نقش زن در سامان دهي اقتصاد خانواده
اقتصاد خانواده به معناي چگونگي سامان دهي و مديريت منابع خانه است. خانواده سازماني است که توليد و توزيع کالاهاي مورد نياز را فراهم مي سازد و زن بدون مناقشه به عنوان يکي از دو رکن اساسي خانواده در اين سازماندهي و مديريت ، نقش اساسي را ايفا مي کند. جايگاه مادري و همسري عمده ي منابع مصرف را به زن مي سپارد و انتظار مي رود که او بتواند با سازماندهي و مديريت صحيح بين درآمد و مصرف ، توازن برقرار کند و با برنامه ريزي و اجراي صحيح در شد و توسعه ي اقتصاد خانواده نقش مؤثر ايفا نمايد. از آن جا که جدول بازدهي اقتصاد خانواده در تنظيم نومدار رشد و توسعه اقتصادي جامعه و برنامه هاي کلان بخش هاي مختلف دولتي و خصوص تأثير به سزا دارد، مي توان گفت که زنان در واقع نقش کليدي در استفاده ي بهينه از منابع را دارند. منابع در اين جا شامل، زمان، پول يا درآمدهاي ديگر مي باشد.
دسترسي به منابع سخت، و از دست دادن آن ها آسان است؛ از اين رو بايد مدير خانواده با سازماندهي و مديريت صحيح و سالم بتواند بهترين انتخاب ها و گزينش ها را داشته باشد. خانواده غير از منابع مادي منابع ديگري نيز در اختيار دارد که قابل تبديل به پول نيست و در بيشتر موارد تجديد پذير هم نمي باشد. از جمله ي اين منابع؛ عشق، انسجام خانواده، خاطرات خوش و... است، و چون اين منابع براي اعضاي خانواده رضايت خاطر ايجاد مي کند، بايد نقش اساسي آن ها و جايگاه خاص هر کدام مورد توجه قرار گيرد تا افراد بتوانند با بالاترين سطح مطلوب از آن ها بهترين استفاده را بنمايند؛ از اين رو بايد گفت: «انتخاب»، قلب اقتصاد خانواده است.
نقش الگوهاي ديني در هدايت زندگي بشر به سوي فلاح و رستگاري دنيا و آخرت زنده و پويا است. حضرت زهرا عليها السلام همان گونه که در تمام شؤون ، الگويي حسنه است، در اين مورد نيز بهترين نقش را در مديريت و سازماندهي اقتصاد خانواده ايفا مي نمايد. در سيره ي عملي حضرت زهرا عليهاالسلام نقش منابع غير مادي در اقتصاد اسلامي مهم تر از منابع اقتصادي است که آن حضرت بهترين شکل معقول و منطقي را جهت استفاده از آن ها به کار گرفت. از آن جمله؛ شکر گزاري، دعا و کمک گرفتن از ذکر خداوند براي رفع نيازمندي هاي مادي خانواده و ... بيشترين رضايت خاطر را براي اعضا ايجاد مي کند. آنچنان که در ماجراي اطعام مسکين و يتيم و اسير اعضاي خانواده شامل : همسر، فرزندان و حتي خادم منزل با رضايت و خشنودي کامل، حضرت زهرا عليهاالسلام را همياري نمودند.
امروز عوامل تأثير گذار بر رضايت مندي يا تابع مطلوبيت خانواده در ادبيات اقتصادي شامل: عوامل اقتصادي و غير اقتصادي است که باعث افزايش مطلوبيت خانواده ها مي شود.
وظايف اقتصادي زن در اجتماع
همان گونه که خانواده به عنوان واحد کوچکي از اجتماع در پيشرفت و توسعه فرهنگي جامعه نقش اول را دارد، در توسعه و رشداقتصادي جامعه نيز نقش اساسي را ايفا مي کند و ميزان، چگونگي و نوع حضور او در عملکرد و چرخه هاي اقتصاد کشور تأثير گذار است.
يکي از اساسي ترين اهداف تشکيل خانواده، بقاي نسل و تربيت نيروي انساني مورد نياز جامعه است. توسعه و رشداقتصادي در گرو نيروي کار فعال و تحصيل کرده است؛ بنابراين يکي از عوامل مؤثر در توسعه اقتصادي نيروي انساني يا سرمايه هاي انساني است.
