23 شهريور 1388 / 24 رمضان 1430 / 14 سپتامبر 2009

1) 23شهريور ماه سال1377هجري شمسي: ميراحمد فخرايي نژاد مشهور به شيون فومني شاعر و ترانه سراي گيلاني درگذشت. او به فارسي و گيلكي درقالبهاي نيمايي شعرمي سرود. شيون فومني ازاعضاي شوراي شعرو ادب اداره كل ارشاد استان تهران بود و با سازمان صداو سيما همكاري نزديك داشت. «يك آسمان پرواز و پيش پاي برگ» ازآثارچاپ شده شيون فومني است.

2) 23شهريور ماه سال 1378هجري شمسي: مرتضي راوندي محقق برجسته اين مرزو بوم روي درنقاب خاك كشيد. اين استاد ارزنده دررشته حقوق تحصيل كرد اما دلبستگي آن بزرگوار به تاريخ ايران با سنت ها و آداب زندگي مردمان اين ديار، وي را به عرصه پژوهش درباره تاريخ ايران و نقش سياسي- اجتماعي مردم كشاند. بدين ترتيب باعزمي راسخ به پژوهش درباره زندگي مردم عادي كشورازلابلاي تواريخ كهن پرداخت و 50 سال با شوري وصف ناپذير به اين امرمهم پرداخت. راوندي تاريخ نگاري ايران را برموازين علمي و فهرست بندي موضوعي استواركرد و كوشيد كه تاريخ را به مثابه شرح و فتوحات پادشاهان و گردنكشان كه شرح زندگي مردم و تمدن آنها معرفي كند. تاريخ اجتماعي ايران در11جلد، ارزنده ترين اثراين محقق بزرگ معاصررواندي است.

3) 23شهريورماه سال1357هجري شمسي: بنا به دعوت علماي كشوربه منظور بزرگداشت ياد شهداي 17شهريور راهپيمايي عظيمي آغاز شد و خيل جمعيت به طرف بهشت زهرا حركت كرد. مردخم درآنجا برسرمزارشهيدان، گردآمدند. مأموران رژيم شاه قصد داشتند كه ازورود مردم به بهشت زهرا جلوگيري كنند اما مسلمانان مبارز با شعارايران كشورماست خميني رهبرماست به بهشت زهرا وارد شدند. پس ازاجتماع آنان برسرمزار شهدا اعلاميه حضرت امام خميني(ره) قرائت شد. امام ازنظاميان خواسته بودند كه دركنار روحانيان و مردم برضدّ رژيم شاه تظاهرات كنند. همچنين درهمين روز 80 دانشجوي ايراني دررم اعتصاب غذا كردند. آنان خواهان برچيده شدن حكومت نظامي درايران بودند.

4) تشكيل سازمان كشورهاي صادر كننده نفت موسوم به "اوپك" در بغداد (1339 ش)
با اكتشاف نفت، عمليات كشف، استخراج، توزيع و فروش اين ماده مهم، در دست كمپاني‏هاي بزرگ غربي قرار گرفت و آنان بهاي نفت را به ميل خود تعيين كرده، منافع و مصالح توليدكنندگان را ناديده مي‏گرفتند. تا اين كه در اواسط تابستان 1339 ش، خريداران نفت، قيمت اين ماده را كاهش دادند. يك ماه پس از اين كاهش يك جانبه، نمايندگان پنج كشور صادركننده نفت شامل: ايران، عراق، عربستان، كويت و ونزوئلا در بغداد گرد هم آمدند و براي حفظ منافع خود در برابر اقدامات خودسرانه شركت‏هاي نفتي، سازماني به نام "سازمان كشورهاي صادركننده نفت" موسوم به اوپك، به وجود آوردند. هماهنگي و يكنواخت ساختن سياست كشورهاي عضو و تعيين بهترين روش به منظور حفظ منافع كشورهاي مزبور، تثبيت قيمت نفت خام در بازارهاي جهاني با ايجاد راه‏ها و وسايل لازم و جلوگيري از تغييرات غيرمعقول و زيان‏آور قيمت‏ها و اداره سازمان بر اساس تساوي كشورهاي عضو و... از جمله اهداف تأسيس اوپك عنوان گرديد. اين سازمان در ابتدا در برابر شركت‏هاي جهاني نفتي كاري از پيش نمي‏بُرد ولي با پيوستن تدريجي كشورهاي صادركننده ديگر نفت از قبيل الجزاير، ليبي، نيجريه، قطر، امارات متحده عربي، اندونزي، اكوادور و گابن به اوپك، اين سازمان به تدريج قدرت بيشتري يافت و ابتكار عمل را در دهه 1350 ش از دست كمپاني‏هاي غربي گرفت.

