آنان به‏مانند ستاره‏اي درخشان در آسمان فرهنگ اسلامي به تلالو و نور افشاني مي‏پردازند . در راس همه‏ي آن‏ها بانوي بزرگ اسلام حضرت فاطمه زهرا ( عليها السلام) قرار دارند كه نه تنها الگوي زنان مسلمان، بلكه حجت كامله‏ي الهي براي جامعه‏ي بشريت است و لحظه لحظه‏هاي زندگيش درس انسانيت و بزرگواري مي‏آموزد . همواره در طول تاريخ، بانوان پرهيز كار زيادي بوده‏اند كه با تاسي به شير زناني چون حضرت فاطمه ( عليها السلام) و حضرت زينب ( عليها السلام) و . . . به گونه‏اي عمل كرده‏اند كه سر آمد دوره‏ي خود به حساب مي‏آيند . از جمله‏ي اين بانوان كه در عصر ما زندگي مي‏كردند، بانوي مجتهده خانم نصرت امين اصفهاني بودند . . . .

زندگي

علويه دانشور، سركار خانم امين از جمله بانوان باتقوا و سخت كوشي است كه در نتيجه‏ي پيروي از آموزه‏هاي نوراني اسلام به مرتبه‏اي از كمال و فضيلت دست‏يافت كه مؤسس حوزه‏ي علميه‏ي قم مرحوم آيت الله شيخ عبدالكريم حائري درباره‏ي او نوشتند: «اميدوارم آن بانو در جاهايي كه گمان اجابت دعا مي‏رود مرا از دعاي خير فراموش نكند، همان طور كه بنده ايشان را از دعاي خير فراموش نمي‏كنم‏» . وي در سال 1274 ش (برابر با 1308 ق) در اصفهان چشم به جهان گشود . آثار نبوغ و تيزهوشي از دوران كودكي در سيمايش نمايان بود . از چهار سالگي به فراگرفتن قرآن پرداخت . با اين كه در پانزده سالگي ازدواج كرد، هرگز همسرداري و تربيت فرزندان، او را از تحصيل علم بازنداشت . در بيست‏سالگي به تحصيل ادبيات عرب و علوم ديني پرداخت و علي رغم تمام مشكلاتي كه در دوران ايشان براي تحصيل بانوان متدين وجود داشت، درچهل سالگي به دنبال سال‏ها تلاش شبانه روزي به اخذ درجه اجتهاد نائل آمد . بانوي پرهيزگار، خانم نصرت امين، پس از پشت‏سر نهادن مدارج علمي در حضور استاداني چون شيخ ابوالقاسم زفره‏اي، حسين نظام الدين كچويي، سيدابوالقاسم دهكردي، ميرزاعلي آقا شيرازي، ميرسيد علي نجف آبادي، از دو شخصيت‏بزرگوار شيخ محمد كاظم شيرازي و شيخ عبدالكريم حائري، مؤسس حوزه‏ي علميه‏ي قم، اجازه اجتهاد دريافت كردند . در قسمتي از اجازه نامه‏ي مرحوم آيت الله شيرازي در توصيف بانو امين چنين آمده است:
«دختر مرحوم حاج سيد محمد علي امين التجار اصفهاني كه بانويي بزرگوار، شريف، اصيل، عالم و فرزانه، برگزيده‏ي زنان زمان و مايه‏ي شگفتي دورانش مي‏باشد، از كساني است كه مدت مديدي از عمرش و زمان درازي از زندگيش را صرف تحصيل علم نموده است .»
بانو امين از چهل سالگي تا پايان عمر به تاليف كتاب، تدريس و پاسخ گويي به پرسش‏هاي ديني و تاسيس مؤسسات فرهنگي مشغول بودند . در اين زمينه مي‏توان به تاليف بيش از سي عنوان كتاب اشاره كرد كه از جمله‏ي آن‏هاست‏يك دوره تفسير قرآن كريم در پانزده جلد تحت عنوان مخزن العرفان . تاسيس مدرسه علميه‏اي به نام مكتب فاطمه ( عليها السلام) كه بابيش از 600 تا 1000 شاگرد در سال 1346 آغاز كرد، از ديگر كارهاي مهم فرهنگي بانو امين است كه در اوضاع بسيار سخت فرهنگي و سياسي جامعه صورت گرفت و زمينه تحصيل بانوان علاقه‏مند به آموختن معارف اسلامي را فراهم ساخت . گذشته از اين، تاسيس چند دبيرستان دخترانه و تربيت‏شاگردان برجسته كه هر يك هم‏چون ستاره‏اي درخشان در آسمان دانش به پرتو افكني مشغول بودند، بخشي از فعاليت‏هاي اين اسوه‏ي دانش و تقوا محسوب مي‏شود . پس از يك عمر تدريس و تحقيق و تلاش فرهنگي سرانجام بانو نصرت امين، معروف به «بانوي ايراني‏» در شب دوشنبه اول رمضان المبارك 1403 ق (مصادف با 23 خرداد 1362 ش) دار فاني را به سوي جهان ابدي ترك كردند . جنازه‏ي مطهر ايشان در بقعه‏ي خانوادگي خاندان امين در تخت فولاد اصفهان، به دنبال تشييع كم نظير مردم دانش دوست‏به خاك سپرده شد .

