دنياي ژنتيك بسيار شگفت انگيز است، به دنبال ازدواج دو نفر، كودكي متولد مي شود كه بسيار شبيه پدر، پدربزرگ يا يكي از اقوامش بوده و يا شباهت زيادي به اطرافيانش ندارد.هنگامي كه فرزند دوم متولد مي شود نيز، شايد شباهتي به فرزند اول نداشته باشد. براي مثال، خانواده اي را در نظر بگيريد كه والدين هر دو در زمان كودكي شان بسيار آرام، كم حرف و خجالتي بودند ولي دختر كوچكشان برعكس، بسيار اجتماعي و خوش سر و زبان است.
در همين خانواده، فرزند دوم بسيار خوددار، گوشه گير، ساكت و كم حرف است كه مدام به مادر مي چسبد و كسي نمي تواند او را جدا كند. بنابراين همان طور كه بچه ها متفاوتند، نحوه رفتار و فرزندپروري والدين نيز بايد منطبق با ويژگي هاي خلقي و رفتاري كودكشان باشد. زماني كه شما با كودك خجالتي و خوددار مواجه مي شويد، با رعايت نكات و موارد به ظاهر كوچك تربيتي مي توانيد مسير تربيت و پرورش او را ساده تر كنيد.
با توجه به تفاوت هاي فردي، هر كودكي با ويژگي هاي خلقي و شخصيتي خاصي متولد مي شود كه در طول شيرخوارگي و نونهالي نمايان مي شود. طبق نظر كارشناسان، بچه هاي خجالتي ميزان بالاتري از بازداري، در خود فرورفتگي و اضطراب را در مقايسه با كودكان اجتماعي تجربه مي كنند. معمولاً در مورد كم رويي و ملاحظه كاري، دلايل ژنتيكي را بيشتر عنوان مي كنند. دانشمندان عقيده دارند كه زيست شناسي، تأثير والدين، روابط دوران كودكي و احساس كودك درباره خودش مي تواند در كم رويي فرد مؤثر واقع شود.

نقش والدين به عنوان مددرسان

اين واقعيت دارد كه بچه هاي آرام و خجالتي هم مي توانند خوشحال و خشنود باشند ولي اغلب آنها از ترس هايي كه دارند خجالت مي كشند. يك كودك خجول معمولاً اعتماد به نفس كافي را در رابطه با خودش، توانايي هايش و يا دنياي پيرامون ندارد. در اين مورد، تجربيات كودكي خود والدين و ميزان نفوذي كه مي توانند داشته باشند به عنوان عوامل كمك كننده يا مشكل ساز در برخورد با رفتار خجالت و كم رويي مطرح است. با كاربرد تكنيك هاي خلاقانه و اندكي تشويق مي توان به كودك براي كاهش خجالت خود و رفع آن بدون اينكه خودش متوجه شود كمك كرد.

تربيت كودك خجالتي

اولين گام در پرورش كودك خجالتي پذيرش او است. كودك خود را آن طور كه هست بپذيريد، نه آن طور كه دوست داشتيد يا انتظار داريد باشد. كودك با دانستن اين مطلب كه «همين طور كه هست» بسيار دوست داشتني است، اعتماد به نفس اش ترميم خواهد شد. البته اين مطلب در مورد بزرگترها نيز صدق مي كند.
دوم: سعي در تغيير رفتار خجالت كودكتان داشته باشيد با تأكيد بر اين نكته كه مجبور نيست كاري را كه دوست ندارد، انجام دهد زيرا اصرار بر انجام كار، روحيه تدافعي در كودك را افزايش مي دهد.
سوم: احساسات كودك خود را شناخته و اجازه دهيد خودش باشد. اطمينان داشته باشيد با صرف وقت، عشق و حمايت شما، او مي تواند بر ترس هاي خود غلبه كند. به عبارت ديگر فرزند خود را باور كنيد تا او نيز خود را باور كند.
چهارم: كودك خود را در يافتن فرصت هاي زماني كه مي تواند خارج از محيط آشناي خود قدم بردارد ياري دهيد. همه ما در موقعيت هاي سخت و مبهمي براي تصميم گيري درباره مسائل قرار گرفته ايم. ما دوست داريم كاري را انجام دهيم ولي مي ترسيم و همين ترس ما را منصرف مي كند. زماني كه چنين موقعيت هايي هم براي كودكتان پيش مي آيد او را تشويق به پريدن از مانع و سعي در رسيدن به مقصود كنيد. اگر او سعي كرد، از او تقدير كرده و تشويق كنيد ولي اگر سعي نكرد، مشكلي نيست و به او بگوييد همچنان مقبول نظر شماست.
پنجم: پرخاشگري نسبت به كودكي كه با ترس هايش درگير است به هيچ وجه مناسب نيست. پذيرش، عشق ورزي و تشويق از نكات كليدي پرورش كودك خجول است. بنابراين درك اين نكته كه موفقيت يا شكست او در رفع خجالت و كم رويي آن قدر مهم نيست تا يادگيري دوست داشتن خود، از اهميت بيشتري برخوردار است.

