انگيزش به معناي علت، سبب و تحريک نقشي مهم در سلامت رواني اعضاي خانواده دارد. در اين مطلب سعي شده علاوه بر معرفي انگيزش و مراحل آن، الگوهايي نيز براي ايجاد انگيزه معرفي شود. بديهي است علت رفتار افراد، نياز، علاقه، نگرش، ارزش و داعيه‏هاي آنهاست، پس با اصلاح و ارشاد به موقع مي‏توان جلوي بسياري از کژي‏ها و انحرافات را بست و بخصوص نوجوانان و جوانان را به مسير درست هدايت داشت. براي واژه «انگيزش» تعاريف متعددي آمده، در فرهنگ عميد، انگيزش معادل «باعث»، «علت» و «سبب» آمده است و يا آن را فرآيندي دانسته‏اند که از طريق آن يک عامل آگاه براي اقدام به عملي ارادي و با تصميم قبلي دلايلي مي‏يابد. برخي ديگر، انگيزش را پيش‏نيازي دانسته‏اند جهت شروع ثمربخش فعاليت‏ها و در نهايت، تحقق اهداف مشخص. در هر حال، چنانچه معتقد به فرمول توانايي + انگيزش = رفتار باشيم، بنابراين انگيزش يکي از اجزاي اصلي رفتار خواهد بود هر چند که ممکن است اين انگيزش محسوس نبوده و به چشم ديده نشود.
در باره انگيزش ديدگاههاي مختلفي وجود دارد. برخي روانشناسان انگيزش را ناشي از تمايلات دروني مي‏دانند در حالي که برخي ديگر همانند پاولف و اسکيز، عوامل محيطي را در اين امر دخيل دانسته و جهت دستيابي به تغييرات مطلوب، کنترل محيط را پيشنهاد مي‏نمايند و روانشناساني همچون کارل راجرز، ضمن مردود دانستن تمايلات دروني يا عوامل محيطي، نيروي محرک رفتار انسان را، استعداد ذاتي او براي رشد مي‏دانند و عامل تحقق اهداف انسان را انگيزش آزادانه و فطري فرد معرفي مي‏کنند.
چنانچه دلايل رفتار انساني يا به عبارتي عوامل تشکيل‏دهنده انگيزش را مواردي همچون نياز، علاقه، ارزش، نگرش و داعيه بدانيم لازم است در ارتباط با اين واژگان بيشتر بدانيم.

نياز:

نياز، خاستگاه فعاليت و رفتار انسان‏هاست. نيازها از ديدگاههاي مختلف طبقه‏بندي شده‏اند. هنري موري، نيازها را به چهار گروه تقسيم کرده است: اول، نيازهايي که در عادات کاري افراد مؤثرند. مثل نظم و ترتيب، ساختن، سازمان دادن ...؛ دوم، نيازهايي که در ميزان عملکرد آنان تأثير دارند. مثل احساس برتري‏طلبي، نياز به پيشرفت و ...؛ سوم، نيازهايي که فرد را از بقيه مردم جدا مي‏کند. همانند سلطه‏جويي، پرخاشگري و ... و بالاخره، نيازهايي که فرد را به ديگران وابسته مي‏کند. مثل ياري‏طلبي، نياز به همرنگي و تقليد و نياز به دوستي با ديگران.
مزلو، نيازهاي انسان را به دو دسته کلي تقسيم مي‏کند: دسته اول نيازهاي کمبود ناميده مي‏شوند که نيرومند و قابل تکرار هستند و در صورت مقاومت در مقابل آنها، شديدتر مي‏شوند؛ مثل نيازهاي فيزيولوژيکي و ...؛ دسته دوم نيازهاي هستي يا وجود ناميده مي‏شوند که دروني‏اند؛ مثل خودشکوفايي و نيازهاي مربوط به دانستن و ادراک کردن.

علاقه:

علاقه‏مند بودن زن، شوهر و بچه‏ها به چيزي، دقت آنها را افزايش داده و به تلاش بيشتر وا مي‏دارد.

ارزش:

شي‏ء يا شخصي که اعضاي يک خانواده را در تحقق اهدافش ياري نمايد، صاحب ارزش مادي يا معنوي مي‏باشد. اين ارزش‏ها مي‏توانند، محرکي براي رفتار تک تک افراد خانواده باشد.

نگرش:

نگرش عبارت است از حالت آمادگي ذهني و رواني که بر اساس تجربه سازماندهي مي‏شود و تأثيري پويا و جهت‏دار بر واکنش افراد در مقابل تمامي اشيا و موقعيت‏هايي که با آن روبه‏رو مي‏شوند، بر جاي مي‏گذارد. نگرش ممکن است در جهت اهداف تربيتي پدر و مادر باشد و يا اينکه از مقاصد آنان فاصله داشته باشد. والدين بايد بتوانند از طريق جلب اعتماد فرزندان و معرفي دقيق و صحيح موضوع‏ها و مشکلات زندگي، نگرش‏هاي مثبتي را در آنان ايجاد کرده، تداوم بخشند و در راه تکامل آن نگرش‏هاي مثبت تلاش نمايند. البته ايجاد، تداوم و تکامل نگرش‏هاي مثبت در روابط ميان يک زن و شوهر نيز کاملاً لازم و ضروري است و هر کدام از زوجين بايد نسبت به آن اهتمام خاص داشته باشند.