خانواده به عنوان اولين پايگاه تربيت و پرورش منابع انساني است؛ از اين رو جامعه بايد با تقويت نهاد خانواده زمينه توسعه اقتصادي را مهيا سازد. امروزه تئوري سرمايه ي انساني در مقابل سرمايه ي فيزيکي مورد توجه اقتصاددانان و جامعه شناسان دنيا است.
در اين تئوري سرمايه هاي انساني با ارزش تر از دارايي ها و منابع طبيعي و ذخاير زيرزميني به شمار مي آيند و هر چه بر روي انسان ها سرمايه گذاري شود ، رشد و توسعه جامعه افزون خواهد شد.
از اين رو؛ پيشرفت علم و دانش، نگرش و مهارت افراد، ظرفيت توليدي جامعه را ارتقا مي بخشد و در نتيجه رشد و توسعه ي فرهنگي، سياسي ، اقتصادي و اجتماعي تسهيل و تسريع مي گردد . اين نظريه مي تواند در دو سطح خرد و کلان آثار مطلوب خود را نشان دهد. در مقطع خرد، بازدهي خصوصي را افزايش مي دهد و در سطح کلان رشد و توسعه ي جامعه را به همراه دارد، و چون پرورش منابع انساني از کانون خانواده آغاز مي شود، و مادران نقش اساسي را در زمينه تربيت و پرورش فرزندان ايفا مي کنند، اثر گذاري قابل توجه آنان آشکار است و اين نقش ، ويژه ي زنان است.
زنان به عنوان عامل پرورش و رشد نيروي کار، در جريان بهره وري و توليد ناخالص ملي سهم دارند، که با سرمايه گذاري در اطلاعات، دانش ها، نگرش ها و مهارت هاي زنان اين ارزش افزوده خواهد شد؛ بنابراين تلاش حاکمان و نظارت و توجه ملي به اين امر بازخورد مستقيم در پيشرفت کشور را دارد؛ زيرا هر گاه منابع انساني در محيطي سالم و با انگيزه و احساسات و عاطفه و خيرخواهي و ... پرورش يابد و با عزت نفس و مناعت زندگي را بگذراند، نيروي قوي تري در چرخش امور اقتصادي و اجتماعي خواهد داشت. زنان با فراهم کردن و آماده ساختن محيطي با نشاط و صميمي براي تأمين نيازهاي مادي و معنوي و توجه به بهداشت روحي، جسمي و رواني اعضاي خانواده اثر مستقيم بر اقتصاد جامعه مي گذارند.
سيره ي عملي حضرت زهرا عليهاالسلام جهت گيري صحيح و نتايج ارزشمندي را نشان مي دهد.
حضرت زهرا عليهاالسلام کار خانه را تا جايي که براي افراد خانواده و حتي فرزندان شيرخوار، مطلوبيت و رضايت خاطر ايجاد مي کرد، برنامه ريزي مي فرمود. بلال مي گويد: « روزي حضرت زهرا عليها السلام را ديدم که مشغول آرد کردن گندم بود در اين هنگام فرزندش حسين گريه و بي تابي مي کرد. خدمتشان عرض کردم: براي کمک به شما آسياب کنم يا بچه را آرام نمايم؟ حضرت فرمود : من به آرام کردن فرزند اولي هستم، شما آسياب را بچرخانيد». (1)
اين بهترين الگو براي ايفاي نقش مادر و توجه به نياز عاطفي فرزند و انتخاب صحيح در تخصيص و بهينه سازي اقتصادي است؛ چرا که با اين کار حضرت زهرا عليهاالسلام توجه به رضايت خاطر و مطلوبيت فرزند شير خوارش را بر ادامه کار منزل ترجيح داد که نتيجه ي اين تلاش ها، پرورش منابع و سرمايه هاي انساني است؛ آن گونه که همين فرزندان در جهت برقراري عدل و داد و عدالت اجتماعي و اقتصادي و... از تربيت و تعليم کامل بهره مند شدند و جامعه را نيز رهبري نمودند.
در پرورش منابع نيروي انساني بايد به بعد معنوي و ارزش هاي اخلاقي و ديني توجه ويژه شود؛ تا اين نيروها همراه با پيشرفت و رشد و تعالي در بعد مادي و اقتصادي بتوانند از رشد اخلاقي و ارزشي نيز برخوردار گردند و توسعه اقتصادي در جهت برقراري و تحکيم عدالت اجتماعي که از جمله برنامه هاي دين است پيش رود؛ و گرنه منافع توسعه ي اقتصادي براي قشرخاصي از جامعه سود بخش خواهد بود و اقشار مستضعف جامعه را در بر نخواهد گرفت.