خجالت طبيعي يا كم رويي افراطي

تصور كنيد دختر 3 ساله شما زماني كه در حضور شماست نسبتاً پرحرف و پرسر و صداست ولي در حضور هيچ شخص ديگري صحبت نمي كند. او حتي پيشنهاد بازي با همسن هاي خود را نمي پذيرد يا پسر 5 ساله شما هنگام مهماني، پشت كاناپه پنهان شده و در جمع ظاهر نمي شود. آيا چنين رفتارهايي در حوزه كم رويي طبيعي كودكان قرار مي گيرد؟ والدين در اين موقعيت ها چه بايد بكنند؟ تصميم گيري در مورد ميزان كم رويي كودك و افراطي بودن آن بسيار دشوار بوده و شايد نياز به مشاوره با متخصص داشته باشد. براي تصميم گيري در اين زمينه كه آيا كودك نياز به كمك خلاقانه براي رفع خجالت دارد يا اينكه بي توجهي موقتي به موضوع و اميد به رفع آن در سنين بالاتر چاره كار است، بايد به چند نكته توجه كرد:
1. آيا فرزند شما در بيشتر مواقع كم روست يا در بعضي مواقع؟
2. آيا او احساس رضايت و خشنودي نسبت به زندگي اش دارد؟
3. آيا اغلب در موقعيت هاي اجتماعي احساس ناراحتي و دشواري دارد؟
4. آيا زماني كه ترس هايش مانع بازي با همسالانش مي شود احساس يأس و ناراحتي مي كند؟
پاسخ به اين سؤالات منجر به آگاهي از ميزان مداخله و پيشروي خجالت در زندگي كودك مي شود. اضطراب، زماني نقش مداخله اي در زندگي كودك مي يابد كه وقفه و گسستي در روند موفقيت و پيشرفت كودك ايجاد كند. همچنين اگر نگراني والدين متناسب با مسأله كم رويي كودك نباشد مشكلاتي بروز مي كند، چنانچه نگراني و توجه زياد براي كمك به رفع كم رويي كودك مانع توجه به ابعاد و موقعيت هاي ديگري كه كودك در حين بزرگ شدن با آن مواجه است، مي شود.
.برخي از متخصصان معتقدند كه نبايد بچه هاي خجالتي را فاقد اعتماد به نفس تصور كرد چرا كه بسياري از بچه هاي تودار و خجالتي، خود مفهومي مثبت دارند. اگر كودك ترسو و خجالتي شما در عين حال خوش خلق و شاد است، نيازي به تغيير رفتار او نيست. براي تشخيص اينكه كودكتان در قلمرو افراد خجالتي و كم رو قرار مي گيرد يا خير، لازم است دوباره به جلوه هاي عاطفي و احساسي كودكتان دقت كنيد. كودكان تودار با خودپنداره و خودارزشمندي سالم ذاتاً باادب هستند. تماس رودررو و نزديك برقرار كرده و عموماً خوشحالند. اما اگر فرزند شما مضطرب و كلاً در موقعيت هاي اجتماعي احساس ناراحتي مي كند، تصميم براي انجام كارهاي بعدي مانند كار بر روي ترس هاي وي و مشاوره گرفتن از متخصص توصيه مي شود.
از آنجا كه هر كودكي منحصر به فرد است، هيچ فرمول مشاوره اعجازآوري براي تغيير رفتار كودكان نمي توان يافت. هر شخصي بيشترين تجربه و مهارت را در نحوه برخورد با كودك خويش دارد. بچه ها نيز از طريق رفتارشان نشان مي دهند كه آيا روش هاي ما مناسب آنهاست يا خير، بنابراين به طور مصداقي مي توان روش هاي مفيد و قابل استفاده را در هدايت رفتار كودكمان به كار بريم.