فضيلت

بانو امين از دوران كودكي علاقه‏ي زيادي به آموختن داشتند . ايشان خود در اين باره مي‏گويند: «تقريبا از نه سالگي عشق خواندن و نوشتن درمن پيدا شده بود . هم بازي‏هايم به من ايراد مي‏گرفتند كه چراتو نمي‏آيي بازي كني، ولي من عشقم فقط درس بود» . درجاي ديگر از استاد معروف خانم امين، آيت الله حاج مير سيد علي نجف آبادي، در اين باره نقل شده است: «روزي شنيدم فرزند ايشان فوت كرده، فكر كردم خانم ديگر درس را تعطيل خواهد كرد، ولي برعكس، دو روز بعد ديدم خدمت كار ايشان به سراغ من آمد و از من خواست كه براي تدريس به منزل ايشان بروم و من از اين علاقه‏ي او به تحصيل سخت‏حيرت كردم و وقتي رفتم با كمال تعجب او را آماده‏تر از هميشه ديدم‏» . (4)

فرصت‏ها

بانو امين در زمينه‏ي استفاده از فرصت‏هاي عمر خود مي‏نويسند: «من در كودكي و اوايل جواني بسيار مايل و حريص به مطالعه‏ي كتاب‏هاي علمي و گوش دادن به مواعظ ديني بودم و هرگاه نزديكان من مشغول تفريح مي‏شدند، من به مطالعه‏ي علمي و گوش دادن به مواعظ ديني مشغول مي‏شدم و آن‏ها بيشتر اوقات به من اعتراض مي‏كردند و مي‏گفتند: چگونه تو مشغول مطالعه مي‏شوي و تفريح را رها مي‏كني؟ اين كار علاقه نيست; بلكه از بطالت و كسالت است و من به جهت اشتياق شديدي كه به مطالعه داشتم سخنان ناروا و استهزاهاي آنان را تحمل مي‏كردم وچنان خود را مي‏يافتم كه گويا از امور لهو ومزخرف دنيا اعراض دارد و به اين‏ها انس نمي‏گيرد; بلكه قلبم به چيز ديگري بستگي دارد . هرگاه از يك عالم يا واعظي چيزي از اوصاف حق تعالي مي‏شنيدم، قلبم به سخن او ميل مفرطي مي‏نمود . گويا سر تاپاگوش مي‏شدم‏» . (5)

رنج

خانم امين به مراتب بالايي از عرفان دست‏يافته بودند و تمام پيشامدها و گرفتاري‏هاي را مايه امتحان و تهذيب نفس انسان مي‏دانستند . يكي از فرزندان ايشان مي‏گويد: «مرحوم والده متاسفانه در طول زندگي درد و رنج جسمي فراوان كشيدند . به ياد دارم كه پادرد خيلي شديدي داشتند كه بر اثر آن گاهي مواقع فريادشان به آسمان بلند مي‏شد . . . ولي يك كلمه حرفي كه بوي ناشكري بدهد، هرگز از ايشان شنيده نشد . روزي به ايشان گفتم: شماكه يك زن عالمه‏ي موحد به تمام معنا هستيد، چرا بايد اين قدر زجر و درد بكشيد؟ ايشان در پاسخ فرمودند: صوفي نشود صافي تا در نكشد جامي . من بايد خالص بشوم . اين‏ها امتحان است، من بايد امتحان بدهم‏» . (6)

آثار

اربعين الهاشميه

اربعين الهاشميه اولين اثر قلمي بانو امين است . وي اين كتاب را در سال 1315 ش در پنجاه سالگي به نگارش درآوردند . ايشان در آن به شرح و توضيح چهل حديث از احاديث گران قدر اهل بيت ( عليهم السلام) مي‏پردازند .

