1. گفتن اذان و اقامه در گوش فرزند

يكي از مستحباتي كه پيامبرگرامي اسلام و معصومين عليهم السلام بدان سفارش اكيد فرموده اند اين است كه پدر و مادر پس از تولد نوزادشان، در گوش راست او اذان و در گوش چپش اقامه بگويند كه اين عمل آثار روحي بسيار مفيدي در وجود نوزاد خواهد داشت؛ زيرا بدون شك القاي جملات: الله أكبر، أشهد أن لا اله الا الله، أشهد أن محمدا رسول الله از اولين آنات زندگي، گوش طفل را با نداي توحيد و رسالت توحيدي آشنا خواهد كرد و صحيفه ي پاك و نوراني روح كودك، اين پيام ها را در خود منعكس خواهد كرد.

بركات اذان و اقامه

الف ) سبب دوري شيطان از نوزاد: سكوني از امام صادق عليه السلام روايت كرده است كه پيامبر صلي الله عليه و اله و سلم فرمود:
كسي كه صاحب فرزند شود، در گوش راستش اذان بگويد و در گوش چپش اقامه، زيرا اين عمل فرزند را از شيطان رانده شده، مصون مي دارد.(1)
در روايتي علي عليه السلام اين سنت را از پيامبر اكرم صلي الله عليه واله و سلم نقل مي كند كه متضمن تعليل آن نيز هست:
اين عمل (گفتن اذان و اقامه در گوش نوزاد) كودك را از شر شيطان حفظ مي كند و نيز سبب مي شود كه او در خواب نترسد.(2)
ب ) مصون نيست از گزند شيطان: پيامبر صلي الله عليه و اله و سلم به اميرمؤمنان عليه السلام چنين سفارش مي فرمايد:
اي علي! چون صاحب پسر يا دختر شوي، در گوش راستش اذان و در گوش چپش اقامه بگو، كه براي هميشه از گزند شيطان ايمن خواهد بود.(3)

2. برداشتن كام نوزاد(4)

دومين سنتي كه بايد پدران و مادران به هنگام ولادت فرزند رعايت كنند، ‌برداشتن كام نوزاد است که از سنت هاي اسلامي و سيره ي اهل بيت و سفارشات آنان است. آن بزرگواران، گاهي كام فرزندان خود را با خرما و گاه با آب فرات و گاهي با تربت امام حسين عليه السلام برمي داشتند. برداشتن كام نوزاد با موارد آثار خوبي روي فرزند مي گذارد، زمينه سازي براي مهر ورزيدن كودك به اهل بيت عليهم السلام است.
برداشتن كام فرزندان با تربيت امام حسين عليه السلام: حسين بن أبي العلاء گويد:
شنيدم كه امام صادق عليه السلام فرمود: كام فرزندان خود را با تربت حسين بن علي عليه السلام برداريد كه مايه ايمني كودك خواهد بود.(5)
برداشتن كام با آب فرات: سعدان از امير مؤمنان عليه السلام چنين روايت مي كند:
اگر مردم كوفه كام فرزندان خود را با‌‌ آب فرات برمي داشتند، همه شيعه ي ما بودند.(6)
هم چنين حسين بن عثمان از امام صادق عليه السلام روايت كرده كه فرمود:
گمان ندارم كام كسي با آب فرات برداشته شود و از شيعه ي ما نباشد.(7)
برداشتن كام با خرما: ابوبصير از امام صادق عليه السلام و ايشان از اميرمؤمنان عليه السلام چنين نقل مي كند كه فرمود:
كام فرزندان خود را با خرما برداريد، زيرا پيامبر صلي الله عليه و اله و سلم كام حسن و حسين را با خرما برداشتند.(8)
برداشتن كام با آب باران: مرحوم كليني در روايتي چنين نقل مي كند:
كام فرزندان خود را با آب فرات و تربت حسين بن علي عليه السلام برداريد و اگر اين دو يافت نشد، كام آنان را با آب باران برداريد.(9)

