ايجاد محيطي به کلي ضدعفوني شده و عاري از ميکرب براي کودکان مي‏تواند سبب تضعيف سيستم ايمني بدن آنان و مستعد شدنشان براي ابتلا به بيماريهاي مختلف شود.
به گزارش نشريه نيوساينتيست، الگوي زندگي جديد و پيشرفتهايي که در حوزه پزشکي و تکنولوژي پديد آمده، هنجارهاي رفتاري جديدي را در جوامع به وجود آورده است. از جمله اين هنجارها نوعي گرايش افراطي به سوي ميکرب‏زدايي و ضدعفوني کردن محيط زيست است.
هاوارد هيوز ميلياردر آمريکايي که در سال 1355 درگذشت از اواسط عمر دچار چنين وسواسي شده بود تا حدي که از سال 1337 به بعد هر نوع ديدار و ملاقات با اقوام و خويشان را از ترس ابتلا به بيماريهاي واگير و يا آلوده شدن به يکي از انواع باکتريها و ميکربها، کنار گذاشت و در سالهاي آخر عمر، خود را در اتاق هتلي در بورلي‏هيلز محصور ساخت.
در اين اتاق که به شيوه‏اي سختگيرانه‏تر از بخش مراقبتهاي ويژه بيمارستان ضدعفوني شده بود، هيوز با احتياط کامل هر چه را که مي‏خواست مورد استفاده قرار دهد يک بار ديگر ضد عفوني مي‏کرد.
در سالهاي اخير انواع محصولات شيميايي براي ضد عفوني محيط خانه و محيط کار به بازار آمده است. شامپوها و صابونهاي ضدعفوني کننده و باکتري کش رواج کامل يافته‏اند.
علاوه بر آن پتوهاي باکتري کش نيز در دسترس خريداران قرار گرفته که در هنگام استراحت در زير آن، باکتريهاي موجود در محيط را از بين مي‏برد.
در ژاپن مسأله آنقدر جدي گرفته شده که يکي از بانکها دفترچه‏هاي حساب پس‏انداز تازه‏اي در اختيار مشتريان خود قرار داده که ضد باکتري و عاري از آلودگي هستند.
پرسشي که براي بسياري از شهروندان در شهرهاي مختلف مطرح است آن است که با وجود اين همه بيماريهاي گوناگون که به وسيله باکتريها و ميکربها منتقل مي‏شود، آيا انجام اين گونه اقدامات پيشگيرانه شرط عقل نيست. و آيا راه ديگري براي مقابله با خطر ابتلا به بيماريها وجود دارد.
مطالعات دانشمندان در سالهاي اخير بيش از پيش اين نکته را آشکار ساخته است که وسواس و اصرار افراد بر عاري نگه داشتن محيط زيست‏شان از هر نوع باکتري و ميکرب، نتيجه‏اي معکوس به بار مي‏آورد و بر ميزان آسيب‏پذيري آنان در قبال انواع بيماريها مي‏افزايد.
يکي از بارزترين نمونه‏هاي اين امر را مي‏توان در کشورهاي اروپايي و ژاپن و استراليا مشاهده کرد که از حيث رعايت استانداردهاي بهداشتي و ضدعفوني کردن محيط در تراز بالايي قرار دارند.
در اين کشورها بيماري آسم و انواع آلرژيهاي تازه رواج چشمگيري پيدا کرده است. اصرار بر ضد عفوني کردن بيش از حد محيط مي‏تواند توانايي دفاعي بدن در برابر بيماريهايي مانند ديابت و آرتروز را از بين ببرد. در طول دوره تطور ارگانيزمهاي زنده که به ظهور انسان و شکل‏گيري اجزاء مختلف بدن او منجر شد، سيستم ايمني اين ارگانيزمها و در نهايت انسان با انواع ميکربها و باکتريها در تماس و در حال دست و پنجه نرم کردن بوده است.
اين مبارزه به عنوان مثال، از همان لحظه‏اي که يک کودک پا به دنيا مي‏گذارد، آغاز مي‏شود. در اين نبرد مداوم سيستم ايمني بدن به تدريج روشهاي مقابله با دشمنان مختلف را مي‏آموزد و بر آمادگي دفاعي خود از طريق ابداع انواع پادزهرها و کانالهاي انتقال مواد شيميايي باکتري‏کش مي‏افزايد.
اما اگر نوزاد آدمي از همان ابتدا در محيطي عاري از هر نوع آلودگي قرار گيرد، درست در زماني که سيستم ايمني مي‏بايد از راه تجربه و سعي و خطا شکل بگيرد و تکامل پيدا کند، از کار باز مي‏ايستد.
