انسان نياز به حرکت و جنبش دارد و بازي بخش مهمي از اين نياز است. هر فرد براي رشد ذهني و اجتماعي خود نيازمند انديشه و تفکر است و بازي خميرمايه ي اين تفکر و انديشه است. آمادگي جسمي و روحي براي مقابله با مشکلات بخشي از فلسفه‌ي بازي کودکان است. بنابراين، بازي هر چه گسترده‌تر، پيچيده‌تر و اجتماعي‌تر باشد کودک از مصونيت رواني بيشتري برخوردار مي‌شود. کشف دنياي اطراف بخش ديگري از فلسفه‌ي بازي است که کودک حس کنجکاوي خود را از اين طريق ارضا مي‌کند.
بازي تن و روان کودک را واکسينه مي‌کند و مسووليت‌هاي اجتماعي و اقتصادي را که در آينده بايد بدوش بکشد را به او مي‌آموزد.کودک با بازي کردن موقعيتي بدست مي‌آورد تا اعتقادات، احساسات و مشکلات خود را پيدا کند و مهارت‌هاي زندگي را بياموزد. رابرت وايت مي‌گويد: «ساعات زيادي را که کودکان صرف بازي مي‌کنند نمي‌توان به هيچ وجه تلف شده تلقي نمود، بازي ممکن است شادي‌بخش باشد ولي در دوران کودکي يک کار جدي است.» بدون ترديد بازي بهترين شکل فعاليت طبيعي هر کودک محسوب مي‌شود.بازي موثرترين و پرمعناترين راه‌يادگيري کودکان است .
تعريف بازي :
به هر گونه فعاليت جسمي يا ذهني هدفداري که به صورت فردي يا گروهي انجام پذيرد و موجب کسب لذت و اقناع نيازهاي کودک شود، بازي مي‌گويند .
نقش بازي در رشد اجتماعي کودک :
- موجب ارتباط کودک با محيط بيرون مي‌شود و دنياي اجتماعي او را گسترش مي‌دهد .
- موجب شکوفايي استعدادهاي نهفته و بروز خلاقيت مي‌شود .
- همکاري، همياري و مشارکت کودک توسعه مي‌يابد .
- با رعايت اصول و مقررات آشنا مي‌شود .
- همانند سازي با بزرگسالان را مي‌آموزد .
- با مفهوم سلسله مراتب آشنا شده و آن را رعايت مي‌کند .
- رقابت را مي‌آموزد و شکست را بطور واقعي تجربه مي‌کند .
- قدرت ابراز وجود پيدا مي‌کند و از ترس، کمرويي و خجالت بيهوده رها مي‌شود .
- حمايت از افراد ضعيف را مي‌آموزد .
نقش بازي در رشد عاطفي کودک :
- نياز به برتري‌جويي را ارضا مي‌کند .
- موجب ابراز احساسات،عواطف، ترس‌ها و ترديدها، مهر و محبت، خشم و کينه و نگراني‌ها مي‌شود .
- تمايل به جنگجويي و ستيزه‌گري را کم مي‌کند .
- «برون‌نگري» کودک را افزايش مي‌دهد .
نقش بازي در رشد جسمي کودک :
- موجب رشد هماهنگ دستگاه‌ها و اعضاي مختلف بدن مي‌شود .
- باعث تقويت حواس کودک مي‌شود .
- نيرو و انرژي بدن را به بهترين شکل مصرف مي‌کند .
- کودک به توانمندي‌هاي فکري و بدني خود آگاهي پيدا مي‌کند .
نقش‌بازي در رشد ذهني کودک :
- در يادگيري زبان نقش بسزايي دارد .
- دررشد هوشي کودک بسيار موثر است .
- با مفاهيم ساخت، فضا و شکل آشنا مي‌شود .
- رفتارهاي هوشمندانه کودک تقويت مي‌شود .
- موقعيت استفاده از قو‌ه‌ي تخيل در کودک به وجود مي‌آيد .
- زمينه‌ي بهتري براي تفکر فراهم مي‌کند .
بازي، راهي براي آموزش
براي خواندن مقاله ي قبل اينجا را کليک کنيد .
کودکان روحيات متفاوتي دارند و با توجه به ويژگي‌هاي خود، بازي‌هاي مختلفي را تجربه مي‌کنند .
