موضوع آزمون و امتحان همواره مورد توجه برنامه ريزان و معلمان و حتي دانش آموزان و اولياي آنها بوده است. چگونگي سنجش پيشرفت تحصيلي دانش آموزان درهر نظامي از اهميت فراواني برخوردار است؛ در نظام آموزشي بعضي كشورها از جمله ايران، «كميت محوري» بر «كيفيت محوري» فائق شده است؛ مقاله زير سعي دارد با بيان ويژگي هاي نظام ارزشيابي الهي با تكيه بر آيات شريفه قرآن كريم و نظام ارزشيابي پيشرفت تحصيلي در آموزش و پرورش به ميزان انطباق اين دو با يكديگر بپردازد.
موضوع: التزام عملي به يافته هاي دروس، محور نظام ارزشيابي اثربخش
آيه: «... امن هو قانت آناءاليل ساجداً و قائماً يحذر الاخره و يرجوا رحمه ربه، قل هل يستوي الذين يعلمون والذين لايعلمون انما يتذكر اولوالالباب (زمر.9)
ترجمه: ... آيا كسي كه در طول شب درسجده و قيام اطاعت الهي است (بهتر است يا آن كه خدا را فراموش كرده؟) بگو: آيا كساني كه مي دانند باكساني كه نمي دانند برابرند. تنها خردمندانند كه پند پذيرند.
توضيح:
اين آيه و آيه قبل از آن دربردارنده دو پيام مهم هستند:
1- آنان كه عالم اند از جاهلان بهترند به شرطي كه داراي معرفت و طاعت الهي باشند.
2- آنان كه مي دانند بار مسئوليتشان سنگين تر است (هم نسبت به خود و هم اجتماع).
نكته:
1- معمولا در استناد به آيه فوق به ابتداي آيه و آيه قبل توجه نمي شود و همين مسئله باعث مي شود كه چنين برداشت كنيم كه هر دانشي خوب است، حال آن كه درعمل شاهد آن هستيم كه دانشمنداني هستند كه از علم خود براي ظلم و تعدي به حقوق ديگران استفاده كرده اند.
2- اگر علوم رسمي و مدرسه اي با اين همه ساز و برگ و هزينه هاي سنگين، منتج به معرفت و طاعت الهي نيانجامد، «قيل و قال» بيش نيست، پس نظام ارزشيابي صحيح بايد به حيطه هاي نگرشي (عاطفي) توجه كند.
3- معلم آن چه را كه درس داده از شاگردان بخواهد و انتظار عمل به آن داشته باشد، اما آن چه را كه نگفته و يا يقين ندارد كه بچه ها مي دانند از آنها توقع نكند، اما وقتي كه دانسته عمل نكنند، معلم حق دارد برخورد مناسب انجام دهد.
موضوع: كدام تعيين كننده اند: معلم يا نمره ارزش يابي؟
آيه: يمحوا الله مايشاء و يثبت و عنده ام الكتاب» (سوره رعد آيه 39)
ترجمه: خدا هر آن چه را خود بخواهد، محو يا اثبات مي كند و اصل كتاب نزد خداست.
توضيح:
1-امام سجاد(ع) فرمود: اگر اين آيه در قرآن نبود، من از حوادث گذشته و آينده تا روز قيامت به شما خبر مي دادم.
2- خدا از روي حكمت خود هر آن چه را كه بخواهد محو يا ثبت مي كند و قضا و قدر را تغيير مي دهد.
3- در قرآن داستانهاي گوناگوني مويد اين مطلب است كه خداوند قضا و قدري را كه حتمي بوده و پيامبر آن را خبر داده، به واسطه صدقه يا توبه و يا ساير عوامل تغيير داده است.
نكته:
1- معلم مي تواند با تشخيص خود كه مبتني بر عقل ، حكمت و تجربه و معطوف به شناخت كامل اهداف اصلي تعليم و تربيت كه مهمترين آن، اصل هدايت و رستگاري دنيوي و اخروي انسان است در نمرات ارزشيابي دانش آموز اعم از مرحله اي يا پاياني تغييرات كلي يا جزيي بدهد.
