چکيده
تاريخ فلسطين و الجزائر مملو از حماسه و ايثار زنان مجاهدي است که در استراتژي مبارزه ي پايدار نقش آفرين بوده و به اذعان تاريخ ، ارکان بي بديل عرصه ي مجاهدت را رقم زده اند. بسط و توسعه ي جنبش هاي زنان مسلمان در اين کشورها و حضور فعالانه ي آنان در ميدان حق طلبي ، نماد بارزي از الگوي زن مسلمان است که با تأسي به فرهنگ و تعاليم حيات بخش دين کامل ، آرمان اساسي زندگي فردي و اجتماعي خود را به احياي عزت ، شرافت و هويت اسلام و سرزمين اسلامي خود اختصاص داده است .
اين نوشتار ، که با هدف ترسيم حضور فعال زنان فلسطيني و الجزائري نگاشته شده ، پس از تبيين جايگاه سياسي بانوان در اسلام ، توجه خود را به بازکاوي جنبه هاي متعدد آن و استناد به الگوي مبرز اين عرصه در کشورهاي مذکور معطوف داشته است .
کليد واژه ها: انتفاضه ، عمليات استشهادي ، جبهه ي آزادي بخش الجزائر، حماس ، جنبش جهاد فلسطين ، جبهه ي نجات ملي .
مقدمه ( نقش زن در اصلاح جامعه و حرکت هاي سياسي )
آزادي زن و دخالت او در مسائل امت اسلامي امري منصوص در قرآن کريم و متون اسلامي است و مقامي که اسلام براي زن به موازات مرد در تمامي مشترکات طبيعي و توانايي هاي مقرر داشته ، اين امکان را به او مي دهد تا در حدود تکاليف شرعي وارد فعاليت هاي سياسي گردد.
خداوند در آيات تابناک وحي ، زن را در وظايف اجتماعي و اصلاح جامعه مکلف مي نمايد و او را همدوش مرد برمي شمرد (1) و تعاليم اسلامي و سنت و تاريخ اسلامي نيز سهم موثري در تثبيت حقيقت حرکت سياسي اسلام و برابري زن و مرد در فعاليت هاي اصلاح طلبانه ايفا نموده اند . همچنين آيات متعددي از سوره ي نمل دريچه اي روشن به مقوله ي زن و سياسيت مي گشايند و حقايق مزبور را تأييد مي کنند. (2)
زن مسلمان در صدر اسلام ، بر حسب مجال هاي سياسي آن عصر ، از دايره ي فعاليت سياسي به دور نبود و در تمامي ابعاد سياسي مورد نياز جامعه ، اعم از هجرت ، (3) مشارکت در بيعت ، (4) تهييج و ترغيب به جهاد (5) و حضور مستقيم در عرصه هاي مجاهدت و فداکاري و شهادت (6) نقش آفرين بود.
حضرت امام خميني رحمه الله انديشمند فرزانه ي انقلاب اسلامي مي فرمايد :« زنان در صدر اسلام با مردان در جنگ شرکت مي کردند. ما مي بينيم که زنان همدوش مردان ، بلکه جلوتر از آن ها در صف قتال ايستادند ؛ خود و بچه هاي خود و جوانان خود را از دست دادند و باز هم مقاومت کردند.» (7)
تأمل در تعاليم روحبخش اسلام مويد آن است که اسلام نه تنها زن را از دخالت در مسائل اجتماعي و سياسي کنار نمي دارد ، بلکه او را به عنوان محور و در متن جامعه قرار داده و اين امر خط بطلاني است بر پندار آنان که تحت عنوان « دين » ، زن را به حاشيه بردند. (8)
در اين نوشتار برآنيم تا گوشه اي از مبارزات و مقاومت هاي زنان مسلمان فلسطين و الجزائر را ترسيم نماييم .
الف. فلسطين
موقعيت استراتژيک فلسطين نزد مسلمانان و مسيحيان
بيت المقدس و فلسطين از ديدگاه اسلام از جايگاهي بارز و اهميتي ويژه برخوردارند. آيات متعددي در قرآن مجيد ، مبارک بودن آن سرزمين را بيان فرموده و روايات چندي ناظر به فضيلت بيت المقدس مي باشند .(9)
اين سرزمين ، که در نيمه ي نخست قرن اول هجري به دست مسلمانان فتح شد ، در قرن پنجم هجري در پي فرمان پاپ اوربان دوم ( Urban II 481 – 491 ه ) (10) با حمله ي عمومي مسيحيان مواجه گرديد که سلسله جنگ هاي خونين صليبي را به دنبال داشت تا اينکه در حکومت صلاح الدين ايوبي ( 564-589 ) ، بين المقدس به دامن اسلام بازگشت . برخورد ميان صليبي ها و مسلمانان طي ادوار تاريخي بعد نيز ادامه يافت و اين سرزمين مقدس به لحاظ موقعيت ژئوپوليتيکي خود ، همواره آماج تيرهاي طمع و حقد متجاوزان بوده است.
از اوايل قرن 19 ميلادي ، کشورهاي غربي تهاجم گسترده اي را با هدف استحاله ي اعتقادي مسلمانان آغاز نمودند و اموري همچون منزوي ساختن اسلام از شئون زندگي ، تشويق احساسات افراطي ناسيوناليستي در برابر اخوت اسلامي ، و اباحيگري مذهبي ، الگوسازي غربي در برابر اصول گرايي اسلامي را در رأس هرم مقاصد پليد خود قرار دادند و در نهايت ، با اشغال خاک فلسطين ، همت شوم خود را در ايجاد يک گسل صهيونيستي در قلب جغرافياي سياسي جهان اسلام مصروف داشتند .(11) اکنون « قدس » به مثابه ي هسته ي مرکزي مبارزه ي جهاني ، شاهد نشانه هاي بارز يک نبرد سرنوشت ساز ميان بندگان شايسته ي خدا و و پرچمداران راستين ارزش هاي توحيدي از يک سو، و خودکامگان سيطره جو از سوي ديگر مي باشد .