كتاب سير و سلوك

اين اثر همان گونه كه از نام آن معلوم است‏به راه و روش سير الي الله مي‏پردازد .

روش خوشبختي

بانو امين اين كتاب را در سال 1331 ش نگاشته‏اند . مجموعه‏ي مباحث اين اثر بر مبناي اخلاق اسلامي و باهدف تبيين شيوه‏هاي درست نيل به كمال مطلوب و سعادت واقعي نوشته شده است .

نفحات رحمانيه

از آن‏جايي كه بانوي پرهيزكار، خانم نصرت امين (ره)، در طول زندگي بابركتش مشغول جهاد نفس بودند و با سلاح علم و عمل باخواهش‏هاي نفساني مبارزه مي‏كردند، خداوند متعال نيز حجاب‏ها را از برابر قلب او برطرف ساخته، او را با حقايق نهان عالم آشنا ساخت . در حقيقت نفحات رحمانيه حكايتي از يافته‏هاي عرفاني و واردات قلبي ايشان است .

تفسير مخزن العرفان

يكي ديگر از آثار خانم مجتهده امين، تفسير مخزن العرفان كه مشتمل بر پانزده جلد مي‏باشد و تفسير جامعي از قرآن كريم است .

اخلاق

كتاب اخلاق بانو امين، اقتباسي است از تهذيب الاخلاق وتطهير الاعراق‏ابن مسكويه . توضيح آن كه مؤلف پس از ترجمه‏ي اين كتاب ديدگاه‏هاي خود را به همراه توضيحاتي كه در نظر داشته‏اند، بيان مي‏كنند .

جامع الشتات

محتواي كتاب جامع الشتات بانو امين، عبارت است از پاسخ‏هاي مبسوط، و در عين حال متقن بانو نصرت امين (ره) به بخشي از سؤال‏هاي عميق فقهي و علمي و اعتقادي شماري از استادان و علماي فرزانه‏ي حوزوي .

معاد يا آخرين سير بشر

در كتاب معاد ياآخرين سير بشر، بانو نصرت امين مباحث مربوط به معاد و سير تكامل انسان را در قالب نه مقاله‏ي علمي بررسي مي‏كنند .

مخزن الآلي في فضائل مولي الموالي

كتاب ارزشمند مخزن الآلي في فضائل مولي الموالي تاليف ديگر بانو امين است، همان‏گونه كه از عنوان آن مشخص مي‏شود، به معرفي قسمتي از فضائل و مناقب مولاي متقيان علي بن ابي طالب ( عليه السلام) اختصاص داده شده است .

سخناني از بانو مجتهده اصفهاني

بيداري از خواب غفلت

بانو امين در وصيت نامه‏ي خود مي‏نويسد: «اي اولاد؟ و خويشان و اقوام من، عمده‏ي غرض اين جانب گنهكار، توصيه به حق است . توصيه مي‏كنم شمارا كه تقوا را شعار خود گردانيد و از نافرماني حق تعالي و متابعت هواي نفساني خودداري كنيد و بدانيد راه پرخطري در پيش داريد . قدري از خواب غفلت‏بيدار شويد و خانه‏ي خود را از غير خدا خالي گردانيد و به تمام قوا روي خود را به طرف آن معبود كه يگانه ملجا و پناهنده ما اوست، بكنيد و قلب خود را از اوصاف ذميمه و صفات نكوهيده تخليه كنيد و خود را آراسته گردانيد، به صفات نيكو» . (7)

