بررسي آثار فردي و اجتماعي مواد مخدر جديد (کراک، شيشه، کريستال و ...) بر سلامت جسم و روان جوانان
مصاحبه اختصاصي راه راستان با دکتر فريدون مسجودي فارغ التحصيل از دانشگاه علوم پزشکي تهران و شهيد بهشتي
به کوشش احمد علي نژاد
از آنجايي که امروزه متأسفانه مواد مخدر در ميان بخشي از جوانان جامعه ما رسوخ کرده و شايد يکي از عوامل اين گستردگي، عدم شناخت صحيح عواقب و آثار استفاده از اين مواد باشد. راه راستان بر آن شد تا با استفاده از نظرات متخصصين امر، به تحليلي در اين خصوص بپردازد تا انشاء الله قدمي در جهت خنثي سازي و جلوگيري از اشاعه و گسترش اين مواد مرگ آور برداشته باشد. به همين جهت در خدمت دکتر مسجودي که در فرماندهي بهداري سپاه به عنوان مسئول درمانگاه عمومي و مسئول فني پلي کلينيک شماره 2 فاطمه الزهرا (سلام الله عليها) مشغول به خدمت اند، رسيديم تا با طرح مسئله، به بررسي اين معضل خانمانسوز بپردازيم.
راه راستان: فرق مواد افيوني جديد با مواد مخدر قديم (ترياک، هروئين و ...) در بعد رفتاري و آثار روحي و رواني فرد چيست و ميزان تخريب آنها چقدر است؟
ابتدا تعريفي از اعتياد داشته باشيم سپس به پاسخ مسئله بپردازيم: در جامعه ي پزشکي مسئله اعتياد به عنوان يک بيماري جسمي، رواني و اجتماعي پذيرفته شده است که عوامل فردي، خانوادگي و اجتماعي در شروع ابتلاء و خاتمه (ترک) آن دخالت دارند.
تعريف اعتياد: هر گونه رفتار تکرار شونده که تکرار آن موجب بروز عوارض و خساراتي به سلامت جسمي و رواني فرد و جامعه شود، رفتار اعتياد گونه و فرد را معتاد مي نامند.
تفاوت مواد جديد و قديم به لحاظ فيزيکي، مواد دخاني چون ترياک، هروئين و حشيش... تدخيني است که معمولاً ريشه ي آنها از خشخاش است. تدخيني يعني مواد دخاني که بوسيله بافور، سيخ و ... استنشاق مي شود.

مواد جديد بر دوگونه اند:

1- مواد توهم زا: مثل شيشه، قرص اکس و ...
2- مواد محرّک: مثل کوکائين، حشيش و کراک؛ که تحريک کننده هستند. حشيش هنوز هم در اروپا، غرب و ايران وجود دارد و مصرف مي شود و از قديم در غرب و ايران بوده است.

مواد مخدر حشيش يا (CANABIS):

شايع ترين مواد مخدر در جوامع غربي بنام (علف ماري جوانا، بنگ و گراس) مي باشد که ريشه اش از برگ و ساقه خشک شده گياه (CANABIS) (در ايران بنام شاه دانه) است.
مواد مخدر ديگري هم که در غرب شايع است، کوکائين است که از برگ و گياه کوکا گرفته مي شود.
نوع ديگر آن کوکائين قليايي شده است که با افزودن موادي مثل جوش شيرين و پودر مخمر به هيدرو کلرايد کوکائين تبديل شده و به صورت کريستال در مي آيد و بنام کراک مشهور است که در حدود 5-6 سال پيش از اروپا وارد ايران شد که گران قيمت بوده و طبقه خاصي از آن استفاده مي کردند، ولي در ايران قابل شيوع نبود اما نوعي ديگر از آن را- که منشاء هروئين دارد- وارد کرده اند.
مواد کراک که در ايران وجود دارد، هروئين کريستاليزه و تغليظ شده است که ماده محرکي بنام متامفتامين به آن افزوده شده است و به شکل کريستالهاي غيرشفاف و کدر بوده و هر گرم از آن مساوي چندين گرم هروئين است.
در کشور ما قاچاقچيان، کراک را با مواد و فلزات ديگر مثل جيوه و سرب- براي افزايش حجم- اضافه مي نمايند؛ که عوارض سنگين و مخرّبي براي مصرف کننده دارد که روي کبد و مغز اثر مستقيم دارد و آثار آن بلافاصله بعد از مصرف ظاهر مي شود که دليل آن ناخالصيهائي است که در کراک وجود دارد.