پيشينه ي مبارزاتي زنان فلسطين
مبارزات زنان به دوره ي قيموميت بريتانيا بر اراضي فلسطين برمي گردند . همزمان با صدور اعلاميه ي « بالفور » (12) در خصوص تشکيل دولت يهود و احساس خطر از سوي فلسطينيان ، زنان نيز فعاليت هاي سياسي خود را در اشکال گوناگون آغاز نمودند.
در سال 1929 ميلادي ، براي اولين بار در تاريخ فلسطين ، سيصد زن فلسطيني از مناطق گوناگون ، همايشي را برگزار نمودند و ضمن آن ، اعتراض خود را عهدنامه ي مذکور اعلام داشتند.
آنان در دوره ي قيام عزالدين قسام (13)، همسران و فرزندان خود را در پيوستن به نيروهاي قسام تشويق مي کردند و خود نيز به مبارزاتي که در کوه ها کمين کرده بودند آب و غذا و همچنين سلاح مي رساندند و علاوه بر پرستاري از مجروحان ، به درمان آن ها نيز مبادرت مي ورزيدند .
در سال 1936 براي نخستين بار ، آنان در مبارزات مسلحانه شرکت جستند و فاطمه غزاله اولين زني بود که به دست نيروهاي بريتانيايي به شهادت رسيد.
در همان سال ، زنان فلسطيني با ارسال نامه اي به « کنفرانس جهاني صلح » در بروکسل ، خواستار توقف مهاجرت يهوديان شدند و خود نيز با شرکت در کنفرانس هاي کشورهاي عربي ، که در حمايت از مبارزات فلسطين برگزار مي شدند ، حضور سياسي خود را تحکيم مي بخشيدند.
اتحاديه ي عمومي زنان فلسطين در سال 1965 فصل نويني از استراتژي مبارزه و مقاومت را نويد مي بخشيد . اين اتحاديه تنها نماينده ي قانوني زنان فلسطين بود که صفوف مبارزه ي آنان را سازمان دهي مي کرد و آن ها را براي شرکت در فعاليت هاي سياسي – اجتماعي آماده مي نمود.
انتفاضه
« انتفاضه » واژه اي است که از سال 1987 ميلادي وارد فرهنگ سياسي مصطلح روز شد و عبارت است از : رفتار و عملکرد معترضانه و شجاعانه ي مردم فلسطين در قبال رژيم اشغالگر قدس. (14)
انتفاضه صفحه اي جديد در تاريخ آزادي خواهي و رستاخيز مردمي است که براي سيادت ميهن خويش مجاهدت مي نمايند. زماني که استکبار جهاني تلاش مي کرد کيان صهيونيستي را در منطقه حاکم سازد انتفاضه خواب را از چشم هاي دشمن ربود و عجز او را در رويارويي با اراده ي آهنين امت فلسطين به جهانيان نشان داد. (15)
« انتفاضه ي دوم » ، که در 28 دسامبر 2000 / 7 مهر 1379 از مسجدالاقصي شعله ور گرديد ، راهبردهاي پويايي و استمرار را در خود نهفته دارد . بسياري حتي تصور هم نمي کردند که اين جرقه ي آتش گرفته توانايي تبديل شدن به جنگ حقيقي را داشته باشد و بتواند تمامي توافق نامه ها و مذاکرات رژيم صهيونيستي را از بين ببرد.
زنان فلسطيني و انتفاضه
به دليل رويکرد کاملا نظامي و صبغه ي مسلحانه اي که در بطن انتفاضه وجود داشت ، در بدو امر ، زنان مجاهدت هاي خود را بر فعاليت هاي پشت خط مقدم متمرکز نمودند. آنان علاوه بر تحمل داغ از دست دادن همسران و فرزندان خود، رسيدگي به مجروحان و مداواي آسيب ديدگان را بر عهده داشتند و با صبر بي بديل خود ، به تقويت روحيه ي مبارزان و ترغيب آن ها به پايمردي و استقامت پرداختند.
سخنان همسر شهيد شيخ شريف طحانيه (16) اراده ي پولادين و روحيه ي والاي زن فلسطيني را به تصوير مي کشند : شرايط دشوار و اقدامات سرکوبگرانه ، عزم ما را سست نمي کنند ... ملت ما مصمم به ادامه ي انتفاضه تا دست يابي به آزادي و استقلال است و اين امر نه از طريق گفت و گو و راه حل سازش کارانه ، بلکه با مقاومت و جهاد محقق مي شود. (17)
همچنين مي توان از مادر حمد فرحات نام برد که شجاعانه فرزند خود را براي رفتن به عمليات شهادت طلبانه تشويق مي کرد. آنان با شرکت در تظاهرات ، اعتراض خود را نسبت به سياست هاي ددمنشانه اعلام نموده اند .(18)
نقش زنان فلسطيني در عمليات استشهادي
« عمليات شهادت طلبانه » يکي از مهم ترين روش هاي مبارزاتي مجاهدان و گروه هاي مبارز فلسطين است تا از اين راه نوعي توازن راهبردي با دشمن صهيونيستي ، که بزرگ ترين زرادخانه ي نظامي را در اختيار دارد و از حمايت دولت هاي غربي نيز برخوردار است ، ايجاد کنند .
در حالي که صهيونيست ها به اين اميد بودند که با گذشت بيش از نيم قرن ، نسل جديد فلسطين فاجعه ي اشغال خون بار سرزمين خود را فراموش کنند و در چنبره ي زندگي روزمره ي ، مفهوم « جهاد » و « شهادت » نزد آنان استحاله شود ، برنامه هاي استشهادي ، دشمن صهيونيستي را ترس و وحشت عميقي رو به رو ساخته اند.
