آيت الله شيخ حسين غفاري در سال 1297 در روستاي آذرشهر ديده به جهان گشود . از همان كودكي به علت از دست دادن پدر براي امرار معاش خانواده كار ميكرد. او كه علاقه زيادي به فراگيري دانش داشت در روستاي خود مقدمات را فرا گرفت و براي ادامه تحصيل نزد علماي بزرگ تبريز مشغول به تحصيل شد و پس از چندي به قم رفت. آيتالله غفاري با شور و حال ، مشغول كسب دانش ديني شد و با درايت و جديت، كفايه و خارج مكاسب را آموخت. در همين دوران در حالي كه همچنان تنگدست بود با دختر حاج ميرزا علي مقدس تبريزي ازدواج كرد. ايشان در محضر اساتيدي چون آيتالله سيدمحمد‌حجت كوه‌كمره‌اي، آيتالله مرعشي‌نجفي، امام خميني و علامه طباطبايي به كسب علم پرداخت. اقامت او در حوزه علميه قم يازده‌سال به طول انجاميد و در اين مدت از محضر اساتيد ديگري چون آيتالله فيض قمي و آيتالله سيدمحمدتقي خوانساري و آيتالله بروجردي بهره برد. هادي غفاري، فرزند او، در خاطرات خود مينويسد كه پدرش مدتي را نيز در حوزه علميه نجف اشرف حضور يافته و از درس آيتالله حكيم و آيتالله خويي بهره‌مند شده است.
آيتالله غفاري پس از يازده سال راهي تهران شد و از سال 1340 فعالانه به افشاگري مظالم رژيم شاه پرداخته و در افشاي نيرنگ خائنانه انجمنهاي ايالتي و ولايتي گامي مؤثر برداشت. به خاطر جديت در مبارزه بارها از سوي رژيم شاه دستگير شد. شهيد غفاري در زندان هم آرام ننشست و با روحيه‌اي بالا، به فعاليتهاي خود ادامه ميداد. در زندان كلاسي جهت كسب معارف الهيه ايجاد نمود و عاشقانه به ائمه اطهار متوسل شد. رفتار او در زندان چنان تأثيري داشت كه منافقين و حتي تعدادي از سران ماركسيست هم از عقايدشان دست برداشتند.
مبارزات سياسي
مبارزات سياسي آيتالله حسين غفاري از نيمه دوم سال 1341. ش آغاز شد. در جريان نهضت عمومي علما در اين سال، آيتالله غفاري نيز در مسجد الهادي ـ كه امامت آن را برعهده داشت ـ سخنراني هايي را عليه تصويب لايحه انجمن هاي ايالتي و ولايتي ايراد كرد و به همراه علماي تهران اعلاميه‌هايي را نيز امضا كرد كه در آن زمان، چاپ و توزيع شد. پس از آن‌كه محمدرضا پهلوي با طرح «انقلاب سفيد» اصلاحات امريكايي خود را اعلام و بر مخالفت با مباني مذهبي پافشاري‌كرد، علما و مراجع به رهبري امام خميني(ره) عيد نوروز سال 1342 را تحريم نمودند. آيتالله غفاري نيز به همراه ساير علماي تهران اعلاميهاي را در حمايت از اين تحريم صادر كرد. مرحوم غفاري پس از وقايع مدرسه فيضيه قم و مدرسه طالبيه تبريز، در دوم فروردين ماه سال 1342 سخنراني هاي شديداللحني را در مسجد الهادي ايراد نمود. ماموران انتظامي بعضا در جلسات سخنراني او حاضر مي‌شدند تا شايد او را از اين طريق مرعوب سازند اما ايشان با آنها شديدا برخورد ميكرد.
پس از سخنراني تاريخي امام خميني(ره) در عصر عاشوراي سيزدهم خرداد 1342. ش، حكومت در واكنش به اين سخنراني، حضرت امام را در شب چهاردهم خرداد دستگير نمود كه انتشار خبر آن باعث شكل‌گيري قيام تاريخي پانزدهم خرداد گرديد. در اين حادثه، همزمان با دستگيري امام، ساواك حدود هشتاد روحاني و از جمله آيتالله غفاري را نيز دستگير و زنداني كرد كه تا چند روز پس از دستگيري هيچ‌كس از وضعيت او خبري نداشت.