مشابه اين امر را مي‏توان در رشد توانايي تکملي و عاطفي نوزادان مشاهده کرد. در آن دسته از نوزاداني که از محبت و توجه پدر و مادر و اطرافيان محروم مي‏مانند، سلولهايي که در مغز مسؤول رشد قوه تکلم و نيز بسط تواناييهاي عاطفي و احساسي فرد هستند، به فعاليت نمي‏افتند و به اين ترتيب کودکي که اين گونه بزرگ مي‏شود قادر به بيان احساسات و عواطف خود نيست و در زندگي آينده خود از اين رهگذر با مشکل روبه‏رو مي‏شود.
سيستم ايمني بدن نيز به همين ترتيب در غياب مخاطرات سازنده، از رشد باز مي‏ماند و از توانايي لازم براي مقابله با خطراتي که در محيط است، عاري مي‏گردد.
گروهي از محققان بر اساس همين رهيافت جديد در تلاشند تا در نحوه ساخت واکسنهايي که براي حفظ سلامت نوزادان ضروري است، يعني واکسنهايي نظير واکسن ضد فلج و يا واکسن ضد کزاز، تجديد نظر به عمل آورند و واکسنهايي را در اختيار نوزادان قرار دهند که مناسب‏ترين عکس‏العمل را در سيستم ايمني بدن آنان توليد کند.
در کشورهاي صنعتي پيشرفته بيماريهايي که با بروز نقص در سيستم ايمني ارتباط دارند در ظرف چند دهه گذشته به نحو گسترده‏اي رو به افزايش گذارده است.
اکنون در انگلستان و استراليا 20 تا 30 درصد جمعيت به آسم مبتلا هستند و در آمريکا اين بيماري سالانه موجب مرگ 5 هزار بيمار مي‏شود. اين در حالي است که انواع داروهايي که براي تسکين مجاري هوايي متورم شده در ششها مناسب است، در اختيار مبتلايان قرار دارد.
بيماريهايي نظير تب يونجه و اگزما و از همه بدتر مرض‏قند و ديابت نيز رشد سرسام‏آوري پيدا کرده است.
در مطالعاتي که در نقاط مختلف اروپا به انجام رسيده اين نکته روشن شده است که ازدياد شمار مبتلايان به آسم صرفا به دليل وجود آلودگي هوا و يا گرد و غبار و حشرات ريزي که در گرد و غبار زيست مي‏کنند، نيست. چرا که در بخشهايي از جنوب سوئد که ميزان آلودگي هوا بسيار کم است و از گرد و غبار و آلودگي در محيط خانه نيز کمتر اثري يافت مي‏شود، درصد مبتلايان به آسم بسيار بالاست.
بررسيهايي که در کشورهاي آفريقايي صورت گرفته نيز آشکار ساخته است که آن دسته از کودکاني که در سنين پايين به سرخک مبتلا شده‏اند و سپس بهبود يافته‏اند به مراتب کمتر از کودکاني که به اين بيماري مبتلا نشده‏اند در معرض گرفتار شدن به انواع آلرژيها هستند.
در ژاپن به همه کودکان مدرسه‏اي واکسن «ب.ث.ژ» زده مي‏شود که حاوي باکتري ضعيف شده سل است. اما تنها 60 درصد از اين کودکان در برابر بيماري مقاوم مي‏شوند. اين قبيل کودکان تا سه برابر بيش از ديگر کودکان در برابر ابتلا به انواع آلرژيها و آسم مقاوم هستند.
مطالعه ديگري نشان داده انواع آلرژيها و نيز آسم در ميان آن دسته از دانش‏آموزان مدرسه نظام در ايتاليا که پادتن هيپاتايتيس آ، را دريافت کرده‏اند، به مراتب کمتر از ديگر افرادي است که اين واکسن را دريافت نکرده‏اند. البته چنين نيست که همه متخصصان به رابطه ميان ابتلا به انواع ضعيف برخي از بيماريها و ايمن شدن در برابر آلرژيها و آسم معتقد باشند.
منتقدان اين نظريه به اين نکته اشاره مي‏کنند که در محله‏هاي پرجمعيت و برزنهاي درون شهرهاي بزرگ در آمريکا که عمدتا مسکن افراد کم‏درآمد و يا فقير است، ميزان ابتلا کودکان به انواع بيماريهاي عفوني زياد است، در عين حال همين کودکان در سنين بالاتر به انواع آلرژيها و آسم نيز مبتلا مي‏شوند.