5) درگذشت آيت‏اللَّه "شيخ عبدالكريم زنجاني" از علماي برجسته ايراني مقيم نجف (1347 ش)
آيت اللَّه شيخ عبدالكريم زنجاني، در حدود سال 1264 ش (1303 ق) در يكي از روستاهاي اطراف زنجان، به دنيا آمد. وي فقه، اصول، علوم رياضي، فلسفه و الهيات را در زنجان آموخت و پس از آن در تهران به تكميل تحصيلات فلسفي پرداخت. آيت اللَّه زنجاني در 23 سالگي راهي نجف اشرف شد و در آن جا به تحصيلات عالي خود ادامه داد و سپس به تدريس و تأليف مشغول گرديد. اين عالم ديني در فلسفه، فقه، اصول، تفسير، كلام و ساير علوم اسلامي، متجاوز از هفتاد اثر تأليفي دارد كه تعدادي از آن‏ها عبارتند از: ذخيرةُ الصّالحين، وسيلَةُ النجاة و الوحي و الالهام. آيت اللَّه زنجاني در اثر مسافرت‏هاي فراوان به ممالك اسلامي و ملاقات و گفتگو با علما داراي مقامي عالي و شامخ بود. اين عالم رباني سرانجام در 23 شهريور 1347 ش برابر با 20 جمادي‏الثاني 1388 ق، در 80 سالگي بدورد حيات گفت و به لقاء اللَّه رسيد.

6) افتتاح خانه عكاسان ايران (1373 ش)

7) آغاز دعوت "ابومسلم خراساني" عليه حكومت بني‏اميه(129 ق)
عبدالرحمن بن مسلم معروف به ابومسلم خراساني، از مشاهير رجال خراسان مي‏باشد. وي به سبب دوستي كه باخاندان عباسي داشته با ابراهيم بن محمد، از نوادگان عباس بن عبدالمطلب پيمان مي‏بندد كه براي او از مردم بيعت بگيرد و او را به خلافت برساند. ابومسلم با استفاده از نفوذ فراواني كه در بين مردم خراسان داشت، در سال 129 هجري، خراسان را به تسخير درآورد و چون مروان حمار، آخرين خليفه‏ي اموي، ابراهيم بن محمد را به قتل رساند، ابومسلم برادر ابراهيم به نام عبداللَّه سَفّاح رابه جانشيني وي برگزيد و به شام حمله برد. در اين نبرد، قواي خراسان بر نيروهاي خليفه‏ي اُمَوي پيروز شدند و خاندان ستمكار اموي را برانداختند. سرانجام در سال 132 مروان به قتل رسيد و ابومسلم از اين پس مردم را به بيعت با سَفّاح دعوت كرد و از اين زمان خلافت خاندان عباسي كه بيش از پانصد سال بر ممالك اسلامي به طول انجاميد، آغاز شد. گويند كه ابومسلم از اين‏كه دولت طاغوت را بر سركار آورده بود پشيمان شد و بعدها توسط منصور دوانيقي دومين خليفه‏ي عباسي در حدود سال‏هاي 137 الي 140 هجري در نزديكي شهرمداين با مكر و حيله به قتل رسيد.