وي پس از چهل‌روز تحمل زندان به همراه ساير وعاظ و روحانيون سرانجام آزاد شد؛ اما اين واقعه نه‌تنها در اراده او براي تداوم مبارزه خللي ايجاد نكرد، بلكه پس از آزادي، ايشان نيز به علماي مهاجر در شهر ري پيوست كه از سراسر ايران به آنجا آمده و در حمايت از آزادي امام خميني(ره) تجمع كرده بودند. در همين ايام آيتالله غفاري تلگرافي را به آيتالله سيدمحمود طالقاني، مهندس بازرگان و دكتر سحابي مخابره كرد كه به دستگيري مجدد او در چهارم بهمن سال 1343 به اتهام اقدام بر ضد امنيت كشور و ارسال پرونده وي به دادستاني ارتش منجر شد. اين‌بار نيز تا پانزدهم فروردين 1344 را در زندان سپري كرد. غفاري پس از آزادي بلافاصله طي تلگرافي آيت‌الله‌العظمي مرعشي‌نجفي را از آزادي خود مطلع ساخت.
آيتالله غفاري در مردادماه سال 1345 از حجت‌الاسلام محمدتقي فلسفي ـ واعظ مشهور ـ براي سخنراني در مسجد الهادي دعوت كرد كه ساواك گزارش آن را به همراه آگهي هاي دعوت از مردم جهت شركت در اين سخنراني در پرونده آقاي فلسفي درج كرده است.
مرحوم غفاري، خود نيز در فرصت هاي مناسب به ايراد سخنراني هاي انقلابي ميپرداخت و ماموران ساواك گزارش هاي فراواني را در اين خصوص ثبت كرده‌اند. پس از شدت‌گرفتن فعاليت هاي انقلابي ايشان، سرانجام در تيرماه سال 1353 ساواك او را دستگير و در ضمن بازرسي از منزل وي به تعداد زيادي اعلاميه دست يافت. در زندان، درخصوص اين اعلاميه‌ها و نيز ارتباط با امام‌خميني(ره) از ايشان بازجويي شد و مامور ساواك در پايان گزارش بازجويي خود چنين نظريه داده است: «در مجالس مذهبي به هنگام بيان احكام اسلامي از فرصت استفاده و اعمال خلفاي بني‌اميه را با وضع روز تشبيه نموده و بدين‌ترتيب اقدامات و اصلاحات حكومت پهلوي را تخطئه و با توسل به شواهد تاريخي مردم را نسبت به هيات حاكمه بدبين و عليه دولت تحريك نموده است.»
عبادت در زندان
آيت الله غفاري در دوران زندان سال 1353 نقش فعالي در مسائل سياسي و علمي داشت و در كنار مطالعه به تدريس قرآن، فقه و نهجالبلاغه ميپرداخت. در اين رابطه حجه الاسلام هادي غفاري ميگويد:
“سعي ميكرد 8 ساعت مطالعه كند و به اضافه چهار ساعت هم نهجالبلاغه و قرآن و فقه و تارخي فقه به برادران درس ميداد. حتي در داخل زندان شبي نبود كه دعاي افتتاح را نخواند و در پايان جمله خدايا شهادت را نصيب من كن نخواند. بعد به او ميگفتم مگر دعاي افتتاح چه دارد؟ ميگفت دعاي افتتاح در تكه آخرش شهادت ميخواهد و معمولاً حتي در شبهايي كه شلاق سخت خورده بود، نماز شب را رها نميكرد.“
برخى از فعاليتهاى شاخص:
حضور در تهران بعنوان امام جماعت مسجد الهادي درسال 1334
مخالفت با طرح انجمنهاي ايالتي وولايتي درسال 1340
دستگير وزنداني درقيام 15 خرداد 1342
بازداشت درسالهاي 1345 و1353
تبديل مسجدالهادي به يکي از کانونهاي حساس مبارزه با رژيم شاه
دستگيري منجربه شهادت درسال 1353
تحمل شکنجه هاي وحشتناک ماموران ساواک از قبيل شکستن دندانها و دستها، سوزاندن پاها در روغن داغ
برگه ي بازجويي شهيد آيت الله غفاري روح بزرگ و اراده ي مصمم و تزلزل ناپذير او را به خوبي نشان مي دهد:
س – چرا به زندان آورده شده ايد؟
ج – نمي دانم.
س – آيا قبلاً به زندان آمده ايد؟
ج – نيامده ام، آورده اند.
س – نظر شما راجع به شاهنشاه آريامهر چيست؟
ج – ايشان با كودتاي پدرشان به سر كار آمدند و غاصب اند.