2- اين مطلب از آن نظر مهم است كه اغلب اتفاق مي افتد كه دانش آموز يا دانش آموزاني به دلايل متعدد نمي توانند در يك امتحان نمره خوبي به دست آورند و چه بسا همين امر در سرنوشت فرد تاثيرمنفي بگذارد. معلم بايد بتواند شرايط را درك و تغيير لازم را اعمال نمايد. البته اين مطلب به اين معنا نيست كه مجوز بر سهل انگاري و بي عدالتي بدهيم، بلكه منظور عمل به وظيفه براساس حكمت است.
3- مهمترين عامل از عوامل موثر در هريك از برنامه هاي درسي و فوق برنامه معلم است. نظام تعليم و تربيت ارزشيابي بايد زمينه سازي لازم در واگذاري هرچه بيشتر اين امر را فراهم آورد. هرچند درسال هاي اخير شاهد اين گونه تغييرات بوده ايم، اما تحقق كامل اين امر، نيازمند ايجاد و تقويت آموزش ها و مهارت هاي كافي در معلومات است.
نتيجه بحث:
1- اصلي ترين تفاوت اين دو نوع امتحان دراين است كه خداي متعال تنها خطاها را نمي بيند و فقط نمره كم نمي كند، بلكه همواره بر خوبي ها تاكيد مي كند. خداوند در اميدبخش ترين آيه قرآن (به فرموده امام علي(ع) سوره مباركه زمر، آيه شريفه53به آخرين پيامبرش چنين فرمايد: «قل يا عبادي الذين اسرفوا علي انفسهم لاتقنطوا من رحمه الله، ان الله يغفر الذنوب جميعا، انه هوالغفورالرحيم» (بگو: اي بندگان من كه در جنايت برخويش از حد گذشتيد، از رحمت خدا نوميد نگرديد، بي ترديد خدا همه گناهكاران را (به واسطه توبه هرچند شرك باشد) مي آمرزد، زيرا اوست آمرزنده و مهربان.
2- با عنايت به آيات بيان شده و همچنين اين دعاي قرآني «ربنا آتنا من لدنك رحمه و هي لنا من امرنا رشدا» ارزشيابي صحيح از منظر قرآن بايد رشد دهنده و سازنده باشد و آن چه باعث اين اتفاق مي شود، آن است كه عملكرد و كاربرد نتايج ارزشيابي و نحوه استفاده از آن، مدنظرمعلمان باشد، نه افزايش تعداد دفعات آزمونها، دراين صورت است كه فرآيند ارزشيابي ما مي تواند گام هاي بعدي آموزش را يكي
پس از ديگري مشخص كند.
3- نقش معلمان در اثربخشي فرآيند و نتيجه ارزش يابي پيشرفت تحصيلي غيرقابل انكار است و از اين رو نيازمند تقويت جايگاه اجتماعي معلمان در مرحله اول و افزايش بنيه علمي و مهارتي ايشان در مرحله دوم بايد سرلوحه تمامي برنامه ها و فعاليتها باشد.
4- توجه به ارزشيابي كيفي و توصيفي دركليه پايه ها مخصوصا دوره ابتدايي باعث مي شود كه ارزشيابي پيشرفت تحصيلي به جاي تهديد به يك فرصت براي جبران و افزايش امتياز تبديل شود.
5-ارزش يابي فعلي آرامش و آسايش فكري كودكان را به شدت تهديد مي كند. معلماني هستند كه همواره از اين فرصت براي كنترل كلاس درس و به عبارتي سرپوش گذاشتن بر ناتواني هاي خود، به عنوان سلاح استفاده مي كنند. برنامه ريزان درسي و متوليان امر ارزش يابي بايد ضمن بازنگري دراين مسئله در روش هاي ارزشيابي تغييرات لازم را اعمال كنند.
معرفي سايت مرتبط با اين مقاله