3- ختنه كردن پسران

سومين سنتي كه بايد در هفته ي اول تولد نوزاد پسر رعايت كرد، ختنه كردن او است كه ائمه ي معصومين عليهم السلام سفارش زيادي داشته اند و روز هفتم تولد را بدين منظور معين كرده و حكمت هايي نيز براي آن بيان فرموده اند كه به دو روايت اشاره مي شود:
علي عليه السلام از پيامبر صلي الله عليه و اله و سلم نقل مي كند كه فرمود:
فرزندان خود را در روز هفتم تولد ختنه كنيد، زيرا اين عمل براي نوزاد پاكيزه تر و در تسريع رشد و نمو جسماني او مؤثرتر و مايه ي تراوت بيشتر روح اوست.(10)

4- تراشيدن سر نوزاد

يكي ديگر از سنت هايي كه در بدو تولد بايد مورد عنايت پدر و مادر باشد، تراشيدن موي سر نوزاد است كه مستحب است در روز هفتم انجام شود.
مرحوم شيخ حر عاملي صاحب وسائل الشيعه در جلد پانزدهم حدود سي روايت در اين زمينه نقل كرده است كه بي ترديد از مجموع آنها استحباب مؤكد اين سنت به دست مي آيد. علاوه بر اين، در برخي از اين روايات كلمه ي «سنت» آمده است و شايد دليلي بر اين باشد كه روش و سيره ي معصومين عليهم السلام نيز همين بوده است.
امام صادق عليه السلام از پدرانش چنين روايت مي كند:
پيامبر صلي الله عليه و اله و سلم دستور داد تا سر نوزاد در روز هفتم تولد تراشيده شود.(11)
امام صادق عليه السلام مي فرمايد:
فاطمه عليهاالسلام سر دو فرزند خود (امام حسن و امام حسين عليهماالسلام) را تراشيد و هم وزن موي آنان نقره صدقه داد.(12)

5. وليمه يا اطعام مردم

پنجمين مستحبي كه پدر به هنگام تولد نوزاد انجام مي دهد اطعام مؤمنان و دوستان و آشنايان است كه بدون شك، اين عمل زمينه ساز پيوندهاي نيكوي اجتماعي و مقدمه اي براي پذيرش طفل از سوي جامعه است، علاوه بر اين، آثار معنوي پر بركتي نيز در سلامت روحي و جسمي كودك. به دنبال خواهد داشت.
سنت و سيره ي اهل بيت نيز چنين بوده است، بلكه امام صادق عليه السلام به هنگام ولادت فرزندش امام كاظم عليه السلام سه روز اطعام كرد و بر همين اساس مرحوم شيخ حر عاملي در وسائل الشيعه بابي تحت عنوان «باب استحباب اطعام الناس عند ولاده المولود ثلاثه أيام» ،‌ذكر كرده است.
جابر گويد:
روش علي بن الحسين عليه السلام اين بود كه به هنگام ولادت فرزند خود وليمه مي داد.(13)