عواملي که در انتخاب نوع بازي کودکان دخالت دارد عبارتند از: تفاوت‌هاي فردي، ميزان سلامتي، سطح رشد جسمي و حرکتي، بهره‌ي هوشي، جنسيت، خلاقيت، فرهنگ خانواده و موقعيت جغرافيايي. بر همين اساس بازي به انواع گوناگون تقسيم مي‌شود :
1- بازي‌هاي جسمي :
از قديمي ترين نوع بازي‌هاست، به ابزار مخصوص نيازمند است، هم به صورت انفرادي و هم به صورت گروهي انجام مي‌شود، براي مصرف انرژي اضافي بدن و نجات يافتن از خستگي و کسالت بسيار مفيد است و رفتارهاي ناآرام و پرخاشگري توأم با عصبانيت کودک را کاهش مي‌دهد .
2- بازي‌هاي تقليدي :
کودک به تقليد نقش‌هايي مي‌پردازد که آن‌ها را باور کرده است. معمولاً بهترين شخصيت‌ها براي شروع ايفاي نقش، والدين، برادران، خواهران و دوستان هستند. کودک از ايفاي نقش آنان لذت برده و تجربه کسب مي‌کند. در دوره‌ي دبستان بيشتر نقش معلمان را تقليد مي‌کند، در حالي که در دوره‌ي نوجواني از تقليد رفتار بزرگسالان دوري مي‌کند و به تقليد رفتار همسالان مي‌پردازد که اين خود آغازي است براي هماهنگي و همسو شدن با گروه‌هاي اجتماعي و ايفاي نقش‌هاي واقعي زندگي .
3- بازي‌هاي نمايشي :
کودک در تقليد از بزرگترها از لباس و وسايل مخصوص آن‌ها نيز استفاده مي‌کند، مانند پسر کوچکي که کت پدر را به تن کرده، عينک او را به چشم مي‌زند و يا دختر بچه‌اي که کفش پاشنه‌دار مادر را پوشيده و به زحمت راه مي‌رود .
4- بازي‌هاي نمادي :
زماني که کودک دستيابي به ابزار و وسايل مورد نياز خود را غيرممکن مي‌بيند، نيازها و آرزوهاي خود را با استفاده از وسايل نمادين و از طريق بازي بيان مي‌کند. براي مثال بر تکه‌اي چوب سوار شده، اين طرف و آن طرف مي‌رود، مانند اين که سوار بر اسبي شده و آن را هدايت مي‌کند. اين نوع بازي‌ها يکي از بهترين شيوه‌هاي بازي درماني محسوب مي‌شوند .
5- بازي‌هاي آموزشي :
مهمترين وسيله ي آموزش کودک، استفاده از وسايل بازي مناسب است، مانند مکعب‌هاي چوبي که کودک با جور کردن و دسته‌بندي کردن آن‌ها مي‌تواند با مسائل اساسي اما ساده و آسان رياضي آشنا شود. از خانه‌‌ي کوچک اسباب‌بازي براي آشنا کردن کودک با واقعيت‌هاي موجود زندگي مي‌توان استفاده کرد. بازي‌هاي آموزشي موجب تقويت حواس و رشد قواي ذهني و اجتماعي کودک مي‌شوند، به شرط آن که سعي کنيم کنترل اصلي بازي در اختيار کودک باشد و جهت و مسير آن را او تعيين کند
6- بازي‌هاي خلاقيتي :
کودک از طريق به وجود آوردن چيزي، عقايد و احساساتش را اظهار مي‌کند، مانند نقاشي، موسيقي، خميربازي، شن‌بازي و يا استفاده از لغات که او را قادر مي‌سازد تا در آينده داستان، شعر و نمايشنامه بنويسد .
توصيه‌هايي براي والدين
1- به بازي کودکان اهميت دهيم، زيرا زندگي آن‌ها در بازي شکل واقعي به خود مي‌گيرد .
2- تلاش کنيم تا بازي‌هاي کودکان متناسب با فرهنگ و ارزش‌هاي خانواده باشد .
3- با دقت در تفکرات خلاق و پوياي کودکان در حال بازي مي‌توانيم با چگونگي شخصيت آن‌ها بيشتر آشنا شويم .
4- در بازي کودکان دخالت نکنيم اما راهنما و کمک کننده ي خوبي باشيم .
5- با همبازي شدن با کودکان راه دوستي‌ها را باز کنيم و راه پنهان کاري‌هاي دوره‌ي نوجواني را ببنديم .
6- کاري کنيم که بازي به صورت تجربه‌اي لذت‌بخش در ذهن کودک باقي بماند .