نتيجه گيري:
خانواده تنها منبع عرضه کننده نيروي کار جامعه مي باشد. همچنين خانواده ها مي توانند بخش مهمي از سرمايه فيزيکي اقتصاد جامعه را از راه سپرده گذاري، خريد اوراق مشارکت ، اوراق سهام و... فراهم کنند و سرمايه خود را در راه توليد و کسب و کار قرار دهند . از سوي ديگر چون خانواده مصرف کننده ي کالاها و خدمات توليد شده در جامعه است؛ روش استفاده ي صحيح از کالاها و خدمات، ميزان بهره وري را بالا مي برد و از هدر دادن امکانات و دستاوردها جلوگيري مي کند. چنان که اگر فرهنگ قناعت و صرفه جويي از سوي خانواده ها رعايت شود؛ به سطح جامعه نيز کشيده شده و نيروي انساني در سطوح مختلف اداري ، صنعتي، کشاورزي و... به سوي حيف و ميل بيت المال و سرمايه هاي ملي و يا دست اندازي به اموال ديگران حرکت نخواهد کرد و اين مسأله نتايج بسيار با خير و برکتي به همراه دارد. به عبارت ديگر رشد و توسعه ي کشور در قالب فرهنگ سازي خانواده ها آنهم از جانب رکن تربيتي آن ؛ يعني زن امکان پذير است.
نقش زن در اقتصاد
مديريت بودجه ي خانوار؛ مديريت دارايي هاي خانواده با توجه به ترجيحات فرد و خانواده تعيين مي شود. شايد شيوه ي تهيه ي غذاها، استفاده ي بهينه از امکانات و وسايل منزل و پوشاک و وسايل شخصي هر فرد، نظالت و نگه داري و حتي قرار دادن وسايل، مراقبت از فرزندان و تأمين سلامت آنان، در مجموعه ي سرمايه هاي هر خانوار ناچيز و ناديده به حساب آيد، و فقط سهام اوراق مشارکت ، پول و... به عنوان سرمايه در نظر گرفته شود، اما بايد به اين نکته توجه داشت که توليد مواد غذايي ، البسه و ديگر مايحتاج و نيز جمع آوري و نگه داري وسايل شخصي و جمعي خانواده ها که نياز به يک برنامه ي صحيح دارد به دست مدير شايسته ي خانه، با کم ترين هزينه، بالاترين مطلوبيت را در پي خواهد داشت. مدير خوب خانواده بايد بتواند در مواقع کمبود يا حذف بعضي امکانات، جايگزين مناسبي را انتخاب نمايد، بدون آن که تغييري در مطلوبيت ايجاد شود. مثلا اگر برنج گران يا کم مي شود، سيب زميني يا نان را جايگزين نمايد، تا ضمن بر قراري تعادل بين درآمد و هزينه ها منبع تغذيه ي افراد خانواده تأمين گردد، البته رضايت خاطر يا مطلوبيت اعضاي خانواده نيز مهم است.(2)
عوامل مؤثر در موفقيت برنامه ريزي و مديريت بودجه ي خانوار :
1. بهره وري مطلوب از زمان؛ عمر آدمي محدود و تجديد ناپذير است؛ از اين رو بهره وري صحيح از زمان بهترين برنامه ريزي در طول زندگي است. همان گونه که تحصيل علم و دانش در همه ي عمر پسنديده است، اما اگردر زمان مناسب و به موقع نباشد، نتايج مطلوب گرفته نمي شود، خسارت هاي اقتصادي نيز گاهي جبران ناپذير مي باشد.
2. تقسيم کار؛ يکي ديگر از عوامل مؤثر در موفقيت برنامه ريزي، تقسيم کار است.