6. عقيقه

از سنت هاي محمدي صلي الله عليه و اله و سلم اين است كه روز هفتم تولد كودك پس از تراشيدن سر او، پدر در راه خدا گوسفندي قرباني كند و بين فقرا و دوستان و همسايه ها تقسيم نمايد؛ اين سنت اسلامي را «عقيقه» گويند.
در اسلام بر عقيقه بسيار تأكيد شده و استحبابش هم چنان تا بلوغ كودك بر عهده ي پدر و پس از آن بر خود شخص باقي است. اين تأكيد به خاطر حكمت هايي است كه در آن نهفته است و به برخي از آنها اشاره مي شود:
1. بيمه سلامتي: سمره از پيامبر اكرم صلي الله عليه و اله و سلم روايت كند كه فرمود:
هر كودكي باعقيقه بيمه مي شود.(14)
سلامتي هر نوزادي در گروه قرباني كردن گوسفندي است كه براي او معين شود و از طرفش عقيقه گردد.
2. عقيقه كردن گوسفند: پيامبر خدا صلي الله عليه و اله و سلم مي فرمايد:
در روز هفتم براي نوزاد گوسفندي ( قوچي) ذبح كن.(15)
3. عقيقه پيامبر از طرف حسنين عليهماالسلام: امام صادق عليه السلام فرمود:
پيامبر حسن و حسين عليه السلام را در روز هفتم نامگذاري كرد و نام حسين را از نام حسن برگرفت و براي هر يك گوسفندي عقيقه كرد.(16)
4. عقيقه ي پسر و دختر يكي است: از پيامبر خدا صلي الله عليه و اله و سلم روايت شده كه فرمود:
عقيقه ي يك گوسفند است و پسر و دختر در اين جهت مساوي اند.(17)
امام فرمود: نه، تلاش كن تا پيدا كني؛ زيرا خداوند ريختن خون قرباني و اطعام طعام را دوست مي دارد.
توضيح: خداوند اطعام طعام را دوست دارد؛ از اين رو، قرباني كردن گوسفند و تقسيم آن در ميان همسايگان و فقرا از دادن پول آن به ايشان بهتر است و روايات زيادي درباره ي اطعام و عقيقه آمده است. علاوه بر اين، نيكوست كه مقداري از گوشت عقيقه به همسايگان داده شود همچنان كه رسول خدا صلي الله عليه و اله و سلم هنگام ولادت حسنين عليهماالسلام چنين كردند.(18)
مستحب است مقداري از گوشت عقيقه براي اطعام مؤمنان كنار گذاشته شود و آنان را دعوت كرده و پذيرايي شوند تا هم به بركت حضور مؤمنان در خانه ي پدر نوزاد و استفاده از غذاي عقيقه بر بركت خانه و اهل آن بيفزايد و هم براي سلامتي فرزند دعا شود و كودك در پرتو دعاي مهمانان از سلامتي روحي و جسمي بيشتري برخوردار گردد.
امام باقر و امام صادق عليهم السلام به اين نكته اشاره داشته و فرموده اند:
خداوند ريختن خون قرباني و مهماني و اطعام را دوست مي دارد.(19)

7. انتخاب نام

از ديگر سنت هايي كه در آغاز تولد نوزاد مورد توجه پدر و مادر قرار مي گيرد انتخاب نام است. انتخاب نام مسأله ي ساده اي نيست، پدر و مادر بايد فكر كنند كه اين نوزاد در آينده به طور مستمر با اين نام سر و كار خواهد داشت، پدر و مادر و ديگران او را با اين نام صدا خواهند كرد و نام وسيله اي براي توجه به شخصيت طفل خواهد بود.