کاهش مهاجرت يهوديان به فلسطين اشغالي و تشديد مهاجرت معکوس از نشانه هاي بارز چنين وضعيتي است ؛ همان گونه که اين تأثيرات در طرح عقب نشيني شارون از نوار غزه کاملا مشهودند و مي توان گفت : اين روند آغاز اضمحلال پروژه ي « صهيونيسم » مي باشد .
زنان فلسطيني اگر زماني فقط جنايات دشمن را در حق خود و اعضاي خانواده تحمل مي کردند ، اينک هر يک به مبارزي جسور و متهور در برابر سياست هاي غير انساني دشمن اشغالگر تبديل شده اند و بدون ترس ، با امکانات محدود دفاعي به مقابله با صهيونيست ها برمي خيزند . روند رو به تزايد دفاع و مقاومت ، جامعه ي فلسطيني را به اين واقعيت رساند که براي ايثار و فداکاري در راه استقلال کشور ، تفاوتي بين زن و مرد وجود ندارد. در اين برهه ، زنان از پشتيباني ترابري گروه هاي مجاهد گرفته تا مشارکت مستقيم در عمليات استشهادي ، از نقشي فعال و سهمي وافر برخوردارند . اجراي عمليات شهادت طلبانه ي بانوان ، که سير صعودي را مي پيمايد ، شاخص ترين نماد مبارزه ي زن فلسطيني است و بيانگر اين نکته مي باشد که زن فلسطيني در اوج افتخار جواني ، آماده ي ايثارگري است .
زنان شهيد انتفاضه ي فلسطين
- وفا ادريس اولين زن شهادت طلب فلسطيني و عضو شاخه ي نظامي « فتح » است که با کشته و زخمي کردن 91 صهيونيست ، لرزه بر اندام دشمن اشغالگر افکند.
- دارين محمد ابوعيثه 22 ساله ساکن روستاي « بيت وندن » در نزديکي شهر « نابلس » يکي ديگر از دختران شهادت طلب فلسطيني است . او دانشجوي رشته ي مطالعات اسلامي و عضو انجمن اسلامي دانشگاه « الخاج » نابلس بود و از برجسته ترين دانشجويان در اين دانشگاه به شمار مي آمد. مادر شهيد دارين مي گويد : دلم گواهي مي داد که دارين بالاخره به شهادت خواهد رسيد ؛ زيرا او هميشه به من مي گفت: مادر برايم دعا کن تا در راه خدا شهيد شوم. وي در تاريخ 27/2/2002 ميلادي با انجام عملياتي استشهادي ، به مقام رفيع شهادت نايل آمد.
- شهيد عندليب طقاطقه 66 صهيونيست را (19) با عمليات استشهادي خويش در قدس کشت و يا زخمي کرد. فيلم ويدئويي اين مبارز قهرمان تأثير شگرفي در مخاطب ايجاد مي نمايد . عندليب در حالي که قرآن در دست داشت و وصيتش را مي خواند ، گفت: اين دنيا و زندگي در آن فاني و زودگذر است و هيچ ارزشي ندارد و بهترين چيزي که انسان مي تواند در پي دست يابي به آن باشد ، زندگي پاک و جاودان در بهشت زيباي خداوندي است .
- هبه دراغمه 19 ساله اولين زن شهادت طلب جنبش « جهاد فلسطيني » است که با عمليات متهورانه ، بار ديگر نام پر افتخار بانوان مجاهد فلسطيني را به ثبت رساند.
به گفته ي خانواده ي شهيد ، هبه از همان اول نوجواني ، از خصايص اخلاقي و ايمان والايي برخوردار بود و پاي بند و التزام او به مسائل شرعي همچون حجاب و پرهيز از استماع آوازهاي مبتذل زبانزد افراد دور و نزديک بود.
- هنادي تيسير حرارات ، که به « عروس حيفا » يا « عروس فلسطين » ملقب گشت ، ستاره اي ديگر در آسمان فلسطين است . وي علم حقوق خواند تا با آگاهي بيشتر در راه اعتلاي خقوق ملت خود گام بردارد . عمليات جسورانه ي وي در حالي در قلب شهر صهيونيستي حيفا اجرا شد که پليس رژيم صهيونيستي با ديوار امنيتي خود ، شهر را در حالت آماده باش کامل قرار داده بود. او خواست بطلان معادلات استراتژيکي داعيه داران قدرت را به منصه ي ظهور برساند .
دل سياه تجاوزگران سست بنياد صهيونيست و حاميان غربي آن ها هرگز نمي تواند رعب و وحشت اين اقدام بي سابقه را محو نمايد. ضربه ي اين حمله چنان سهمگين بود که رژيم اشغالگر را در اقدامي احمقانه به بمباران خاک کشور مسلمان سوريه وادار نمود.
- اقدام شجاعانه ي نورا جمال شلهوب نيز نمادي ديگر از حماسه ي بانوان در دفاع از سرزمين مقدس فلسطين است . نورا محصل و حافظ قرآن کريم بود ، تصاوير و وصاياي رهبران شهيد انتفاضه را جمع آوري مي کرد و آرزو داشت خود را در خيل آنان ببيند . اين شهادت طلب 15 ساله خود را در يک پست بازرسي صهيونيستي موسوم به پست بازرسي « الطيبه » ، که مناطق اشغالي 1967 و 1948 فلسطين را از يکديگر جدا مي سازد ، منفجر کرد و بدين سان ، نام خود را به عنوان کم سن و سال ترين شهادت طلب فلسطيني ثبت نمود.
- شهيد الهام الدسوقي عمليات خود را در اثناي حمله ي نظاميان مسلح صهيونيست به خانه اش در اردوگاه جنين اجرا نمود. وي توانست دو افسر صهيونيست را به هلاکت برساند و 10 نظامي ديگر را زخمي نمايد .