شايد اداره ي خانه، ساده و بدون پيچيدگي به نظر آيد، اما به کار بستن ظرافت هاي خاص و برنامه ريزي و اجراي صحيح توسط مدير با کفايت سکون و آرامش را در کانون خانواده برقرار مي سازد. تقسيم کار بين افراد خانواده مي تواند بازدهي را بالا ببرد و از سنگيني و فشار کار بريک نفر بکاهد. با تقسيم کار نيازي به صرف بخشي از بودجه ي خانواده براي اجير کردن کارگر و مستخدم نخواهد بود . کارهاي منزل بنا بر توان و مسؤوليت و نقشي که هر يک از افراد خانواده دارند، بايد تقسيم شود. عدم تعادل در تقسيم کار منجر به ضعف جسمي و روحي و رواني يکي از دو رکن خانه؛ يعني زن و مرد يا ديگر اعضاي خانواده مي شود.
تقسيم کار بايد بر اساس برتري هاي نسبي باشد؛ يعني به هر کس کاري را که مي تواند بهتر انجام دهد، واگذار شود تا بازدهي نيز مطلوب گردد؛ چرا که کار خانه نيز جزء اساسي سيستم اقتصادي و اجتماعي است.
حضرت زهرا عليهاالسلام از اين نظر نيز اسوه ي حسنه است. آن حضرت بهترين تقسيم کار را در منزل تنظيم مي فرمايد.
پيامبر گرامي اسلام صلي الله عليه و آله نيز کارها را با توجه به توان و شرايط روحي ، رواني و جسمي زن و مرد بين حضرت زهرا عليهاالسلام و امام علي عليه السلام تقسيم فرمود. کارهايي که با نقش مادري و همسري ارتباط نزديک دارد و در منزل انجام مي شود بر عهده ي حضرت زهرا عليها السلام و کارهاي بيرون از منزل به امام علي عليه السلام سپرده شد.
البته اين تقسيم کار منحصر به هر کدام نبود؛ بر همين اساس در سيره ي عملي حضرت علي عليه السلام مي خوانيم که هشام مي گويد: امام صادق عليه السلام فرمود : « اميرالمؤمنين در کار خانه با حضرت زهرا عليها السلام همکاري مي کرد. هيزم جمع مي نمود ، آب مي کشيد. جارو مي کرد و حضرت زهرا عليهاالسلام گندم آسياب مي کرد و نان مي پخت».(3)
حضرت زهرا عليها السلام با آن همه مقام و منزلت، کار خانه را خود انجام مي داد و حتي کارها را با خادم خود تقسيم کرده بود . يک روز ايشان کارهاي منزل را انجام مي داد و روز ديگر فضه .(4)
يادآور مي شود که تقسيم کار به اين معنا نيست که فعاليت زن منحصر در کار خانه است، بلکه زن مي تواند با توجه به مديريت و سازماندهي صحيح در امور خانواده با محاسبه ي مطلوبيت حاصل از اشتغال همچون؛ خستگي ناشي از کار در منزل و بيرون از منزل، مخارج و... علاوه بر بالا بردن سطح فعاليت هاي اجتماع در زمينه هاي مختلف به بودجه ي خانوار نيز کمک نمايد.
نتيجه آن نقش زن در اقتصاد خانواده همواره بر اساس مطلوبيت خانوار و ترجيحات فرهنگي و اجتماعي و صرف وقت در محيط خانه براي تأمين نيازمندي هاي خانوار يا صرف همان زمان در محيط خارج از خانه، يا حتي کارهاي اقتصادي داخل منزل، بايدم ورد توجه مديران بالاي جامعه قرار گيرد؛ بديهي است غفلت از اين امر يا پرداختن به نقش هاي فرعي و حاشيه اي زن، ضربه هاي جبران ناپذيري بر شخصيت او و نيز کاهش بهره گيري اجتماعي از توان خدادادي اين موجود نقش آفرين خواهد شد.
حداکثر سازي رفاه و مطلوبيت خانواده
پيداست که درآمد خانواده تنها مي تواند درصدي از نيازهاي افراد خانواده را تأمين کند؛ از اين رو بايد از ميان خواسته ها بهترين و لازم ترين انتخاب به عمل آيد. نياز به انتخاب در تمام طول زندگي وجود دارد. و همان گونه که اشاره شد؛ «انتخاب» قلب اقتصاد خانواده است.
انتخاب کالاهاي مختلف بستگي به درآمد خانواده و تشخيص آن ها دارد. هر چه در آمد محدود باشد، ترجيحات نيز محدود مي گردد و در نتيجه بايد انتخاب ها درست و بهينه باشد تا بيشترين رضايت خاطر و مطلوبيت را براي افراد خانواده به بار آورد.