با اين حال محققاني که مدافع نظريه پرهيز از افراط در ضدعفوني کردن محيط هستند، در سالهاي اخير موفق شده‏اند شواهدي بهتري در دفاع از نظريه خود به دست آورند.
اين گروه همچنين به تبيينهاي نظري قانع‏کننده‏تري در اين زمينه دست يافته‏اند که چرا برخي از ميکروبها مي‏توانند سبب بروز واکنش نادرست در سيستم ايمني بدن شوند. وقتي سيستم ايمني بدن به صورت صحيح کار مي‏کند سلولهاي موسوم به Th1 پيام برنده‏هايي به نام سيتوکين cytokine را به سيستم ايمني ارسال مي‏کند تا به سلولهاي آلوده شده سيستم ايمني دستور دهد که چگونه عامل ناقل آلودگي را از پاي در آورند.
سلولهاي ديگري به نام Th2 سيتوکينهاي ديگري را ارسال مي‏کنند که دستورات ديگري را به همراه مي‏برند از جمله اين دستور که چگونه از تأثير پارازيتها بر ديواره معده جلوگيري به عمل آيد. در اين حال دستوري که از Th2 صادر شده سبب توليد پادتن lgE و فرا خواندن برخي سلولهاي ديگر مي‏شود. اين مجموعه سلول آلوده شده همراه با پارازيت را در لايه‏اي مي‏پيچند و آن را با سمي از پاي در مي‏آورند و سپس محصول نهايي را در لايه ديگري از مخاط قرار مي‏دهند که پارازيت را از جداره روده شستشو مي‏دهد و بيرون مي‏کند.
عوامل آلرژي‏زا مي‏توانند سبب توليد عکس‏العمل در Th1 يا Th2شوند. اما تنها عکس‏العمل Th2است که مي‏تواند نشانه‏هاي ابتلا به آلرژي از قبيل آب آمدن از بيني و چشمها را به وجود آورد.
اما چه عاملي سبب مي‏شود که سيستم ايمني بدن عکس‏العمل Th2را ايجاد کند؟ بر اساس نظريه جديد در درون سيستم ايمني بدن رقابتي ميان دو نوع سلول Th1وTh2 برقرار است. اينکه کدام يک از اين دو نوع سلول کنترل امور را به دست گيرند بستگي به نحوه عمل سيستم ايمني در دوران کودکي و بلوغ و بزرگسالي دارد.
در بزرگسالان، اغلب باکتريها موجب تحريک Th1 مي‏شود. تحريک اين سلول راه براي بروز عوارض آلرژيک را سد مي‏کند ولي در مورد نوزادان وضع فرق مي‏کند. در اين دوران بسياري از سلولهاي سيستم ايمني هنوز شکل نهايي خود را پيدا نکرده‏اند و اينکه اين سلولها به صورت سلولهايTh1 در آيند يا سلولهايTh2 بستگي زيادي به محيطي دارد که نوزاد در آن رشد مي‏کند.
در محيطي که کاملاً ضدعفوني شده نباشد و برخي ميکروبها و باکتريها در آن يافت شوند، سيستم ايمني بدن کودک به صورتي شکل مي‏گيرد که اغلب سلولهاي آن از نوعTh1 خواهد بود. اما اگر کودک در محيطي کاملاً عاري از ميکروب و باکتري رشد کند، سلولهاي ايمني بدنش عمدتا به صورتTh2 در خواهند آمد.
و به اين ترتيب اين کودک مستعد ابتلا به انواع آلرژيها خواهد شد. زيرا با برخورد کودک با هر باکتري تازه، سلولهايTh2 وارد عمل خواهند شد و نحوه فعاليت اين سلولها به گونه‏اي است که عوارض و علايم آلرژي را پديد مي‏آورند.
در گزارش هفته‏نامه علمي نيوساينتيست آمده است: محققاني که مدافع نظريه تازه هستند اکنون در تلاش روشن ساختن اين نکته هستند که چه نوع محيط حاوي باکتري براي بدن مفيد است و از کدام نوع محيطها و باکتريها بايد پرهيز کرد.
به اعتقاد برخي از اين محققان بعضي از باکتريهايي که در خاک و آب موجود است اما در بدن ما يافت نمي‏شود و براي بدن مفيدند، مي‏توانند سيستم ايمني را تقويت کنند. اما در محيطهايي جديد که ارتباط عامه با طبيعت قطع شده، کودکان با اين گونه باکتريها تماس برقرار نمي‏کنند و در نتيجه سيستم ايمني بدنشان از توانايي لازم براي دفاع از خود برخوردار نمي‏شود.
منبع: پيام زن