داعيه (مشوق):

همانند نيازها بوده اما خاستگاه بيروني دارند و با در دست گرفتن آنها، مي‏توان جهت رفتار را تعيين کرد. مثلاً بوي غذا يک مشوق است. البته برخي از انگيزه‏هاي درون‏زا نيز، به صورت داعيه به کار مي‏روند. همانند کنجکاوي، نياز به موفقيت و ترقي و تعالي (کمال‏طلبي). در واقع مي‏توان گفت داعيه‏ها همانند پله‏هايي هستند که مرحله به مرحله انسان‏ها را به هدف اصلي خويش نزديک مي‏سازند.
والدين در ايجاد انگيزش (انگيزه) مي‏توانند الگو يا رويه‏هاي مختلفي را در پيش گيرند.

رويه منفي:

در اين روش والدين با استفاده از انگيزش ترس، يعني تهديد يا محروم کردن، فرزندان خود را به انجام امور مورد نظرشان وا مي‏دارند. ماحصل اين کار، داشتن فرزنداني است با احساس گناه، عزت نفس کم، احساس عدم امنيت، متکي به غير و مسئوليت‏ناپذير.

رويه آسان‏ گيري:

در اين روش، به بچه‏ها آزادي کامل و بي‏قيد و شرط داده مي‏شود. دختران و پسران خانواده مي‏توانند عقايدشان را محک بزنند و رفتار دلبخواهي از خويش بروز دهند. در اين رويه انگاره‏هاي عادي در فرزندان تقويت مي‏شود بدون اينکه انضباط شخصي (خويشتنداري) در آنان به منصه ظهور برسد. آنان حال‏نگر شده و به آينده توجهي نشان نمي‏دهند.

رويه مثبت:

در اين روش، رفتار مطلوب فرزندان به نوعي مورد تأييد و قدرداني والدين قرار مي‏گيرد. مثلاً مادر، از دختر خود به خاطر دقت و صرف وقت در انجام دادن تکاليف قدرداني مي‏نمايد. اين باعث مي‏شود که اولاً، آن دختر درک مثبتي از خويشتن پيدا نمايد، ثانيا، در ساير امور و کارهاي خويش، دقت بيشتري را مبذول دارد؛ ثالثا به خاطر احساس شريک بودن در خانواده، تعهدش نسبت به انجام تکاليف تقويت شود. در اين روش والدين، نقشي ارشادي و اصلاحي را بر عهده دارند.
حال که تا حدودي با مباحث نظري انگيزش آشنا شديم، اين سؤال مطرح مي‏شود که در عمل چگونه از آنها مي‏توان در عرصه خانواده و زندگي خانوادگي سود جست. در اينجا منتخبي از راهها و اصول، جهت ايجاد انگيزش در اعضاي يک خانواده (پدر، مادر، فرزندان) ذکر مي‏شود:
پدر يا مادر بايد انگيزه داشته باشد تا بتواند در ميان ديگر اعضاي خانواده‏اش انگيزه به وجود آورد.
زن يا شوهر بايد هنر و کمالات همسر خود را بشناسد و به آن ارج بگذارد، چرا که طرف مقابل نيازمند احساس ارزشمند بودن است.
گاه، زن يا شوهر از همسر خود درخواست کمک مي‏کند، اين نشانه ضعف نيست بلکه همسر مهربان دلسوز بايد انگيزه را سامان داده و هدايت نمايد.
اگر بچه‏ها خود چيزي را انتخاب کنند، نسبت به انجام دقيق و کامل آن متعهد مي‏شوند. پس بهتر است والدين آنان را در تنظيم اهداف دخالت داده و با اين کار، بچه‏ها را جهت تعيين اهداف شخصي کوتاه‏مدت، ميان‏مدت و بلندمدت تشويق و ترغيب نمود.
عوامل انگيزشي براي همه بچه‏ها يکسان نيست. پس بايد بچه‏ها (دختر وپسر) و انگيزه‏هاي آنان را شناسايي کرد. پدر و مادر مي‏توانند از طريق برقراري احترام و اعتماد متقابل در داخل و خارج از خانه، عوامل انگيزشي بچه‏هاي خود را بهتر بشناسند.
استفاده همزمان از عوامل انگيزش بيروني و دروني است که سرمنشأ تحولات عميقي خواهد شد. بايد به زحمات همسر ارج نهاد و از او تشکر کرد. گاهي يک جمله تشکرآميز مي‏تواند بسيار کارساز باشد.
پدر و مادر بايد توقع و انتظار خويش را از بچه‏ها کاملاً روشن نمايند. البته نبايد سطح انتظارات والدين فراتر از توان بچه‏ها باشد.
پدر و مادر بايد سعي کنند از ترس و تهديد استفاده ننمايند و اگر آن را به عنوان آخرين راه چاره انتخاب مي‏کنند، بايد درصدد برقراري ارتباط مجدد با فرزند خود باشند.
منبع: پيام زن