8) درگذشت "قطب الدين شيرازي" پزشك، منجم و دانشمند بزرگ ايراني(710 ق)
ابوالثّناء محمود بن مسعود بن مُصلح فارسي كازروني اشعري شافعي معروف به قطب الدين شيرازي يكي از دانشمندان بزرگ قرن هشتم هجري و از شاگردان خواجه نصيرالدين طوسي، صدرالدين قونوي و كاتبي قزويني بود. قطب الدين شيرازي، پزشك، رياضي‏دان، فيزيك‏دان، منجّم و فيلسوف بزرگ ايراني، اولين كسي بود كه درباره‏ي رنگين كمان و چگونگي تشكيل آن تحقيق كرد و به تفسيري علمي درباره‏ي آن دست زد. وي همچنين علومي چون منطق، عرفان و هندسه رانزد دانشمندان مشهور آن زمان آموخت. او در فراگيري طب نيز بسيار كوشا بود و سال‏ها در بيمارستان شيراز به طبابت و مداواي بيماران مشغول بود. قطب الدين، كتب متعددي در طب، حكمت، رياضي و نجوم نگاشته كه از آن جمله مي‏توان به شرح كليات قانون ابن سينا در طب، اختياراتُ المُظَفّري در هئيت، شرحُ الاَشراف، شرح حكمةُالاشراق، ترجمه‏ي تحرير اُقليدس اثر خواجه نصيرالدين طوسي و نهايةُ الادراك في درايةِ الافلاك در علم نجوم و ستاره‏شناسي، اشاره كرد. وفات قطب‏الدين شيرازي در 24 رمضان سال 710 يا 716 ق در 82 76 يا 86 سالگي در تبريز اتفاق افتاد و در همان شهر به خاك سپرده شد.

9) 14سپتامبر سال1812ميلادي: يكي از آتش سوزيهاي بسيار مهيب جهان درشهر مسكو روي داد. اين حريق پس ازتصرف مسكو به دست سپاهيان ناپلئون اول و بدستورحاكم مسكو صورت گرفت. پس ازورود سربازان فرانسوي شهرمسكو بلافاصله به آتش كشيده شد تا نيروي دشمن نتواند ازامكانات و مواد غذايي موجود درمسكو استفاده كند. دراين حريق سه چهارم كل شهرمسكو ويران شد.

10) 14سپتامبر سال1942ميلادي: نخستين واحدهاي ارتش آلمان نازي به شهراستالينگراد وارد شدند. درجنگ جهاني دوم آلمانيها براي تصرف استالينگراد ماهها تلاش كردند و سرانجام درجنگي خانه به خانه نيمي ازاين شهر را تصرف كردند. مردم استالينگراد با وجود مقاومت سرسختانه خود سرانجام درمحاصره كامل آلماني ها قرارگرفتند و ناچار تسليم آنان شدند.

11) 14سپتامبر سال1944ميلادي: قرارداد متاركه جنگ ميان روسيه و بلغارستان درجنگ جهاني دوم امضا شد. با تسليم كامل روماني، بلغارستان كه ازمتحدان آلمان نازي درجنگ بود ازصحنه عمليات جنگي خارج شد و اين كشور همانند روماني به تصرف فرمانده ارتش سرخ شوروي درآمد.

12) تصرف صربستان توسط امپراتوري عثماني (1389م)
صربستان از سده‏هاي ششم و هفتم ميلادي با ورود صرب‏ها از اسپانيا، شكل گرفت و پس از سال‏ها جنگ داخلي، در سال 1217م كشور مستقل صربستان به وجود آمد. با اين حال، با آغاز ضعف صربستان در يك قرن بعد، اين كشور جولانگاهي براي حملات پراكنده نيروهاي عثماني گرديد. در اين ميان، نبردهايى بين صربستان و امپراتوري عثماني روي داد كه پس از پيروزي عثماني در چهاردهم سپتامبر 1389م صربستانْ خراج گذار دولت عثماني شد. در سال 1459م اين منطقه رسماً توسط حكومت عثماني ضميمه قلمرو آن‏ها گرديد. دوران حاكميت 400 ساله عثماني بر صربستان تا نيمه قرن نوزدهم به طول كشيد و پس از آغاز ضعف و شكل‏گيري روند انحطاط در دولت عثماني، ابتدا اين منطقه داراي خودمختاري گرديد و بعد از جنگ جهاني اول و فروپاشي خلافت عثماني، منطقه صربستان نيز به استقلال دست يافت.