مواد توهّم زا:

نوع ديگري از مواد مخدر به نام شيشه و کريستال وجود دارد که توهّم زا بوده و نام علمي آن (متامفتامين) مي باشيد و يک مواد کاملاً صنعتي است و به شکل دانه هاي درشت شکر و کريستالهاي شفاف است.
مواد محرک ديگري از نوع توهم زا و محرک بنام (MDMA)وجود دارد که مخفف آن اکستازي است که در ايران به قرص شادي يا قرص اکس معروف است. نام علمي آن متيل دي اکسي متام متيلن دي اکسي متامفتالين است. اين تفاوتهاي فيزيکي و شکلي مواد جديد با قديم است. از طرفي حمل و نقل مواد جديد آسان و نوع مصرف آنها نيز سهل است. لذا شيوع پيدا مي کند.
در تهيه ي مواد قديم علم شيمي تأثير و دخالتي نداشته است؛ ليکن مواد جديد وابسته به علم شيمي و لابراتوار مي باشد و در تهيه آنها از علم و شيميدانها و ابزارهاي نو، لابراتوارها و در واقع از علم و دانش سوء استفاده مي شود.
مصرف مواد قديم، باعث نعشگي و خواب آلودگي شخص مي شد و عدم مصرف آن علائم بي خوابي، خماري، آب ريزش بيني و ... بدنبال داشت.
ليکن مصرف مواد جديد سرخوشي، خنده، قهقهه، حرکت و رفتار غير ارادي، کم خوري و کم خوابي را در پي دارد. همچنين خشکي دهان، عطش فراوان، تشنگي زياد، گشادي مردمک چشم، افزايش ضربان قلب و بالا رفتن فشار خون از علائم مصرف مواد مخدر جديد مي باشد.
مواد توهّم زا نيز باعث تغييرات شديد هيجاني و حسي مي شوند، مثل تداخل حواس پنجگانه مثلاً فرد مي گويد صدا را مي بينم يا رنگها را مي شنوم! و در کوتاه مدت رفتارهاي خشونت زا، بي قراريها، بيماريهاي رواني، رفتاري، پرخاشگري و... دارند و همچنين اضطراب و افسردگي و قرمزي داخل چشم نيز مشاهده مي شود.
اثرات مواد مخدّر قديم، بگونه اي است که بيشتر عوارض و بيماري ريوي ايجاد مي کند و بعضي موارد تزريقي، هپاتيت و ايدز و ... رادر پي دارد.
اثرات مخدر جديد اصلاً قابل قياس با قديم نيست؛ مصرف مواد جديد علاوه بر ايجاد اختلالات حافظه، روي عروق مغزي و سيستم اعصاب نيز اثرات تخريبي دارد و هر چه مدت مصرف مواد طولاني تر باشد، اثراتش نيز به مراتب بيشتر خواهد بود.
آثارفردي، اين مواد منجر به اختلالات حافظه و يادگيري، اختلالات روحي، رواني، رفتاري و رفتارهاي پرخاشگرانه خواهد شد. کاهش تمرکز، لرزش اندامها، بيماري روحي شديد: مثل افسردگي، قتل و خودکشي آثاري است که روي جسم و روان فرد خواهد داشت.
مواد قديم اثرات فردي داشت؛ ولي مواد مخدر جديد علاوه بر اختلالات رفتاري، مغزي و ... عدم کنترل رفتار فردي، بيکاري و ... تخريب شخصيت فردي را نيز به دنبال دارد.
آثار اجتماعي: شيوع ناامني اجتماعي، افزايش جرم و جنايت، سستي بنيان خانواده، افزايش طلاق، جدايي فرزندان افزايش مرگ و مير در سنين پائين و کاهش فعاليتهاي اجتماعي و اقتصادي از آثار مخرب مواد مخدر جديد مي باشد.
راه راستان: آيا مسئله زمان در تشخيص ابتلاي فرد به مواد يا ترک و درمان بيماري ارتباط مستقيم دارد يا خير؟
بله. اعتياد يک بيماري مزمن جسمي، رواني و اجتماعي است. تشخيص زودتر، بيماري و درمان را مفيدتر مي کند و ميزان رسيدن به پاکي را افزايش مي دهد و عوارض کمتري ايجاد مي شود و قابليت اختلالات حافظه، فراموشي، و آسيبهاي شديد روي سلسله اعصاب مغزي در سنين پائين مي گردد.
راه رستان: آيا اين صحيح است که افراد مبتلا به مواد مخدر جديد پس از چند سال ديوانه شده و خواهند مرد؟
مواد مخدر جديد در کوتاه مدت به علت مصرف بالا (over dose) باعث مسموميت و به دنبال آن تهوع، استفراغ، تشنج، اغما، ايست قلبي و تنفسي و مرگ مي شود. در مصرف طولاني مدت به علت توهمات حسي باعث سوانح منجر به مرگ و به علت ايجاد اختلالات روحي-رواني منجر به خودکشي مي گردد.