آري،‌ پيشوايان معصوم ما به حدي به مسأله نام اهميت مي دادند كه از آغاز تولد نوزاد پسر تا روز هفتم، او را «محمد» مي ناميدند تا از بدو تولد، روح و روان و فكر و مغز كودك را با حضرت محمد صلي الله عليه و اله و سلم آشنا كرده باشند، هم چنين با ذكر نام خدا هنگام اذان گفتن در گوش نوزاد و تكرار نام محمد صلي الله عليه و اله و سلم فطرت پاكش را بيدار كنند و اعضا و جوارحش نيز به وحدانيت خدا و رسالت پيامبر او شهادت بدهد. اينك نظر شما را به گزيده اي از روايات در اين باره جلب مي نماييم:
1. سنت نام گذاري: امام صادق عليه السلام فرمود:
هيچ نوزادي براي ما متولد نمي شود مگر اين كه نخست او را محمد مي ناميم و پس از هفت روز، اگر خواستيم نامش را تغيير مي دهيم و گرنه همان نام را بر او مي گذاريم.(20)
2. نام خوب و حق فرزند: ابن عباس از پيامبر صلي الله عليه و اله و سلم نقل مي كند كه فرمود:
حق فرزند بر پدر آن است كه نام خوبي بر او بنهد و به بهترين شكل تربيتش نمايد.(21)
3. بهترين هديه به فرزند: اميرمؤمنان عليه السلام فرمود:
قال رسول الله: ان أول ما ينحل أحدكم ولده الاسم الحسن، فليحسن أحدكم اسم ولده؛ (21)
پيامبر صلي الله عليه و اله و سلم فرمود: اولين هديه اي كه هر يك از شما به فرزندش مي بخشد نام خوب است. پس بهترين نام را براي فرزند خود انتخاب كنيد.
موسي بن بكر از حضرت ابوالحسن عليه السلام نقل مي كند:
اولين نيكي و احسان مرد به فرزندش آن است كه نام خوب براي او انتخاب كند. پس براي فرزندان خود از بهترين نام ها استفاده كنيد.(22)
توضيح: شكي نيست كه الفاظ و اسامي هر چند نيكو و پسنديده باشند نمي توانند به تنهايي آدمي را سعادتمند گردانند و مقصود از روايات گذشته اين است كه نام هاي نيكو زمينه ي رواني و تلفينات روحي و اجتماعي مثبتي فراهم مي كنند كه اگر شخص صاحب نام در افق آن قرار گيرد و به اخلاق والاي پيامبر اكرم صلي الله عليه و اله و سلم و سيره ي اهل بيت عصمت عليه السلام آراسته گردد، به حقيقت پيوسته و راه بهشت را به روي شخص مي گشايد.
نكته ي مهم در نام گذاري اين است كه نام هر كس و هر معنايي كه بر روي كودك گذاشته شود، با ذكر مكرر آن در طول زندگي، ياد و خاطره و ويژگي هاي آن شخص و آن معنا در ذهن و روان كودك تأثير گذارد و پيوند خاصي بين آن دو ايجاد مي شود كه در سعادت و شقاوت او مؤثر است.
4. بهترين نام براي پسران: در روايات نام هاي فراواني براي پسران ذكر گرديده، ولي روي چند نام به عنوان بهترين نام ها تأكيد بيشتري شده است.
ابن عمر از پيامبر صلي الله عليه و اله و سلم قال:
محبوب ترين نام ها نزد خداوند، عبدالله و عبدالرحمن است.(23)
از پيامبر صلي الله عليه و اله و سلم چنين روايت شده است:
هر كه چهار فرزند براي او متولد شود و يكي از آنها را به نام من نگذارد در حق من جفا كرده است.(24)
ابوامامه از پيامبر صلي الله عليه و اله و سلم روايت كند كه فرمود:
هر كه را پسري به دنيا آيد و از سر مهر و محبت و براي تبرك جستن به نام من، او را محمد بنامد، خود و نوزادش هر دو در بهشت خواهند بود.(25)