- مريم صالح الرياشي اولين زن شهيد عضو « حماس » است . دو فرزند سه ساله و هجده ماهه ي او نتوانستند هدف مقدسش را در تعالي اسلام و آزاد سازي فلسطين متزلزل سازند . وي با پشت سر گذاشتن تمامي موانع صهيونيستي ، عمليات خود را در محکم ترين منطقه ي نظامي در پاسگاهي موسوم به « گذرگاه ايزر » بين نوار غزه و مناطق اشغالي 1948 اجرا نمود و عزم راسخ ستيز زنان فلسطيني را در عرصه ي جهاد و مقاومت، به اثبات رساند.
فرمانده ي ارشد نظاميان اعتراف نمود که مجري اين عمليات موفق شد تمامي مأموران امنيتي را فريب دهد و با بمبي که به همراه داشت ، وارد استحکامات نظامي شود. (20)
مريم صالح الرياشي در وصيت نامه ي تصويري خود ، لحظاتي قبل از شهادت ، چنين مي گويد : با وجود اينکه دو کودک دارم – که فقط خدا مي داند چقدر دوستشان دارم - اما علاقه ام به ديدار خدا بيشتر است . اين بچه ها را نزد خانواده به امانت مي گذارم و اطمينان دارم که تحت توجهات خداوند ،رشد خواهند کرد. (21)
- شهيد شيخ احمد ياسين ، رهبر و بنيانگذار جنبش « مقاومت اسلامي حماس » ، پس از اين عمليات ، که به دست يک مجاهد زن عضو گردان هاي « قسام»انجام شد ، گفت : جنبش « حماس » اولين باري است که از يک شهادت طلب زن براي انجام عمليات استفاده مي کند . اين اقدام يک تحول جديد در مقاومت عليه دشمن است. ما در گذشته گفته ايم که زنان ذخيره ي راهبردي ما براي مقاومت هستند.
- سناء قديع به همراه همسرش باسم قديع از فرماندهان گردان هاي شهيد عزالدين قسام ، با بستن کمربندهاي انفجاري ، شماري از اشغالگران را به هلاکت رساندند و گروهي ديگر را نيز زخمي کردند.
- زينب علي عيسي ابوسالم ساکن اردوگاه « عسکر قديم » در شرق شهر نابلس بود. او موفق شد با رخنه در تدابير امنيتي دشمن ، عمليات خود را به انجام رساند و با خلق حماسه اي ديگر در تاريخ حماسه هاي رزمندگان فلسطيني ، برگ زرين ديگري بر افتخارات بانوان مجاهد بيفزايد . در پي اين عمليات بار ديگر تحليلگران نظامي و صاحب نظران صهيونيست به صورت جدي ، کارآمدي موانع و تدابير متعدد و سر سختانه ي امنيتي حاکم بر فلسطين اشغالي را زير سوال بردند که چگونه دختري 18 ساله با ظاهري که کاملا از عرب بودن وي حکايت داشت ، توانسته بود خود را به يکي از کانون هاي پر ازدحام صهيونيست ها در شهر قدس برساند.
زنان اسير فلسطيني
مقاومت حماسي زنان اسير فلسطيني در زندان هاي اين رژيم ، برگ زريني در تاريخ مبارزات فلسطين محسوب مي شود . اين زنان دوشادوش مردان ، با تحمل حبس هاي طولاني و انواع شکنجه هاي روحي و جسمي ، نقش بسزايي در تکوين آرمان فلسطين ايفا کرده اند.
راديو رژيم صهيونيستي طي گزارشي به تعدادي از زنان فلسطيني اشاره کرد که از آغاز انتفاضه ي مسجدالاقصي به اتهام دست داشتن در عمليات ضد صهيونيستي ، در زندان هاي اين رژيم به سر مي برند؛ از جمله :
- آمنه مني دانشجو و روزنامه نگار 25 ساله اي که صهيونيست ها او را نوک پيکان فعاليت هاي زنان زنداني مي دانند . او ، که بارها توسط جانيان متجاوز دستگير شده و شکنجه هاي دهشتناکي را در سلول هاي انفرادي متحمل گرديده بود ، در نهايت ، به اتهام کشتن يک يهودي ، به حبس ابد محکوم گرديد .
- عطاف از مجاهدان برجسته ي جنبش « جهاد اسلامي » است که در سال 1367 به اتهام برنامه ريزي براي انجام عمليات شهادت طلبانه دستگير شد .
- رابعه حمايل دختر چهارده ساله ي فلسطيني است که به اتهام حمله به يک سرباز يهودي ، رنج و مشقت اسارت را به جان خريد . (22)
- ماجده سلايمه سال هاي طولاني از عمر خود را در زندان هاي صهيونيست ها گذرانده است .
- سوناالراعي ، نسرين طه ، سعاد غزال ، ساره عيسي عمرو ، هنا ابوخضير و ده ها زن اسير ديگر ، (23) که در شرايطي بسيار سخت در مراکز بازداشت اشغالگران به سر مي برند ، با انواع روش هاي سرکوبگرانه ي افراد « شاباک » ( سازمان اطلاعات رژيم صهيونيستي ) مواجهند. صهيونيست ها براي اينکه زنان اسير را به زانو درآورند، از انواع فشارهاي رواني و تهديد استفاده مي نمايند ، ولي بر خلاف تصور آنان ، زنان اسير فلسطيني شجاعت و بي باکي خود را در رويارويي با اقدامات ضد بشري و خشونت بار آنان ثابت کرده و براي حمايت از عزت ، شرف و نجات ميهن خود ، بسياري از ستم ها را تحمل نموده اند .
