از تدابير مهمي كه در بازسازي رفتار فرزندان مي توان از آن استفاده كرد تشويق است.
تشويق از مسائل بسيار مهم تربيت اسلامي و از بهترين شيوه هاي تربيت كودك است، فرزندان از تحسين و تشويق لذت مي برند و اين از تمايلات فطري آنان است كه بايد به بهترين شيوه و باري گرايش دادن آنها به فعاليت هاي ارزشمند، از آن استفاده كرد.
نياز به تشويق نيازي هميشگي است و اين خطاست كه برخي تصور كنند چون فرزندانشان بزرگ شده اند، پس ديگر نيازي به تشويق ندارند، بلكه جز انبيا و اوليا و برگزيدگان الهي، همه ي افراد در همه ي مراحل زندگي نيازمند تشويق و تمجيدند.
فوايد تشويق
1. تشويق موجب تقويت روحي فرزندان مي شود و نيروي تازه اي به آنان مي بخشد تا بتوانند با اعتماد به نفس و پشت گرمي بيشتر كارهاي خوب و مورد ذوق و علاقه ي خود را دنبال كنند و به اهميت آنها بيش از پيش پي ببرند.
2. تشويق استعدادهاي دروني كودكان را رشد داده و به شكوفايي سوق مي دهد و زمينه هاي يأس و نااميدي را در آنها از بين مي برد.
3. كودك در پرتو تشويق ياد مي گيرد كه مشكلات و سختي ها را بر خود هموار سازد تا هدف مطلوب خود را دنبال كند و تداوم تشويق به تداوم فعاليت هاي رشد دهنده ي كودك مي انجامد.
4. تشويق كودكان توسط پدر و مادر و اطرافيان و مربيان باعث مي شود كودكان با نظري خوب و خوش بينانه به آنها بنگرند و آنها را دوست و همدم و يار صميمي خود تلقي كنند و اين خود ثمرات بسياري در بر دارد.
5. گاه يك تشويق به جا و حكيمانه و ساده ممكن است مسير زندگي كودكي را عوض كند و او را از بدي و انحرافات نجات بخشد.
6. تشويق كودكان براي انجام فعاليت هاي مثبت و پاداش دادن پس از انجام آنها، باعث ايجاد انگيزش و تحرك در آنها خواهد شد و جو رقابتي خوبي در ميان آنها پديد خواهد آورد. اما فرزنداني كه مورد تشويق قرار نمي گيرند، اغلب دچار شكست روحي مي شوند و اعتماد به نفس خود را از دست داده و خود را پست و حقير مي شمارند و جرأت دست زدن به كار خوب را در خود نمي يابند بنابراين كه تشويق عمل بسيار پسنديده اي است جاي ترديد نيست؛ اما مهم تر از تشويق، نوع و نحوه ي تشويق است كه بايد والدين در نظر بگيرند و الا چه بسا كه بازتاب منفي هم داشته باشد.
تشويق خوب آن است كه تنها زباني نباشد، بلكه عملي نيز باشد و اين كه اصالت پيدا نكند و به سرگرمي مبدل نشود، بلكه دقيقا به عنوان وسيله اي براي ايجاد و تقويت رفتارهاي مثبت به كار رود و كودكان به خوبي بدانند براي چه تشويق مي شوند و چه بايد بكنند تا مورد تشويق قرار گيرند. هم چنين تشويق خوب آن است كه در حضور جمع صورت گيرد، نه فقط در خفا و پنهاني.
تشويق خداوند
خداوند در قرآن مجيد به مناسبت هاي گوناگوني بندگان صالحش را ـ از انبيا و صلحا گرفته تا اوليا و پيشوايان معصوم عليهم السلام تشويق و تمجيد كرده است؛ مثلا ايوب پيامبر را به پاس صبر و پايداري اش در مقابل رنج ها مورد تمجيد و ستايش قرار داده و درباره ي او مي فرمايد:
(انا وجدناه صابرا نعم العبد انه أواب)؛(1)
ما او را صابر يافتيم، بنده خوبي است، او توجهش به درگاه ما بود.
بدين ترتيب او را از بهترين بندگان خويش معرفي كرد.
هم چنين درباره ي حضرت محمد بن عبدالله صلي الله عليه و اله و سلم آيات فراواني به عنوان تقدير و تمجيد از وجود مقدسش آمده است؛ مثلا درباره ي اخلاق خوش و بي مانند او ذكر شده كه : (و انك لعلي خلق عظيم)؛(2) و به درستي كه تو بر خلق بزرگي هستي.»
تشويق پيامبر صلي الله عليه و اله و سلم
رسول گرامي صلي الله عليه و اله و سلم بارها اميرمؤمنان صلي الله عليه و اله و سلم را حضور ديگران ستايش كرد. در جنگ احد پس از كشته شدن عمرو بن عبدود به دست علي عليه السلام پيامبر فرمود:
«ضربه علي يوم الخندق أفضل من عباده الثقلين»(3) ضربتي كه علي عليه السلام در روز خندق [بر پيكر دشمن] وارد ساخت؛ از عبادت جن و انس برتر است» و ده ها عبارت ستايش آميز ديگر درباره ي آن حضرت و ساير امامان معصوم از رسول خدا صلي الله عليه و اله و سلم نقل شده كه از حوصله ي اين بحث بيرون است؛ اما درباره ي بحث حاضر روايات فراواني است كه پيشوايان معصوم در مواقع گوناگوني فرزندان خود را تشويق كرده و ستوده اند. كه به چند نمونه از آنها اشاره مي كنيم:
تشويق و تمجيد در سيره ي اهل بيت عليهم السلام
به دنبال نمونه هاي قبل اكنون چند نمونه ديگر از زنداني اين الگوهاي بزرگ انسانيت را مطرح مي كنيم:
از امام رضا عليه السلام چنين روايت شده است:
روزي حضرت موسي بن جعفر در محضر پدرش (امام صادق) سخني گفت كه باعث تعجب و سرور و شادي پدر شد.
حضرت به عنوان تقدير و تشويق از فرزند خود به وي فرمود:
يا بني؛ الحمد لله الذي جعلك خلفا من الآباء، و سرورا من الأبناء، و عوضا عن الأصدقاء؛(4)
اي فرزندم! سپاس خداي را كه تو را جانشين و خلف پدران و مايه ي سرور و دلخوشي فرزندان و جانشين دوستان قرار داد.
يعني فرزندم! تو با اين شايستگي و لياقتي كه از خود نشان مي دهي، هم بهترين خلف و جانشين پدر هستي و هم بهترين فرزند و مايه ي روشني چشم پدر و هم بهترين يار و مونس پدر به جاي دوستان او مي باشي.
پي نوشت ها:
1. ص (38) آيه ي 44.
2. قلم (68) آيه ي 4.
3. مستدرك الوسائل، ج 5، ص 247 (به نقل از قطب راوندي).
4. بحارالأنوار، ج 48، ص 24 (از عيون اخبار الرضا، ج 2، ص 127).
منبع: كتاب حقوق فرزندان در مكتب اهل بيت عليهم السلام