13) استفاده از بالن براي نخستين بار در مطالعات هواشناسي در فرانسه (1804م)

14) تصرف مسكو پايتخت روسيه توسط "ناپلئون بُناپارت" (1812م)
حمله ناپلئون بُناپارت امپراتور فرانسه به روسيه در 24 ژوئن سال 1812م، آغازي بر پايان اقتدار ناپلئون به شمار مي‏آيد. سرعت پيشروي نيروهاي فرانسوي در آغاز اين حمله، حتي با وسايل و تجهيزات امروزي هم عجيب و باورنكردني است. او فاصله مرزهاي آن روز روسيه با لهستان را در كمتر از سه ماه پيمود و روز چهاردهم سپتامبر 1812م وارد مسكو شد. ناپلئون گمان مي‏كرد كه با فتح مسكو، تزار روسيه را به زانو در خواهد آورد و سرزمين پهناور روسيه را به قلمرو امپراتوري خود خواهد افزود، ولي فرداي ورود سربازان او به مسكو، شهر آتش گرفت و سربازان روسي كه ضمن عقب نشيني، شهر را به آتش كشيده بودند، سپاه ناپلئون را در اين شهر بدون آذوقه گذاشتند. شدت آتش سوزي به حدي بود كه سه چهارم شهر مسكو به كلي طعمه حريق شد و نابود گشت. با فرا رسيدن زمستان سخت روسيه و كمبود تداركات و مواد غذايى، ناپلئون تصميم گرفت از روسيه عقب‏نشيني كند ولي در بين راه، سرما و گرسنگي از يك طرف و حملات پي‏درپي نيروهاي روسيه از طرف ديگر، صدها هزار نفر از سربازان فرانسوي را از پاي درآورد، به طوري كه از ارتش 530 هزار نفري ناپلئون، تنها 30 هزار نفر به مبداء حركت خود بازگشتند. اين شكست پايان اقتدار ناپلئون بُناپارت را رقم زد و از آن پس در برابر اتحاد كشورهاي مخالف خود، ناكام ماند.

15) ترور "ويليام مَكْ كينلي" بيست و پنجمين رئيس‏جمهور امريكا (1901م)
ويليام مَكْ كينْلي، بيست و پنجمين رئيس جمهور امريكا در 29 ژانويه 1843م در ايالت اوهايو امريكا به دنيا آمد. وي در ابتدا كارمند پستخانه بود ولي بعدها وكيل شد و سپس به فرمانداري ايالت اوهايو دست يافت. مك كينلي پس از چندي در انتخابات رياست جمهوري سال 1896م شركت جست و با پيروزي در اين انتخابات، از اول ژانويه سال 1897م وارد كاخ سفيد شد. مك كينلي در دوران پر مخاطره‏اي برامريكا حكومت كرد. رابطه امريكا و اسپانيا از سال‏ها قبل به خاطر حضور نظامي استعمار اسپانيا در كوبا و خودداري آنان از ترك منطقه تيره بود.تمايل داشت كه بر كشورها و جزاير امريكاي لاتين تسلط داشته باشد و در صورت امكان آن‏ها رابه خاك خود ضميمه نمايد. يكي از اين كشورها، كوبا بود كه در آن سال‏ها، امريكا 70 الي 90 درصد از شكر مورد نياز خود را از آن تأمين مي‏كرد و حضور نظامي اسپانيا مانع از استيلاي ايالات متحده بر كوبا بود. از اين رو مك كينلي به دنبال بهانه‏اي بود تا به نيروهاي اسپانيا در كوبا حمله كند و حضور خود را در منطقه تحميل نمايد. اين بهانه با حمله اسپانيا به يك كشتي جنگي امريكايى در فوريه 1898م كه قصد ارعاب اسپانيا را داشت، تأمين شد و امريكا تهاجم سنگيني را عليه اسپانيا آغاز كرد. اين جنگ كه به شكست اسپانيا منجر گرديد، باعث خروج نيروهاي استعمارگر كهن اسپانيا و ورود استعمارگران نوين امريكايى شد. اسپانيا هم‏چنين تحت فشار امريكا، كشور فيليپين را به قيمت 20 ميليون دلار به امريكا فروخت. جنگ‏هاي اسپانيا و امريكا، نقطه آغاز علني شدن سياست‏هاي استعمارگرانه و استيلا طلبانه كاخ سفيد در محدوده امريكاي مركزي محسوب مي‏شود. ويليام مك كينلي در انتخابات رياست جمهوري سال 1901م براي يك دوره ديگر انتخاب شد ولي در روز 14 سپتامبر 1901م هنگامي كه در شهر بوفالو حضور داشت به ضرب گلوله يكي از مخالفان مضروب شد و هشتاد روز بعد در هفتم دسامبر 1901م در 58 سالگي درگذشت.