بنيامين اليعازار، رئيس سابق ستاد ارتش رژيم صهيونيستي ، سخصا با يک زن شهادت طلب فلسطيني ، که قبل از عمليات بازداشت شده بود ، به گفت وگو پرداخته است . او چنين اعتراف مي کند : درک نمي کنم چه عاملي اين زنان را به انجام اين اعمال خطرناک و استقبال از مرگ ترغيب مي کند. (24) اين واقعيتي است که اکنون در اذهان زنان فلسطيني جاري است و نويد بخش رهايي سرزمين فلسطين است و به حق ، مي توان از زنان فلسطين به عنوان « مشعلداران آزادي زنان » ياد کرد. (25)
محوريت زن فلسطيني در استمرار انتفاضه
تعمق در دستاورها و عملکردهاي زن فلسطيني در طول دوران مقاومت مقدس حاکي است که او همواره به منزله ي ديوار مستحکمي با اجراي وظايف چندگانه ي خود ، در حفظ آرامش و انسجام خانواده ، تحمل مصايب و حضور مستقيم در عرصه ي دفاع ، آتش انتفاضه را از تندباد يأس و نااميدي محافظت نموده است و روحي تازه در کالبد آن دميده تا علي رغم جنايات فراوان رژيم صهيونيستي ، از ترور و کشتار گرفته تا تبعيد و ويران کردن خانه ها ، و به رغم تمامي چالش هاي پيش روي ملت فلسطين ، راه فتح و ظفر را هموار سازد .
معمار کبير انقلاب اسلامي ايران ، حضرت امام خميني رحمه الله نقش موثر زنان را در پيروزي ملت ها چنين بيان مي دارد : « ملتي که بانوانش در صف مقدم براي پيشبرد مقاصد اسلامي هست ، آسيب نخواهد ديد. ملتي که بانوانش در ميدان هاي جنگ با ابر قدرت ها و مواجه شدن با قواي شيطاني قبل از مردها در ميدان حاضر شوند ، پيروز خواهند شد.» (26)
ب. الجزائر
موقعيت خاص الجزائر در آفريقاي شمالي
موقعيت خاص جغرافيايي و استراتژيکي الجزائر در آفريقاي شمالي ، موجب توجه توسعه طلبانه ي فرانسه به اين کشور عربي گرديد که مزورانه با طرح مسئله ي « دزدان دريايي » و « اختلاف حساب مالي با حکومت الجزائر » بدان چنگ انداخت. در پنجم ژوئيه 1830 ميلادي ارتش فرانسه به فرمان دهي ژنرال بورمون ، هجوم نظامي خود را آغاز کرد و مقاومت 5 روزه ي دولت عثماني به شکست انجاميد . (27)
طي ربع قرن بعد ، تاريخ الجزائر گوياي تثبيت استيلاي فرانسه بر اين کشور و انضمام کامل آن بوده و دولت فرانسه تلاش مي نمود آن را به عنوان پايگاهي براي تسلط بر کشورهاي اسلامي آفريقايي و به استثمار کشاندن آن ها قرار دهد.
از زمان اشغال الجزائر توسط فرانسه تا سال 1962 ميلادي ، که استقلال الجزائر به جهانيان اعلام گرديد ، اين کشور عرصه ي مجاهدت هاي شديد مردمي بود که تحت لواي تعاليم روحبخش اسلام ، در برابر ظلم و تعدي ساکت ننشستند و با الهام از نيروي معنوي دين مبين اسلام ، پيروزي و فتح را از آن خويش نمودند. (28) استقلال الجزائر آخرين مرحله ي دگرديسي هاي چهار قرن سياست استعماري فرانسه بود .
نقش حجاب زن الجزائري در انقلاب
سياست استعماري تجزيه ي الجزائر مسئله ي زنان را در رديف اول اهميت قرار مي دهد . دستگاه استعمار براي انهدام اصالت مردم ، نظريه اي سياسي به اين مضمون ابراز کرد: اگر بخواهيم به تار و پود بافته ي جامعه الجزائري هجوم ببريم و استعداد مقاومت او را مغلوب سازيم ، بايد زن ها را تحت تسلط قرار دهيم و آن ها را در پشت چادري که خود را مي پوشانند ، جست و جو کنيم .(29) استعمار براي اين مبارزه ، مبالغ هنگفتي اختصاص داد و از آن پس تمام کوشش وي بر اين امر مصروف گرديد.
چادر زن الجزائري موضوع مبارزه ي عظيمي شد که طي آن ، نيروهاي دشمن متنوع ترين تدارکات خود را تجهيز مي نمودند . تعداد انجمن هاي – به اصطلاح- ياري و همبستگي با زنان روز به روز زيادتر شد و همراه آن نفرت عليه « حجاب » با عنوان « دفاع از حقوق زنان » ترويج يافت .
پافشاري اشغالگران براي بي حجاب کردن زنان به خاطر هموار ساختن مسير استحاله ي فرهنگي و از نظر رجال سياسي فرانسه ، نقطه ي آغاز پيروزي به شمار مي رفت . نيروي متجاوز ، که حد اعلاي فعاليت رواني خود را بر اين مسئله متمرکز کرده و تمام توان تبليغي خود را در جهت بي ارزش جلوه دادن حجاب و تحقير زن الجزائري به خدمت فراخوانده بود ، به موفقيت هاي محدودي دست يافت و توانست برخي زنان سست عقيده را به ورطه ي تباهي بکشاند . هر حجابي که کنار مي رفت و هر چادري که دور انداخته مي شد افق تازه اي در پيش چشم استعمارگران مي گشود. آنان پس از هر موفقيت ثبت شده ، بيشتر معتقد مي شدند که زن الجزائري تکيه گاهي براي نفوذ و رسوخ تمدن غرب در جامعه ي بومي است .