راه راستان: بنظر شما چه مقدار در جهت آگاه کردن خانواده ها و جوانان نسبت به آثار شوم و زيانبار مصرف اين مواد و عواقب آن فرهنگ سازي شده است؟
با برگزاري سمينارها در صدا و سيما، مطبوعات و ... تا حدودي فعاليت شده است اما متناسب با اهميت و خطرات گوناگوناني پديده، کافي نبوده و بايد بيشتر کار شود.
راه راستان: آيا بيان اين مسائل در صدا و سيما موجب آشنايي بيشتر جوانان و تبليغ و شيوع مصرف اين مواد در بين آنان نمي شود؟
خير اصلاً اينطور نيست. بايد سطح آگاهي افراد جامعه و خانواده ها را بالا برد و ميزان آسيب پذيري فردي و اجتماعي آنها را کاهش داد.
راه راستان: مواد فوق در داخل کشور توليد مي شود يا وارداتي است؟
مواد توهم زا مثل شيشه، L.S.D و اکستازي بيشتر در خارج از کشور تهيه مي شود و عمدتاً از شرق کشور وارد مي شوند. مزيد بر آن بالا بودن سطح مواد در جامعه، قطعاً دليل بر وارداتي بودن آنهاست.
راه راستان: آيا اهداف توليد کنندگان مواد، صرفاً اقتصادي است يا مقاصد و اهداف سياسي نيز در آن پنهان است؟
در سطوح جزئي، اهداف توليد کنندگان، اقتصادي است؛ ولي وقتي در سطح کلان نگاه مي کنيم، ادامه کار توليد کنندگان و توزيع کنندگان در جاهايي که قدرتها حاکميت دارند، نشان از همنوايي و همسويي با اهداف سياسي و اقتصادي دارد. باتوجه به افزايش اين مواد در جامعه، قطعاً مي توان آن را يکي از اهداف پليد دشمنان براي مقابله با نظام اسلامي محسوب نمود.
راه راستان: راههاي ترک بيماران چگونه است و خانواده ها چه نقشي مي توانند در اين امر داشته باشند؟
براي هر بيماري بايد ضمن شرح حال و معاينه و ارزيابي انگيزه او، اهداف درمان مشخص و يکي از شيوه هاي سم زدايي و درمان هاي نگه دارنده دارويي و غير دارويي انتخاب شود.
آموزش گروهي خانواده، گروه درماني، شبکه درماني، گروههاي خودياري، درمانهاي غيرداروئي، گروه اجتماع مدار (در سازمان بهزيستي) و ... در اين راه تأثير بسزايي دارد.
مراکز تحت پوشش بهزيستي و دانشگاه علوم پزشکي، و مراکزي که با مجوز سازمان پزشکي اقدام به درمان مي کنند، مي تواند بهترين مراکز ترک مواد و درمان اعتياد به اين مواد باشد.
خانواده حتي بعد از درمان نيز نقش بسيار مهمي در اعتياد مجدد بيمار دارد و جزء گروه درماني مي باشد.
راه راستان: علي (عليه السلام) مي فرمايد آگاه نکردن به مراتب آسانتر از ترک گناه است. براي پيشگيري جوانان از اعتياد به اين مواد افيوني چه توصيه هائي داريد؟
در پيشگيري اوليه افراد جامعه بايد آگاهي و توانايي روحي و رواني براي جلوگيري از آسيب را بيابند؛ که بخشي به روابط فرد در خانواده بستگي دارد و بخشي ديگر به روابط فرد در جامعه بر مي گردد.
ايجاد روابط عاطفي مناسب، محيط سالم خانوادگي و تعادل در ايجاد روابط دوستانه فرزندان در خارج خانه، يادگيري مهارتهاي زندگي و پر کردن مناسب اوقات فراغت فرزندان، از نکات مثبتي است که خانوادهها را در اين زمينه کمک مي کند و در مقابل، دروغ گفتن و استعمال سيگار، دو آفت بزرگ در خانواده هاست که بايد بشدت از آن پرهيز شود تا فرزندان نيز الگوي غلط نگيرند. جوانان درصورت پيش آمدن هر مشکل و تجربه ناشناخته اي از گروه همسالان از بيرون خانواده، بايد با والدين و خانواده در ميان بگذارند و راهنمائي لازم را دريافت کنند.
پس خانواده و دوستان عوامل بين فردي است. شناخت دوستان فرزندان، مدرسه و محيطهائي که فرزندان در آن فعاليت و ارتباط دارند، بسيار مؤثر است و مضافاً اينکه مسئولين امر، مطبوعات، رسانه ها و مدرسه نيز مسئوليت سنگين و خطيري در حفظ سلامت جامعه و جوانان بعهده دارند.
منبع: ماهنامه ي راه راستان شماره 10
/خ