نام محمد خير و بركت خانه

امام رضا عليه السلام فرمود:
خانه اي كه در آن نام محمد باشد، اهل آن، بامداد و شامگاهشان توأم با خير و بركت خواهد بود.(26)
پيامبر صلي الله عليه و اله و سلم فرمود:
اگر نام فرزندتان را محمد ناميديد، اكرامش كنيد و در مجالس خود برايش جا باز كنيد، و كار او را زشت و ناپسند مشمريد.(27)
توضيح: گويا پيامبر اسلام از روش برخي مسلمانان تعجب مي كنند كه چگونه فرزندان خود را محمد مي نامند، اما حرمت اين نام را رعايت نمي كنند و فرزندان خود را لعن و نفرين مي نمايند در حالي كه شايسته نيست با همنام رسول خدا صلي الله عليه و اله و سلم چنين رفتاري داشته باشند.
آيا نامش را محمد نگذاشته اي ! عرض كردم: آري چنين كردم. حضرت فرمود: محمد را مزن و دشنامش مده، زيرا تا وقتي كه زنده هستي خداوند او را نور چشم تو قرار داده و پس از مرگت فرزند صالح و جانشين صادقي براي تو خواهد بود.(28)

پي نوشت ها:

1- من ولد مولود فليؤذن في أذنه اليمني بأذان الصلاه، و ليقم في اذنه اليسري، فانها عصمه من الشيطان الرجيم؛ وسائل الشيعه، ج 15، ص 136؛ مستدرك الوسائل، ج 15، ص 137.
2- فان ذلك عصمه من الشيطان الرجيم و الافزاع له؛ مستدرك الوسائل، ج 15، 138.
3- يا علي؛ اذا ولد لک غلام أو جاريه فأذن في أذنه اليمني، و أقم في اليسري؛ فانه لا يضره الشيطان أبدا؛ تحف العقول، ص 14.
4- مقصود از اين تعبير، زدن انگشت سبابه به تربت امام حسين عليه السلام يا خرما يا... و سپس زدن آن به كام نوزاد است.
5- سمعت أبا عبدالله عليه السلام يقول: حنكوا أولادكم بتربه الحسين عليه السلام؛ فانه امان؛ مستدرك الوسائل، ج 15، ص 139.
6- اما ان أهل الكوفه لو حنكوا أولادهم بماء الفرات لكانوا لنا شيعه؛ وسائل الشيعه، ج 17،‌ص 212.
7- ما أظن احدا يحنك بماء الفرات الا كان لنا شيعه؛ مستدرك الوسائل، ج 15، ص 139.
8- حنكوا أولادكم بالتمر، فكذا فعل رسول الله صلي الله عليه و اله و سلم بالحسن و الحسين؛ وسائل الشيعه، ج 15، ص 138 و ج 17، ص 18؛ تحف العقول، ص 120.
9- حنكوا أولادكم بماء الفرات و بتربه الحسين و ان لم يكن فبماء السماء؛‌ همان.
10- اختتنوا أولادكم يوم السابع؛ فانه أطهر و أسرع نباتا للحم، و أروح للقلب؛ كنزالعمال، ج 167، ص 436؛ وسائل الشيعه، ج 15، ص 165، با اندكي تفاوت؛ مستدرك الوسائل، ج 15، ص 149.
11- ان رسول الله صلي الله عليه و اله و سلم أمر بحلق شعر الصبي الذي يولد به المولود عن رأسه يوم سابعه؛ مستدرك الوسائل، ج 15، ص 142.
12- و حلقت فاطمه رؤوسهما - الحسن و الحسين - و تصدقت بوزن شعرهما فضه؛ همان، ج 15، ص 159.
13- كان علي بن الحسين يولم في الولاده؛ كتاب العيال، ج 1، ص 210.
14- كل غلام رهينه بعقيقته؛ كنز العمال، ج 16، ص 431؛ كتاب العيال، ج 1، ص 216 و 433.
15- اذا كان يوم سابعه فاذبح فيه كبشا...؛ مستدرك الوسائل، ج 15، ص 143.
16- سمي رسول الله حسنا و حسينا عليهم السلام يوم سابعهما، و شق من اسم الحسن الحسين و عق عنهما شاه شاه...؛ بحارالأنوار، ج 43، ص 257.
17- «العقيقه شاه من الغلام و الجاريه سواء»؛ مستدرک الوسائل، ج 15، ص 142.
18- بحارالأنوار، ج 43، ص 257؛ مستدرک الوسائل، ج 15، ص 143.
19- ان الله عزوجل يحب اهراق الدماء و اطعام الطعام؛ وسائل الشيعه، ج 15، ص 146.
20- لا يولد لنا ولد الا سميناه محمدا، فاذا مضي سبعه أيام فان شئنا غيرنا و الا تركنا؛ (20) مستدرک الوسائل، ج 15، ص 127.
21- حق الولد علي الوالد أن يحسن اسمه و يحسن أدبه؛ كنز العمال، ج 16، ص 477.
22- أول ما يبر الرجل ولده أن يسميه باسم حسن، فليحسن أحدكم اسم ولده؛ وسائل الشيعه، ج 15، ص 122.
23- أحب الأسماء الي الله عبدالله و عبدالرحمن؛ کنزالعمال، ج 16، ص 417.
24- من ولد له أربعه أولاد و لم يسم أحد هم باسمي فقد جفاني؛ عده الداعي، ص 77.
25- من ولد له مولود ذكر فسمي محمدا حبا و تبركا باسمي، كان هو و مولوده في الجنه؛ کنزالعمال، ج 16، ص 422.
26- البيت الذي فيه محمد يصبح أهله بخير و يمسون بخير؛ وسائل الشيعه، ج 15، ص 127.
27- اذا سميتم الولد فأكرموه، و أوسعوا له في المجلس، و لا تقبحوا له وجها؛ (27) همان، ج 15، ص 127؛ کنزالعمال، ج 16، ص 418.
28- ألا سميته محمدا؟ قلت: قد فعلت. قال: فلا تضرب محمدا و لا تشتمه جعله الله قره عين لك في حياتك و خلف صدق بعدك؛ وسائل الشيعه، ج 12، ص 19.

منبع: كتاب حقوق فرزندان در مكتب اهل بيت عليهم السلام