ولي در مجموع ، غالب زنان مسلمان الجزائري در برابر اين تهاجم ، تأثير ناپذيري عظيمي از خود نشان دادند و در مقابل تجاوزگر و هجمه ي فرهنگي او ، تقديس حجاب را در عمل خود به اثبات رساندند. (30)
اين مبارزه ي مقدس ، که مقاصد و اهداف پليد دشمن را با شکست مواجه کرد ، نقطه ي عطفي در حضور سياسي زن الجزائري و تلاش موفقيت آميز او در برابر دشمن به شمار مي رود ، هر چند اين زاويه کمتر از ديد تحليلگران سياسي مورد توجه قرار گرفته است .
حضور سياسي زن الجزائري در صحنه
علي رغم پندار خوش بينانه ي ژنرال هاي ارتش فرانسه مبني بر استيلاي کامل بر تماميت ارضي سرزمين الجزائر ، پس از اندک زماني قبايل به مبارزه ي مسلحانه عليه اشغالگران دست يازيدند . چهره ي کريه استعمار ، وحشيگري و اقدامات ددمنشانه ي سپاهيان ارتش جنايت کار و غارتگري و اخاذي آنان ، خلق الجزائر را در عزم خود مبني بر جنگ آزادي بخش مصمم کرد و تا سال 1917 شورش هاي منطقه اي غير منظم در اين سرزمين به وقوع پيوستند ؛ از جمله در سال 1856 ميلادي در منطقه ي « جرجره » ، دو قبيله ي معروف « بنويني » و « بنوراتن » تحت قيادت بانوي مجاهد لالا فاطمه سال ها جنگيدند. اين خانم جنگاور و شجاع در ميدان جنگ و در صحنه ي مجاهدت ، به فوز شهادت نايل آمد .(31)
پس از انقلاب هاي متعدد ، که به علت تجهيزات کامل نيروهاي فرانسه به شکست منجر مي شدند مبارزه ي مخفي بر ضد استعمار ادامه داشت تا اينکه در اول نوامبر 1954 ملت الجزائر به رهبري « جبهه ي آزاديبخش ملي الجزائر » از سراسر آن سرزمين به پا خاست و به نبرد خونين و دامنه داري دست زد. (32)
در اين برهه از ادوار مبارزاتي نيز زنان الجزائري با کمال ميل ، آمادگي خود را براي حضور در عرصه ي جان فشاني اظهار نمودند . ايمان و اعتقاد ، آنان را تا چنان سطحي از اعتلاي روحي رسانده بود که پيکار جويي و مجاهدت براي آنان به صورت يک اصل درآمده بود. آن ها شوهران خود را به خاطر عدم مشارکت در جنگ ، توبيخ و ملامت مي کردند ، هر چند مي دانستند با محروم شدن از حضور همسر و تشويق او به مشارکت و احتمال زنداني و يا کشته شدن ، به ناچار بايد به تنهايي بار سنگين زندگي را بر دوش گيرند. اين دوره اي بود که دختران جوان بين خودشان سوگند مي خوردند که هرگز با مرداني که عضو جبهه آزادي بخش نيستند ازدواج نکنند . (33)
ضرورت اختفاي مطلق مبارزه و پر خطر بودن آن در بدو امر ، سران نهضت را نسبت به حضور مستقيم زنان در مبارزات مردد ساخته بود ؛ چرا که در اين مرحله ، زن بايد به اندازه ي مردان فداکار و مسئول مي بود و تعالي اخلاقي و نيروي معنوي فوق العاده در حفظ اسرار نبرد پنهاني مي داشت .
مسئولان انقلاب در استعداد جنايت کاري دشمن ، هيچ شکي نداشتند و با وجود تجربه ي زندان هاي مخوف ، مي دانستند که بي ترديد هر زن الجزائري که توقيف گردد ، تا سر حد مرگ شکنجه خواهد شد .
در نهايت ، ازدياد واحدهاي جبهه ي « آزاديبخش » ، توسعه ي فعاليت هاي اطلاعاتي و تشکل هاي سياسي از يک سو ، و کارنامه ي پر افتخار زن الجزائري از سوي ديگر ، سران نهضت را نسبت به مشارکت همه جانبه زنان در صحنه ي پيکار و مبارزه متقاعد ساختند. و زنان رسما تمامي وظايف محول شده را برعهده گرفتند .
مسئوليت هاي انان از انتقال پيام و دستورات پيچيده ي شفاهي – که گاهي زنان عامي بدون هيچ گونه تعليماتي بايد آن ها را حفظ مي کردند – شروع مي شدند و با شناسايي موقعيت هاي حساس و راه نمايي رزمندگان ادامه مي يافتند .
زن ، که پيش از اين هرگز بدون مادر يا شوهرش از منزل نمي شد ، خود را داوطلب مأموريت هاي بسيار دقيق مي کرد و رنج سفر را بر خود هموار مي ساخت تا دستورالعمل هاي بسيار مهم انقلاب را منتقل نمايد .
به تدريج ، فعاليت هاي زنان ابعاد عظيم تري يافتند. رهبران انقلاب ، که شاهد کشتارهاي دسته جمعي غير نظاميان بودند ، خود را ملزم ديدند که براي احتراز از ايجاد رخنه در اذهان ملت ، اشکال جديدي از مبارزه را ، که تا آن هنگام متروک بودند ، بپذيرند . حملات دريايي ، قتل عام مردم ، غارت و غصب دهکده ها، فريادهاي زندانياني که توسط عمال استعمار دهشتناک ترين شکنجه ها را به خود مي ديدند و مشاهده ي رنج ملت الجزائر ، که هر روز بارقه ي اميد را در دل تجاوزگر تاريک مي کرد ، مبارزان را به اين رهيافت رساند که سر سپردگان رژيم تنها با نابودي خود ، مي توانند قصاص جنايات خويش را بپردازند. و به دنبال آن ، اعدام عناصر پليد دشمن را طراحي و برنانه ريزي کردند .