16) مرگ "جوسيا رويز" فيلسوف امريكايي (1916م)
جوسيا رويْسْ، فيلسوف امريكايى در بيستم نوامبر 1855م در كاليفرنياي امريكا به دنيا آمد. وي پس از طي تحصيلات خود در فلسفه، به تدريس مشغول شد و ضمن مطالعات و تحقيقات خود، به بيان افكار خويش پرداخت. او به خدا به عنوان يك ناظر بي‏طرف و تماشاگر دنياي صلح‏آميز يا سراسر جنگ و گناه، معتقد نبود بلكه به نظر او، خدايى واقعيت داشت كه راهنماي هر فرد در الگوي يكپارچه ولي پيچيده حيات است. رويس بر اين باور بود كه زندگي فردي، متعلق به قلمروي برتر و غني‏تر از اين دنياست، قلمروي كه خاص حقيقت است و به چشم انساني قابل رؤيت نيست. رويْسْ اظهار مي‏دارد كه همه ما در اعماق وجودمان احساس مي‏كنيم كه زندگي ما در هماهنگي زندگي ملكوتي، هر يك، جا و مقام بخصوصي دارند. اين هماهنگي در وضع فعليِ شعور وجدان ما وجود ندارد، بلكه در مرتبه‏اي از زندگي كه اكنون براي ما قابل رؤيت نيست، به وجود خواهد آمد. وي در ديدگاه فلسفي خود، ايمان به خوبي خدا را باور داشت و فلسفه خود را براساس يك نوع فلسفه افلاطوني - مذهبي مي‏دانست. رويْسْ انديشه بدبينانه اراده به زندگي در فلسفه آلماني را به انديشه خوش بينانه اراده به ايمان داشتن تبديل كرد. از رويس آثاري برجاي مانده كه جنبه مذهبيِ فلسفه، تصور خدا و جهان و فرد از آن جمله است. جوسيا رويس سرانجام در چهاردهم سپتامبر 1916م در 61 سالگي درگذشت.

17) ورود نيروهاي امريكايي به شبه‏جزيره كُره در جريان جنگ دو كره (1950م)
جنگ كره كه از روز 25 ژوئن 1950م با حمله نيروهاي كره شمالي به كره جنوبي آغاز شد، نخستين برخورد نظامي بين شرق و غرب بعد از جنگ جهاني دوم به شمار مي‏رود. اين امر واكنش سازمان ملل متحد را برانگيخت و نيروهاي ملل متحد براي دفع تجاوز كره شمالي، متشكل از سربازان شانزده كشور، راهي شبه جزيره كره شدند. در اين ميان، بخش عمده اين نيروها را سربازان امريكايى تشكيل مي‏دادند و نيروهاي پانزده كشور ديگر، بيشتر نقش سمبوليك داشتند. نيروهاي امريكايى در روز چهاردهم سپتامبر 1950م، با پياده شدن در پشت خطوط نيروهاي كره شمالي در يكي از بنادر آن كشور، حمله متقابل عليه نيروهاي كره شمالي را آغاز كردند و هم‏زمان با اين عمليات، حمله نيروهاي سازمان ملل متحد در سراسر جبهه‏هاي جنوب آغاز شد. اين امر واكنش چين را برانگيخت، از اين رو با اعزام دويست هزار نيروي داوطلب، نيروهاي امريكا و متحدين آن‏ها را وادار به عقب‏نشيني نمود. اين امر اختلافات امريكا و چين را تشديد كرد به طوري كه قصد كشاندن جنگ به داخل خاك چين مطرح گرديد كه به دليل مخالفت سياست‏مداران امريكايي اين امر عملي نشد.