براي رسيدن به اين سطح، همکاري پدر و مادر لازم و ضروري است، ولي نقش مادر با توجه به مسؤوليت مادري و همسري از پدر مهم تر است. بريز و بپاش ها و مخارج فرعي و غير ضرور يا گاهي زيان آور، نه تنها سطح بهره وري اعضاي خانواده را کاهش مي دهد، بلکه به صورت فرهنگ و عادت نامطلوب به نسل هاي آينده منتقل مي گردد. مادر مي تواند با مهيا کردن شرايط صحيح براي افراد خانواده به حداکثر سازي رفاه و مطلوبيت افراد خانواده بپردازد تا تمامي افراد خانواده با عزت نفس، تندرستي روح و جسم و تعليم و تربيت و آموزش صحيح سرمايه ي انساني خود را در جهت اعتلا و رضاي خدا به کار گيرند. و در آينده نيز افراد مفيدي براي جامعه باشند.
در جامعه اسلامي حداکثر سازي رفاه و مطلوبيت خانواده فقط از طريق تأمين نيازهاي مادي به دست نمي آيد، بلکه نقش خانوار، در ارتباط با توليد و اقتصاد جامعه آن گاه بيشتر روشن مي شود که بدانيم: نيروهاي خلاق و مبتکر و مديران کارآفرين و مغزهاي دگرگون کننده مسير جامعه همه و همه از کانون خانواده بر مي خيزند و همان گونه که کيفيت مواد اوليه به کيفيت و عيار بالاي معدني که در دل طبيعت است، بستگي دارد؛ ظهور انسان هاي کارآفرين و درجه اهميت آن ها به کيفيت پرورش خانواده بستگي دارد. تمام کساني که تاکنون تمدن انساني را متحول ساخته اند، حاصل مديريت مطلوب کانون قدرتمند، سالم، عاطفي و کارآمد خانواده هستند؛ از اين رو نقش عوامل غير اقتصادي همچون عشق، محبت، راستي، امانت، ايثار و گذشت و... در پرورش نيروي انساني مؤثرند.
به عنوان نمونه کاربردي، پرورش و تربيت فرزندان راست گو باعث افزايش کيفيت نيروي کار مي شود؛ زيرا راست گويي و درست کاري در فرآيند توليد و بازرگاني، موجب کسب درآمد بيشتر و جلب نظر مشتريان مي گردد. پرهيز از دروغ و حيله و نيرنگ، اعتماد مردم را به توليد کننده و عرضه کننده بالا مي برد و اين امر موجب افزايش رونق اقتصادي جامعه و نيز گرمي بازار کار و اشتغال مي گردد.
مي توان از نمونه هاي کاربردي ديگر به ايجاد اعتماد به نفس در فرزندان اشاره نمود. اين امر موجب مي شود تا آن ها با تکيه بر انديشه ي خلاق خود، انسان هايي کارآفرين شده و با جديت و اميد به نتايج درخشان تحقيق، همواره به دنبال کشف راه هاي جديد براي ارايه کالاها و خدمات با هزينه کمتر، اما کيفيت بالاتر باشند، همچنان که در دهه ي اخير برخي از کشورها با رشد افزوده رو به رو بوده اند.
در سيره عملي حضرت زهرا عليها السلام توجه به شخصيت بخشي فرزندان و ايجاد اعتماد به نفس در آن ها کاملا مشهود است. از جمله ابزارهايي که روح اعتماد به نفس و مشکل ستيزي رادر کودک زنده نگه مي دارد، مسابقه و رقابت هاي سازنده است. رو به رو ساختن کودکان با مشکلات و فراهم نمودن امکان رقابت براي آن ها موجب بالا رفتن حس اعتماد مي گردد. اين مسأله به قدري ارزشمند و سرنوشت ساز است که اولياي کودک بايد براي آن برنامه ريزي کنند.
حضرت زهرا عليهاالسلام براي ايجاد اعتماد به نفس در فرزندان خود آن ها را وادار و تشويق به مسابقه و ورزش مي کرد. (5)
از جمله نمونه هاي ديگر؛ روحيه شادابي و نشاط و محبت در بين افراد خانواده است. افراد خمود و پژمرده از کارآيي لازم و مفيد در امور اقتصادي و غير اقتصادي برخوردار نمي باشند. افزايش کارآيي، موجب کاهش هزينه هاي توليد و در نتيجه سود افزوده و بهره وري اقتصادي بيشتر مي شود.