اصول سعادت

بانوامين در وصيت نامه‏ي خود مي‏نويسد: «بدانيد كه اصول سعادت از سه چيز تحقق‏پذير است . اول ايمان كامل، دوم اخلاق و صفات نيكو، سوم اعمال خوب كه مطابق باشد با دستورات شرع اسلام و در تمام حالات در خوشي و غم، در صحت و مرض، و در نعمت و بلا، به دل و زبان شكر گزار حق و گوياي ذكر او باشيد و در هر حال مراقب حال خود باشيد و احكام و دستورات شرع مطهر اسلام را محترم داريد . راضي نشويد، ساعتي از عمر شما بيهوده و يا در گناه صرف شود و مرتكب نافرماني حق تعالي گرديد» . (8)

توصيه به محبت‏خدا

بانو امين در وصيت نامه‏ي خود مي‏نويسد: «نيز توصيه مي‏كنم شما راكه در تحصيل معرفت و شناسايي حق تعالي كوشش كنيد و محبت آن يگانه‏ي معبود را در قلب خود بپروريد; زيرا يگانه چيزي كه باعث‏سعادت و رستگاري است، معرفت‏به خداي تعالي و دوستي و محبت آن خرد ازلي است و تمام بدبختي‏ها و بلاها ناشي از جهل و فقدان معرفت است . باز توصيه مي‏كنم شمارا كه پيشوايان دين و پيغمبر اكرم ( صلي الله عليه و آله) و علي ( عليه السلام) وزهرا ( عليها السلام) و ائمه را به دل و زبان خود وست‏بداريد و نيز از علمايي كه مروج دينند، متابعت نماييد و اطاعت رسول و اطاعت‏خدا و اطاعت اولياي خدا را بر خود فرض و واجب گردانيد و اعمال و افعال آنان را سرمشق خود قرار دهيد و به همان رويه عمل كنيد تاسعادتمند و رستگار شويد» . (9)

توصيه به رعايت رضاي خدا

بانو امين مي‏نويسد: «نيز توصيه مي‏كنم شمارا كه تمام اعمال نيت‏خود را خالص گردانيد و در هر كاري اول فكر كنيد آيارضاي حق تعالي در آن هست‏يا نه . اگر مطابق رضا و دستور پيامبران است‏بدان عمل كنيد و الا آن را ترك كنيد» .

توصيف زندگي

بانو امين در توصيف زندگي مي‏نويسند: «بدان كه زندگي عبارت از مجموعه‏ي افكار و احساساتي است كه انسان را به جاده‏ي سعادت يا شقاوت مي‏كشاند . پس از مراقبت كامل اگر ديدي فكر تو مصروف در امور نفساني و خيالات شيطاني است و پرهاي عقل تو چنان با آتش شهوت و غضب سوخته شده‏است كه قداست پرواز كردن به عالم معقولات به كلي از وي مسلوب گرديده، بدان كه تو در آب و گل طبيعت غوطه وري ودر عداد سفها و بهما به شمار خواهي رفت‏» .

اولين گام در تهذيب

درباره‏ي چگونگي تهذيب، بانو امين مي‏گويند: «اول چيزي كه بايستي متذكر شويم و در اطراف آن كنجكاوي نماييم اين است كه آيا ما كي هستيم و از كجا آمده‏ايم؟ خدا رحمت كند كسي را كه بداند از كجاآمده و در كجا نشوو نما مي‏كند و به كجا بازگشت مي‏نمايد . زيرا كسي كه خود را شناخت البته مبدا و منتها و خط سير و نقطه‏ي قرارگاه وجود خود را هم مي‏شناسد و مي‏داند كه در نردبان ترقي و تكامل حائز چه مقام و مرتبه‏اي گشته و در چه پله‏اي از درجات و مراتب صعود به سوي حق تعالي سير مي‏نمايد» . (10)

پي‏نوشت:

1 . الميزان، ج 4، ص 163 .
2 . تمدن اسلام و عرب، ص 501 تا505 .
3 . زنان مرد آفرين تاريخ، ص 24 .
4 . يادنامه‏ي عالمه مجتهد، حاجيه خانم امين، ص 13 .
5 . نفحات الرحمانيه، ص 9 و 10 .
6 . مجموعه مقالات و سخنراني‏هاي كنگره بزرگداشت، ص 24 .
7 . وصيت نامه بانوامين، ص 24، مجموعه مقالات .
8 . وصيت نامه بانوامين، ص 24، مجموعه مقالات .
9 . همان، ص 25 .
10 . سير و سلوك، ص 35 و 48 .