7- براي متوقف کردن بازي از امر و نهي استفاده نکنيم .
8- با توجه به روحيه‌ي کنجکاو کودک، به گونه‌اي او را راهنمايي کنيم که به تفکر مثبت و انديشه خلاق و سازنده دست يابد .
9- مراقب باشيم که محيط بازي موجب آسيب جسمي، فکري و يا رواني نشود .
10- در انتخاب نوع بازي، به سن، جنس و توانايي‌هاي فرزندمان توجه کنيم .
11- نوع و مدت زمان بازي فرزندمان را طوري کنترل کنيم که از فشارهاي هيجاني و روحي بيش از حد دور باشد (به ويژه بازي‌هاي رايانه‌اي ).
12- براي انتخاب الگوهاي صحيح، زمينه‌ي مناسبي را براي بازي‌هاي تقليدي کودکانمان فراهم نماييم .
13- از محدود کردن کودک در هنگام بازي بپرهيزيم .
14- وسايل بازي را مناسب سن و رشد جسمي و ذهني کودک تهيه کنيم .
15- آداب اجتماعي و چگونگي رفتار با ديگران را ضمن همبازي شدن با کودکان مي‌توانيم به صورت غيرمستقيم به آن‌ها بياموزيم .
16- به مطالب و نحوه‌ي بيان کودکان در بازي به خوبي توجه کنيم، زيرا احساسات و مشکلات زندگي واقعي آن‌ها در بازي منعکس مي‌شود .
17- براي انتخاب همبازي‌هاي خوب، فرزندمان را غيرمستقيم راهنمايي کنيم، زيرا رفتارهاي يک همبازي خوب تاثير بسيار مثبتي در آينده‌ي او خواهد داشت .
18- اگر در حضور فرزندمان با وسايل موجود در خانه براي او اسباب‌بازي (ماشين، عروسک و...) بسازيم، ارتباط عاطفي ميان ما و کودکمان تقويت خواهد شد .
19- براي تقويت حس همکاري و مسووليت‌پذيري فرزندمان با او توافق کنيم که پس از بازي، اسباب‌بازي‌هاي خود را جمع کرده و سرجايش بگذارد و گرنه دفعه ي بعد اجازه ي استفاده از آن‌ها را نخواهد داشت .
20- از فرزندمان بخواهيم که اجازه دهد تا همبازي‌هايش از اسباب‌بازي‌هاي او استفاده کنند، زيرا اين کار موجب تقويت حس نوع دوستي و تسهيل در ارتباط با ديگران مي‌شود .
21- اسباب‌بازي‌گران قيمت ممکن است وسيله ي بازي مفيدي نباشد. هنگام خريد توجه داشته باشيم که اسباب‌بازي بايد بتواند قدرت خلاقيت و سازندگي فرزندمان را رشد دهد. وسايل بازي جور کردني، پازل‌ها، خميربازي، گل‌رس و ... اسباب‌بازي‌هاي مناسبي به شمار مي‌روند .
22- اگر کودکان در هنگام بازي با هم اختلاف پيدا کردند اجازه بدهيم خودشان مشکل را حل کنند. در صورتي که اختلاف تشديد شود فقط آن‌ها را از هم جدا کنيم و هرگز از يکي از طرفين، جانبداري نکنيم .
23- در محيط‌هاي بازي گروهي مثل زمين بازي کودکان در پارک‌ها، اجازه دهيم بچه‌ها با هم دوست شوند و بازي کنند، از وارد شدن به محيط بازي کودکان بپرهيزيم .
24- از همبازي شدن کودکان با افراد بزرگتر از خود به ويژه «نوجوانان و جوانان» اکيداً جلوگيري کنيم .
25- کودکان همواره نيازمند بازي هستند، پس اسباب بازي‌هاي مناسب هر مکان را همراه خود داشته باشيم .
26- کودکان بايد به مجموعه‌اي از بازي‌هاي جسمي، اجتماعي، عاطفي و ذهني بپردازند. هنگامي که فقط يکي از بازي‌ها را انجام مي‌دهند (مثلاً بازي‌هاي رايانه‌اي)، از رشد اجتماعي، جسمي و عاطفي محروم شده و احتمال بروز عصبانيت و پرخاشگري در آن‌ها افزايش مي‌يابد .
منبع: سايت روزنامه تفاهم
معرفي سايت مرتبط با اين مقاله