از منظر اسلام، نفع شخصي و مطلوبيت فرد به تنهايي مطرح نيست، بلکه سهم هر يک از افراد جامعه در ضرر و منفعت کل جامعه اثر گذار است. ايثار، پشتکار، گذشت، درستي و راستي و ديگر فضايل و ارزش هاي فردي شاکله ي اجتماع را سالم و پر ثمر مي سازد.
نتايج عملي اين شيوه ي رفتاري در سيره ي حضرت زهرا عليها السلام آشکار است.
توجه به آثار بخشش اطعام به مسکين و يتيم و اسير در ماجراي نذر حضرت زهرا عليها السلام جهت استشفاي حسنين عليهم السلام راهنماي خوبي براي جامعه ي اسلامي است. امام علي عليه السلام و فرزندان و فضه ي خادمه نيز به اين نذر عمل کردند. امام علي عليه السلام سه صاع جو براي آن سه شب تهيه کرد. حضرت زهرا عليها السلام روز اول يک صاع آرد نمود و نان تهيه کرد. غروب آن روز مسکيني به در خانه آمد و تقاضاي طعام کرد. شب دوم وسوم نيز يتيم و اسير تقاضاي غذا کردند و در اين سه شب متوالي، روزه داران درگاه الهي با آب افطار کردند و قوت افطار را در راه خدا به نيازمندان بخشيدند. روز چهارم امام علي عليه السلام به اتفاق نور چشمان امام حسن و امام حسين عليهماالسلام خدمت پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم رسيدند . پيامبر از ديدن حال ضعف آن ها گريست و جبرئيل آيات ذيل را در شأن حضرت فاطمه عليها السلام و حضرت علي عليه السلام و امام حسن و امام حسين عليهماالسلام نازل کرد. (6)
( و يطعمون الطعام علي حبه مسکينا و يتيما و أسيرا - انما نطعمکم لوجه الله لا نريد منکم جزاء و لا شکورا) (7) ؛ « و به [پاس] دوستي [خدا]، بينوا و يتيم و اسير را خوراک مي دادند. ما براي خشنودي خداست که به شما مي خورانيم و پاداش و سپاسي از شما نمي خواهيم ».
يکي از زيبايي هاي ايثار؛ ترجيح مطلوبيت ديگري بر مطلوبيت خويش است و اين گونه رفتار نزد خداي متعال محبوب است و رضايت پروردگار را در پي دارد. قرآن مي فرمايد: آن ها به خاطر رضايت خداوند اطعام نمودند، بي آن که انتظار اجر و پاداش داشته باشند. نيز آن حضرت در شب عروسي لباس خود را به دختري فقير بخشيد و خود با لباس کهنه به خانه داماد رفت و به آيه ي : ( لن تنالوا البر حتي تنفقوا مما تحبون ...) (8) عمل نمود. (9)
مديريت و نقش تغذيه
مدير لايق و قوي براي تغذيه سالم و کافي نيز برنامه ريزي مي نمايد. توجه به بهداشت و سلامتي روحي، رواني و جسمي افراد خانواده، افرادي سالم و نيرومند را به جامعه تحويل مي دهد.
روش تربيتي و اخلاقي حضرت زهرا عليها السلام بهترين شيوه و تجربه براي ساختن نسلي پاک و سعادتمند است.
لقمه ي پاک و حلال و نيز تأمين مواد غذايي لازم، سلامت روحي و جسمي فرزند را در پي دارد. آرامش و آسايش افراد خانواده به دنبال در اختيار داشتن امکانات فراوان نيست، بلکه بر عکس هر چه امکانات و لوازم زندگي بيشتر باشد عمر انسان براي استفاده از آن ها بيشتر صرف مي گردد؛ در نتيجه دلواپسي و نگراني ها رو به افزايش است و دغدغه ي رسيدگي و نگه داري وسايل بر اضطراب و استرس روزانه ي افراد نيز مي افزايد؛ بنابراين با زندگي ساده و دور از تجملات، آسايش و آرامش بيش تر فراهم مي گردد و انسان بهتر مي تواند به رشد و پيشرفت معنوي و روحي بپردازد. با ماشيني تر شدن زندگي نه تنها از مشکلات زندگي کاسته نشده. بلکه شلوغي و پرکاري ، استراحت و آسايش خاطر را به مخاطره مي اندازد. بارها در تاريخ خوانده ايم که حضرت زهرا عليها السلام فرزندان را به قيمت گرسنگي خود سير مي کرد. و اين نکته توجه خاص حضرت به تغذيه فرزندان را نشان مي دهد.