راههاي تأثيرگذاري والدين

1. شناخت ويژگي هاي شخصيتي خود؛ ترس ها، اضطراب ها و استرس هاي خويش، پذيرش نقش مهم وراثت در ويژگي هاي رفتار فعلي كودك، كار بر روي ترس هاي خود و تلاش در ارائه نقش مثبت در شكل دهي رفتار كودك
2. مشاهده رفتار كودك خود؛ آيا او هميشه كناره گير است يا فقط بعضي اوقات؟ چه شرايطي عامل يا مسبب رفتار خجالت زدگي مي شود؟ عملكرد او در گروه بهتر است يا به صورت انفرادي؟ آيا به نظر مي رسد كه او علاقه مند به بازي با بچه هاي ديگر است ولي از همراهي آنها به شدت مي ترسد؟
خلقيات كودك را با مشاهده واكنش هاي او نسبت به افراد متفاوت، تغيير در برنامه هاي روزانه و سطح فعاليت بشناسيد. به اين ترتيب موقعيت هاي آسيب زاي احتمالي شناسايي شده و كمك به فرزند از طريق دور كردن كودك از موقعيت آسيب زا يا قرار دادن وي در موقعيت هاي مناسب شروع مي شود.
3. با كودك خود ارتباط برقرار كرده و همواره او را مورد تشويق قرار دهيد. بچه ها معمولاً احساسات خود را نمي شناسند، كلماتي را برايشان معرفي كرده و درباره ترس هايشان صحبت كنيد. براي مثال اگر دختر شما از بازي با پسربچه ها مي ترسد، شما درباره علت آن جويا شويد و درباره آن با او صحبت كنيد. بدون اينكه كلمه «چرا» به كار بريد. مثلاً بگوييد: «فكر مي كني چه اتفاقي مي افتد اگر با آن پسر كوچولو بازي كني؟» صحبت كردن درباره موقعيت ها، امكان ارزيابي شرايط را به فرزندتان مي دهد تا متوجه شود هيچ چيز وحشتناكي نيست و او بايد با ترس هايش مواجه شود و شما مي توانيد از شدت ترس هاي او آگاه شده و او را تشويق به ارتباطات بيشتر كنيد.
4. تجربيات جديد را ملموس سازيد؛ تكنيك هايي براي مواجهه بچه هاي خجالتي با موقعيت هاي جديد و ناآشنا وجود دارد. يكي از تكنيك هاي مؤثر، آشنا كردن كودك با تجربيات جديد است، براي مثال قبل از شروع مدارس مي توانيد با كودك خود به محوطه مدرسه رفته و زماني را در كلاس ها و محيط مدرسه بگذرانيد تا ترس و هيجان كودك كمتر شود. همچنين پس از به مدرسه رفتن كودك مي توان درباره احساس ها و تجربياتي كه داشته تبادل نظر كنيد. در مورد بچه هاي كوچكتر مي توان در موقعيت هاي سخت، كودك را همراهي كنيم مثلاً زماني كه كودك شما از تماس با ديگر بچه ها واهمه دارد او را همراهي كنيم و در حالي كه كودكمان ساكت است مكالمه را با كودك ديگر آغاز كرده و درباره اسم و ميزان علاقه اش به بازي بپرسيم. ژ
منبع: روزنامه ايران