س – نظر شما راجع به حزب رستاخيز چيست؟
ج – اين حزب شَه ساخته است، به مردم هيچ ربطي ندارد.
س – نظر شما نسبت به آقاي خميني چيست؟
ج – من فكر مي كنم كسي كه مي تواند ايران را نجات دهد، آيت الله خميني است.
آيت الله غفاري با روحية قوي در بازجوييهاي انجام شده عملاً مآموران را در نيل به اهدافشان ناكام ميگذارد براي مثال در يكي از سوالهاي بازجويي ايشان آمده است:
“س: آيا شما اقدامات آيت الله خميني را در مورد پخش اعلاميه و همچنين مخالفت با اصلاحات دولت مورد تأييد قرار ميدهيد يا خير؟“ آيت الله غفاري با زيركي و فراست شايان توجهي مينويسد:
“اما حسن عسگري (ع) ضمن گفتاريش به امام زمان عج الله تعالي فرجه ضمن تعيين نائب عام تمام مراجع را واجب الطاعه و رد قول آنان را رد قول خود قرار داده هم حجتي عليكم و انا حجه الله الراد عليهم كالراد علينا“
كه بدين ترتيب با پاسخي حكيمانه و زيركانه حركت انقلابي حضرت امام امت را مورد تأييد قرار ميدهد.
عروج از زندان :
آيتالله غفاري سرانجام در زندان براثر شكنجه و فشارهاي وارده در تاريخ ششم دي‌ماه 1353 به شهادت رسيد. اداره ساواك دو روز پس از آن، در شانزدهم دي‌ماه خبر فوت ايشان را به خانواده وي اعلام و از آنان درخواست كرد كه بي‌سروصدا و بي‌آنكه به كسي چيزي بگويند براي تحويل جنازه به دادستاني ارتش مراجعه كنند. اما خانواده غفاري از امضاي برگه فوت خودداري نمود و لذا اداره امنيت مجبور شد به منظور تدفين مخفيانه، جنازه او را شبانه به قم بفرستد اما طلاب و مردم قم از موضوع باخبر شده و به‌طرز باشكوهي در تشييع جنازه او در صبح روز هفتم دي‌ماه شركت كردند. در مسير تشييع جنازه به سمت حرم حضرت معصومه(ع)، تعدادي از مراجع تقليد نيز به مردم پيوستند. حاضران در اين مراسم شعارهايي نيز عليه حكومت سردادند كه به دستگيري تعدادي از طلاب منجر شد. چند روز بعد، آيت‌الله‌العظمي گلپايگاني مراسم ختم باشكوهي را براي مرحوم آيتالله شيخ‌حسين غفاري در مسجد اعظم قم برگزار كرد.
خبر شهادت آيت الله غفاري در مجامع دانشگاهي و حتي در خارج از كشور و نيز در ميان مسلمانان و شيعيان تأثير شايان توجهي داشته است و موجي از تحركات انقلابي و افشاگرانه عليه رژيم پهلوي در خارج و داخل كشور سبب شد تا در مدرسه فيضيه قم اعلاميهاي به سه زبان فارسي، عربي، انگليسي، الصاق شود كه در آن چگونگي بازداشت ايشان و شكنجه هاي دوران زندان مطرح و تحت عنوان روحانيون مبارز ايراني خارج از كشور امضا شده بود. اعلاميه حاوي دو عكس از آيت الله غفاري بود كه يكي عكس رسمي ايشان در كسوت روحانيت و ديگري تصوير ايشان در زندان.
امام امت در سخني در موره 13/8/57 پيرامون شهادت آيت الله غفاري ميفرمايند:
“زجر ما اين است كه ما را حبس كردند يا زندان بردند يا زجر اين است كه پاي بعضي از علماء را اره كردند (اشاره به آيتالله غفاري) اقا! توي روغن سوزاندند زجر ما اين است كه 10 سال، 15 سال، 8 سال، 7 سال، علماي ما در حبس هستند“
کلام شهيد: دشمن خميني کافر است.
قطعه شعري از آيت الله غفاري آذرشهري
عاشق چو رو به کعبه صدق و صفا کند
احرام ز کسوت صبر و رضا کند
در پيش، راه باديه گيرد غريب وار
ترک عشيره و بلد و اقربا کند
نگريزد از شدايد و رنج مسافرت
در طي ره تحمل خار جفا کند
منبع: سايت شهيد آويني