زندگي ساده، خانه گلي و... حضرت زهرا عليها السلام محل رشد و کمال والاترين بندگان خدا بود.
تحرک و بازي
توجه به تحرک و بازي کودکان در شيوه ي تربيتي حضرت زهرا عليها السلام جايگاه خاصي دارد. تا آن جا که فعاليت و تکاپو براي سلامتي و رشد مناسب کودک ضروري است، حتي براي تشويق کودکان به تحرک و بازي، بزرگ ترها نيز بايد تن به بازي و جست و خيز بدهند. (10)
همچنان که پيامبر گرامي اسلام صلي الله عليه و آله فرمود: « من کان عنده صبي فليتصاب له (11)؛ در خانه اي که بچه اي باشد تو بايد براي او بچه شوي [با او مثل خودش که بچه است بازي کني و هم بازي او باشي ] ».
هم بازي شدن رسول خدا صلي الله عليه و آله با فرزندان حضرت زهرا عليها السلام بيان گر اين نکته است که بازي و تحرک کودک يکي از لوازم تربيت صحيح محسوب مي شود. (12) توجه کافي حضرت علي عليه السلام و حضرت فاطمه عليها السلام در خانه به بازي کودکان موجب شادابي و نشاط روز افزون آن ها مي شد. بي شک بالا رفتن کيفيت بهره وري و کارآيي نيروي انساني، درتوسعه و رشد جامعه تأثير شايان توجه دارد.
بهداشت و درمان
حفظ تندرستي و سلامتي افراد خانواده از مهم ترين وظايف خانواده است و بايد بخشي از درآمد خانواده به اين مهم اختصاص يابد. مصرف بخشي از درآمد براي بهداشت مي تواند جلوگير بسياري از هزينه هاي درمان بيماري ها باشد. واکسيناسيون اعضاي خانواده در برابر بيماري، استفاده از وسايل بهداشتي و ... در سلامت خانواده مؤثر است. توجه و مراقبت مادر و برنامه ريزي و عمل نمودن به موقع مهم ترين اقدام به شمار مي آيد. (13)
آثار رفتار اقتصادي زنان بر مصرف کل جامعه
بي شک رفتارهاي مصرفي بر حجم مصرف کل در جامعه تأثير گذار است. از ديد اقتصادي هر چه ميل نهايي افراد جامعه به مصرف، بيشتر باشد؛ فرآيند ضريب فزاينده و روابط بين متغيرهاي کلان اقتصادي مصرف کل بيشتر خواهد شد. با ايجاد تقاضاي مؤثر براي کالاها و خدمات، توليد کل فزوني يافته و در نتيجه درآمد ملي افزايش مي يابد. از نظر اسلام مصرف بايد درچارچوب صحيح و متعادل و دور از اسراف و تبذير صورت پذيرد. همان گونه که اسلام تأکيد و سفارش به اسراف نکردن و مصرف صحيح و به اندازه دارد؛ بر انفاق نيز تأکيد مي نمايد. با انفاق ؛ روح هم بستگي و کمک به ديگران تقويت مي شود. زن مي تواند با پرهيز از اسراف و تبذير جلوي اتلاف و هدر رفتن امکانات، لوازم، مواد غذايي ، پوشاک و ... بگيرد و جامعه را به سوي مصرف صحيح راهنما باشد. کالاهاي مصرفي هر خانواده را مي توان به دو گروه تقسيم کرد:
1. کالاهاي مصرفي با دوام؛ همچون مواد غذايي که بايد بر اساس برنامه استفاده شود. مادر خانواده بايد مواد ضروري چهار گانه ( پروتئين ، چربي ، قند، ويتامين) رادر برنامه غذايي افراد خانواده بگنجاند؛ بدين منظور آشنايي به اصول علم تغذيه و آگاهي از قيمت مواد غذايي مختلف و توجه به بودجه خانواده از عناصر اصلي تهيه ي مواد غذايي مناسب مي باشد. مادر مي تواند در صورت محدوديت درآمد با جاي گزيني مواد غذايي ارزان تر( با خواص مشابه) نيازهاي تغذيه اي خانواده را تأمين کند. مادر خانواده بايد در اين جاي گزيني توجه به ذائقه و ترجيحات خانواده داشته باشد. غذا بايد به اندازه نياز خانواده تهيه شود. پر خوري درا سلام مذموم است و موجب بمياري و افزايش هزينه ي خانواده مي شود که در صورت محدوديت درآمد، باعث فشار و تحديد بر ديگر بخش هاي تقسيم درآمد مي گردد. و حال آن که اگر خانواده ها بخشي از هزينه هاي مواد غذايي را صرف خريداري کتاب و محصولات فرهنگي بنمايند از مشکلات و ضعف فرهنگي جامعه کاسته خواهد شد.