از اين هنگام بود که زن الجزائري با تمام وجود و با پافشاري ، در فعاليت هاي انقلابي ، فرومي رفت و اين وظيفه را عهده گرفت که در زير چادر خود ، مهمات دفاعي و سلاح حمل کند و با شهادت زايد الوصفي از جلوي ديدگان نظاميان سر تا پا مسلح عبور نمايد و به گونه اي باشد که با حفظ آرامش و خون سردي هيچ ظني را متوجه خود نسازد .
در مرحله ي بعد ، خود مجري عمليات چريکي ، اعم از اعدام انقلابي ، انفجار بمب و مواد منفجره شد و ضربه ي مهلکي بر استعمار وارد آورد . (34)
اين بخش از انقلاب ، با استقامت غير قابل تصوري از سوي زن الجزائري دنبال شد و استقلال الجزائر ، مرهون فداکاري هاي شير زنان مبارزي است که تا پاي جان در راه هدف ايستادند .
جميله بوپاشا از زنان بنام سرزمين آتش و خون است . او با آگاهي از احتمال دستگيري و شکنجه ، مسئوليت هاي خطيري در « جبهه ي آزادي بخش » عهده دار گرديد ؛ از پخش اعلاميه و تراکت ها آغاز نمود و با شرکت در انجمن هاي گوناگون ، به تحليل عملکرد جبهه و تنوير افکار مردم مي پرداخت .
وي به جرم پرتاب بمب و کشتن چندين افسر فرانسوي ، دستگير شد و شکنجه هاي فراواني را در بندهاي اشغالگران تحمل نمود، در حالي که برخي مردان شکنجه گر او از اعضاي سابق « جبهه ي نجات ملي » بودند که بر اثر ضعف روحي ، در برابر دشمن به زانو درآمده و تسليم شده بودند . اين دختر جوان الجزائري با مقاومت و صبوري ، محل همرزمان خود را افشا نکرد و ننگ خيانت و ذلت تسليم و سازش را از چهره ي زن الجزائري به دور نگاه داشت .
بوپاشا در دادگاه به اعدام محکوم شد ، ولي در نتيجه ي فشار افکار عمومي و وساطت رهبران دول ، مجازات او به حبس ابد تخفيف يافت .
صحيه ، حسيبه بن بوعلي ، اوريدا امداد و جميله بوجريد از ديگر زناني هستند که آوازه ي مجاهدت هاي آنان تا ابد در گوش تاريخ الجزائر طنين مي افکند . اين خواهران يا در مبارزه ي نابرابر رژيم استعمارگر سلاح بر کف ، جان خود را از دست دادند يا پس از تحمل شکنجه هاي فراوان ، به شهادت رسيدند.(35)
بدين گونه ، زن الجزائري توانست با نور قرآن و اسلام ، سهمي شايان در پيروزي به خود اختصاص دهد و در زماني که سلطه ي استعمار کشور الجزائر را در مي نورديد تا ايدئولوژي اسلامي را کنار بزند ، او با مردنش ، انقلابي ، و با تفکر خلاقانه ي خود ، بهره اي مضاعف در محو مقاصد استعمار از آن خود نمود.
پي نوشت:
• دانش پژوه ، پژوهشگر و مدرس حوزه علميه .
1. در آيه ي شريفه 71 سوره ي توبه آمده است : ( و المومنون والمومنات بعضهم أولياء بعض يأمرون بالمعروف و ينهون عن المنکر ... ) که آيه تمثيلي از حضور زن و اهميت آن در رسالت اصلاح جامعه مي باشد .( نيز ر.ک. آيات مبارکه ي 195 آل عمران و 35 احزاب.)
2. آيات مبارکه ي 23،29،32، 33،34،35،42،44 سوره ي نمل ناظر به فرمان روايي بلقيس ، ملکه ي سبا ، مي باشند که درايت و هوشمندي و برخورد حکيمانه ي وي در مواجهه با حضرت سليمان عليه السلام ، به يکتاپرستي او منتج گرديد و هدايت و درست کاري قومش را در پي داشت . ( ر.ک. شيخ طوسي ، التبيان ، بيروت ، داراحياء التراث العربي ، ج 8، ص 93 / سيد محمد حسين طباطبائي ، الميزان ،چ سوم ، تهران ، دارالکتب الاسلاميه ، 1397، ج 3، ص 54.) علامه فضل الله در بررسي آيات سوره ي نمل چنين مي نگارد : قرآن چنين زني را به ما معرفي مي کند ؛ انساني که خردمند است ، تحت تأثير عاطفه قرار نمي گيرد و به خوبي حوکت مي کند . ( سيد محمد حسين فضل الله ، تأملات الاسلاميه حول المرأة ، بيروت ، دارالملاک ، 1414، ص 11.)
3. سيده زينب علي فواز ، الدرالمنثور في طبقات ربات الخدور ، بيروت ، دارالکتب العلميه ، 1999 م ، ج 1، ص 124 ، اولين مهاجره اي که از مکه به مدينه با پاي پياده هجرت نموده است .
4. ممتحنه: 12.
5. خنساء نمونه ي زن مبارزي است که فرزنداني را در جامعه ي اسلامي ترغيب نمود و آنان را براي شرکت در جبهه تشويق مي کرد . وقتي خبر شهادت چهار فرزندش به او رسيد ، گفت : سپاس خداوندي که به واسطه شهادت آنان ، به من شرافت بخشيد . حضور سياسي اين زن در جنگ مورد تشويق پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله قرار گرفت. ( شاهين عبدالصبور ، صحابيات حول الرسول ، قاهره ، دارالاعتصام ، ج 2، ص 27-30.)
6. سيده زينب علي فواز ، پيشين ، ص 435 / محمد الحسون ، اعلام النساء المومنات ،اسوه ، 1411 هجري ، ص 130، 163، 256، 366، 474.
7. امام خميني رحمه الله ، صحيفه ي نور ، تهران ، چ دوم، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي ، 1373، ج 3، ص 153.