18) امضاي منشور سازمان كشورهاي صادر كننده نفت موسوم به اوپك (1960م)
منشور سازمان كشورهاي صادر كننده نفت موسوم به اوپك، در ابتدا در چهاردهم سپتامبر 1960م به امضاي پنج كشور ايران، عربستان، عراق، كويت و ونزوئلا رسيد. اين سازمان به منظور مقابله با كمپاني‏هاي بزرگ نفتي غرب به وجود آمد كه انحصار اكتشاف، استخراج و فروش نفت را در سطح جهان در اختيار داشتند و بهاي نفت را بر اساس منافع خود و به زيان توليد كنندگان اين ماده حياتي تعيين مي‏كردند. اگرچه اوپك در ابتدا قدرت چنداني نداشت، اما به تدريج و پس از پيوستن الجزاير، ليبي، نيجريه، قطر، امارات متحده عربي، گابُن، اندونزي و اكوادور به اين سازمان، قدرت بيشتري يافت. لذا در بحران نفتي سال 1973 كه بر اثر جنگ مصر و رژيم صهيونيستي و تحريم نفتي غرب توسط اعراب پديد آمد، قيمت نفتِ اوپك تا سه برابر افزايش يافت. نقش اوپك در بازار جهانيِ نفت و تعيين بهايِ اين ماده حياتي از دهه هفتاد به بعد، فراز و نشيب‏هاي بسياري داشته است. در سال‏هاي اخير، علي‏رغم خروج اكوادور و گابن از اوپك و كاهش سهم اين سازمان در توليد جهاني نفت، اوپك همچنان نقش تعيين كننده خود را در برقراري ثبات دربازار جهاني نفت حفظ كرده است.

19) قتل "بشير جُميِّل" رئيس جمهور فالانژيست لبنان (1982م)
بشير جُميِّل رئيس‏جمهور فالانژيست لبنان، در 10 نوامبر 1947م در خانواده‏اي اهل ورزش و سياست به دنيا آمد و تحصيلات خود را تا دريافت دو درجه دانشگاهي در رشته‏هاي حقوق و علوم سياسي ادامه داد. وي پس از تكميل تحصيلاتش در واشينگتن و تگزاس امريكا، به وكالت روي آورد و پس از بازگشت به لبنان به اين كار تداوم بخشيد. اما شروع جنگ داخلي در لبنان در سال 1975م باعث شد تا وي وارد عرصه سياست شود. وي كه فرزند پيِر جُميِّل بنيان‏گذار حزب كتائب بود، پس از چندي به عنوان فرمانده نظامي يك اردوگاه مسيحي مطرح گرديد و از اين زمان، در صحنه‏هاي مختلف جنگ داخلي لبنان، در راستاي اهداف حزب كتائب عمل نمود. عمده نظرات و عقايد سياسي بشير جُميِّل در مورد مسئله لبنان را به اين صورت مي‏توان مورد توجه قرار داد: مخالفت صريح با حضور فلسطينيان در لبنان؛ مخالفت با حضور سوريه در لبنان و اشغال‏گر قلمداد نمودن آن‏ها و همكاري با رژيم صهيونيستي. وي در ادامه، رياست شوراي امنيت حزب كتائب و فرماندهي كل نيروهاي لبناني را بر عهده گرفت: بشير جُميِّل در سال 1982م نيز در حالي كه اوضاع داخلي لبنان بسيار متشنج بود در جريان انتخابات رياست جمهوري، به اين مقام انتخاب شد. زمام‏داري بشير جُميِّل رئيس جمهوري لبنان تنها 21 روز يعني از 24 اوت 1982 تا 14 سپتامبر همان سال به طول انجاميد. وي كه در سايه تانك‏هاي اسرائيل‏ي وارد كاخ رياست جمهوري بَعبدا، مقر حكومت لبنان شده بود، پس از سه هفته حكومت، در طي يك انفجار مهيب در 35 سالگي به قتل رسيد و جاي خود را به برادرش امين داد. امين در روزهاي اوليه حكومت خود نيز با كمك و هدايت نيروهاي اشغال‏گر صهيونيستي، كشتار فجيعي عليه فلسطينيان مقيم لبنان در دو اردوگاه صبرا و شتيلا به خونخواهي مرگ برادرش انجام داد و هزاران نفر را به خاك و خون كشيد.

/س