ب. کالاهاي بادوام؛ مانند مسکن که بايد به هنگام خريد آن توجه به امکانات ، محله و ... نمود و از نظر قيمت متناسب با درآمد و انتظار باشد تا ميزان مطلوبيت و رفاه خانواده بالا رود.(14)
آثار رفتار اقتصادي زنان بر پس انداز کل جامعه
در بينش اسلام سرمايه گذاري در راه فعاليت هاي توليدي ممدوح است. پيامبر اعظم صلي الله عليه و آله فرمود: « اگر مسلماني اقدام به کشت درخت و زراعت نمايد که پرنده يا انساني از آن استفاده کند؛ اين کار براي او عمل خير به حساب خواهد آمد و بهترين سرمايه، سرمايه اخروي است». (15)
تقسيم و بخشش درآمد فدک از سوي حضرت زهرا عليها السلام به مستمندان و تلاش براي احقاق حق و باز پس گيري آن از غاصبان به عنوان بهترين سرمايه براي جامعه مسلمين و رفع محروميت و پيشرفت اقتصادي به شمار مي آيد؛ چراکه آن حضرت در پي جلب و کسب منافع شخصي و خانوادگي خويش نبود بلکه از سرمايه ي آن در جهت سازندگي و توسعه و پيشرفت اقتصادي جامعه اسلامي استفاده مي نمود.
خلاصه ي کلام :
1. مادران مي توانند در اقتصادخانه و در سطح اقتصاد کلان جامعه نقش اساسي و محوري داشته باشند.
2. زنان جامعه امروز ما، با الگو گرفتن از فاطمه زهرا عليها السلام نقش کارآمدي در رشد و بالندگي سرمايه هاي انساني دارند.
3. زن مي تواند با سازماندهي و مديريت صحيح بين درآمد و مصرف توازن برقرار سازد.
4. زنان به عنوان عامل نيروي کيفي کار، در جريان بهره وري و توليد ناخالص ملي ايفاي نقش مي نمايند.
5. مهيا ساختن کانوني گرم براي اعضاي خانواده و ايجاد محيطي سرشاز از محبت، دوستي ، تفاهم و... در افزايش بهره وري عوامل توليد تأثير گذاراست.
6. زنان با تأسي به سيره ي عملي حضرت زهرا عليهاالسلام نقش مؤثر و کليدي در سلامت جامعه و پرورش نيروهاي فعال و مولد، در رشد و توسعه اقتصادي جامعه سهم عمده اي دارند.
پي نوشت:
1. ذخائر العقبي، ص 51.
2. اقتصاد خانواده، ص 28.
3. بحارالانوار، ج 43، ص 151.
4. احقاق الحق، ج 10، ص 277.
5. ر.ک؛ نهج الحياه، ص 45.
6. تفسير مجمع البيان، ج5، ص 402.
7. الدهر (76): 8 و 9 .
8. آل عمران (3): 92.
9. کريمي جهرمي ، سيره و سخن فاطمه عليهاالسلام، و ذبيح الله محلاتي ، رياحين الشريعه، ص 104.
10. جلوه هاي رفتاري حضرت زهرا عليهاالسلام، ص 37.
11. وسايل الشيعه ، ج 15، ص 22.
12. ابراهيم اميني، فاطمه بانوي نمونه اسلام.
13. اقتصاد خانواده، ص 124.
14. اقتصاد خانواده، ص 104.
15. اسلام و توسعه اقتصادي ، ص 205.
منبع:نشريه ي نامه ي جامعه
معرفي سايت مرتبط با اين مقاله