8. براي بررسي بيشتر ، ر.ک. عبدالله جوادي آملي ، زن در آيينه ي جمال و جلال ، چ دوم ، تهران ، اسراء ، 1418 ق، ص 303-329.
9. اسراء : 1 / اعراف : 137 / انبياء: 71 و 81 / سبأ: 18 / مائده : 21 .
10. وي سيصد و پنجاهمين پاپ به شمار مي آيد .
11. براي بررسي پيشينه ي تاريخي دولت يهود ، ر.ک. علي اکبر ولايتي ، ايران و مسئله ي فلسطين ، چ دوم ، تهران ، دفتر نشر فرهنگ اسلامي ، 1380، ص 18-59.
12. اعلاميه اي که آرتور جيمز بالفور ، صدراعظم و وزير خارجه انگلستان ، در 2 نوامبر 1917 براي لرد روچيلد ارسال داشت و در اين نامه دل بستگي خود را به تأسيس ميهن يهودي فلسطين اعلام کرد . اهميت اقدام او به حدي براي جامعه ي يهود مهم ارزيابي مي گردد که همه ساله رژيم اشغالگر قدس از نخست وزير يا وزير امور خارجه ي انگليس براي ايراد سخن در آن ، دعوت به عمل مي آورد . ( ر.ک. داريوش آشوري ، دانشنامه ي سياسي ، چ نهم ، تهران ، مرواريد ، 1382، ص 31.)
13. قيام عزالدين قسام شاخص ترين قيامي است که سال هاي پيش از جنگ جهاني دوم روي داد و در تاريخ مقاومت فلسطين تا سطح يک حماسه ارزش و اعتبار يافت و توانست فصل جديدي در مبارزه ي مسلمانان با نيروهاي اشغالگر بگشايد . ( ر.ک. علي اکبر ولايتي ، پيشين ، ص 175.)
14. براي بررسي بيشتر انتفاضه ، ر.ک. الانتفاضه ، انصار الثورة الاسلاميه في فلسطين ، بيروت ، 1988، ص 55-90 / مجيد صفا تاج ، دانشنامه ي فلسطين ، چ دوم، دفتر نشر فرهنگ اسلامي ، 1382، تهران ، ص 1-55.
15. موتمر الامام الخميني و دعم التضحيه الفلسطينيه ، طهران ، موسسة تنظيم و نشر تراث الامام الخميني ، 2002، ص 15.
16. از فرماندهان جنبش « جهاد اسلامي فلسطين » .
17. نداء القدس ، ش 81، سال پنجم ( 1 / 9 / 83 ) ، ص 16.
18. پايگاه خبري « قدسنا » .
19. ر.ک. نداء القدس ، ش 74، سال چهارم ( 1/8/1382 ).
20. ر.ک. همان ، ش 75، سال پنجم ( 1/11/82 ).
21. پايگاه « مرکز اطلاع رساني فلسطيني » ، دفتر آمار فلسطين .
22. نداء القدس ، ش 63، سال سوم ( 1/1/1381 ).
23. طبق آمار گزارش شده ، تعداد 129 زن فلسطيني طي دوران انتفاضه ي فلسطين به اسارت درآمده و 249 تن به شهادت رسيده اند . ( نداء القدس ، ش 84، سال ششم ، 1/12/83. )
24. روزنامه ي جمهوري اسلامي، ش 7538، سال بيست و هفتم( يکشنبه 2 مرداد 1384).
25. زنان عرب ، ترجمه ي زهرا اميدوار ، تهران ، کانون نشر انديشه هاي نوين ، ص 14.
26. امام خميني رحمه الله ، پيشين ، ج 3، ص 31، و نيز ج 11، ص 16.
27. براي بررسي پيشينه ي حکومت در الجزائر ، ر.ک. گزاويه يا کونر ، تاريخ استعمارگري فرانسه ، ترجمه ي عباس آگاهي ، ص 147-149 / زيد الصباح ، انقلاب الجزائر ، انور ساعدي ، تلاش ، ص 6-13.
28. ر.ک. فتحي شقاقي ، جهاد اسلامي ، ترجمه ي هادي خسرو شاهي ، تهران ، اطلاعات ، 1375، ص 97.
29. سيد هادي خسرو شاهي ، نبرد اسلام در آفريقا ، چ دوم، قم ، تبليغات اسلامي ، ص 11-12.
30. براي بررسي بيشتر حجاب زن الجزائري ، ر.ک. فرانتس فانون ، استعمار ميرا ، ترجمه ي محمد امين کاوان ، چ دوم ، تهران ، خوارزمي ، ص 37-44 / همو ، الجزائر و مسئله ي حجاب ، ترجمه ي تابنده ، تهران، ميثاق / همو، سال پنجم انقلاب الجرائر ، ترجمه ي تابنده ، تهران ، نشر فرهنگ اسلامي ، ص 38-50.
31. حسن صدر ، الجزائر و مردان مجاهد ، جاويدان ، ص 130.
32. ر.ک. سيد هادي خسروشاهي ، پيشين ، ج 2، ص 11-12.
33. فرانتس فانون ، واپسين دم استعمار ، ترجمه ي کاتوزيان ، تهران ، قومس ، ص 52.
34. ر.ک. يوسف سعدي ، چهره ي درخشان انقلاب الجزائر ، فرخ ، ص 20-25 / فرانتس فانون ، واپسين دم استعمار ، ترجمه ي خسروگلرخي ، چ دوم ، طوس ، ص 95-98.
35. ر.ک. سيمون دوبوار ، رنج ها و نبردهاي جميله بوپاشا ، ترجمه ي منصور تاراجي ، تهران ، فرخ ، 1336، ص 60-84.
منبع: فصلنامه تخصصي بانوان شيعه
تصاوير زيبا و مرتبط با اين مقاله