فلسفه براي کودکان از جمله شاخه هاي جديد رشته فلسفه محسوب مي شود، اما در اين شاخه از مباحث پيچيده فلسفي خبري نيست بلکه در واقع آموزشي است براي روشمند کردن تفکر . در اين مقاله اهداف و برنامه هاي فلسفه براي کودکان از سوي رئيس مرکز تحقيقاتي فلسفه براي کودکان آرژانتين بررسي شده است.
" فلسفه براي کودکان " يک برنامه آموزشي است که اين امکان را فراهم مي آورد تا کودکان و نوجوانان افکار پيچيده خود را شکل دهند. از اين رهگذر استدلال، تفکرات انتقادي، خلاقانه و نوعدوستي آنها نيز زياد مي شود. اين برنامه نظام مند و تدريجي است که بيشتر براي کار روي کودکان 4 تا 18 ساله طراحي شده است. با در نظر داشتن علايق کودکان و با توجه به اين موضوع که آنها را بيشتر تحريک کنند و اين مساله با کارهاي روش مند به اجرا در مي آيد. اين برنامه به گونه اي طراحي شده است که کنجکاوي و اعجاب کودکان را بر انگيزد. هدف اين است که به بالاترين ميزان فکر سامان يافته، در مجموعه اي از سئوالات دست پيدا کرد. اين برنامه در جوامعي اجرا مي شود که اعضاي آن جامعه به سختي کار مي کنند به منظور اين که چيزهاي بيشتري بدانند، به علاوه قصد دارند که به معناي جهان و جامعه اي که در آن زندگي مي کنند نيز پي ببرند.
يک فيلسوف آمريکايي به نام Mathew lipman ( ماتيو ليپمن ) در سال 1969 فلسفه براي کودکان را به وجود آورد و تاکنون بيش از 50 کشور از سراسر جهان برنامه هاي او را اجرا کرده اند. هدف اين طرح تبديل کردن کودکان و نوجوانان به فيلسوف هاي حرفه اي، نبود، بلکه شکل دهي و نگهداري تفکرات و طرز فکر انتقادي . خلاقانه و نوعدوستي آنها بود. اين برنامه بر اساس زير شکل گرفته بود:
تعدادي متون فلسفي به وسيله فيلسوفاني نوشته شده است که هم بطور عملي و هم بصورت نظري روي فلسفه براي کودکان کار مي کنند. اين متون معرف اساس و پايه مباحث فيلسوفانه اند و با هدف آموزشي نوشته شده اند. ( به اين دليل است که از هيچ يک از متون ادبي صرف استفاده نمي کنيم. به همين علت است که به آنها " قصه و رمان " نمي گوييم. هر چند که ما از استفاده از متون اجتناب مي کنيم اما مسلما" از تعدادي از آنها به عنوان ابزاري کمکي براي برخي بحثها که قبلا" صورت گرفته است، استفاده مي کنيم. به اين جهت در پاره اي از اوقات استفاده از تصاوير، متون ادبي، فيلم يا هر منبع ديگري، مناسب تر به نظر مي رسد. کتابهاي راهنما براي معلمان که در آن مي توانند برنامه هاي متنوع بحث و گفتگو يا تمرين را بيابند، دستيابي به هدف برنامه ريزي شده را تسهيل مي کند. علاوه بر آن اگر اين کتابها حاوي تعدادي پيشنهاد باشد، با اين نگرش که اين برنامه نه تنها فلسفي، است بلکه آموزشي نيز هست، نيازمند تعهدات اخلاقي براي استمرار کار معلمان و ايجاد فرصتهاي کلي به وسيله معلمان و مدارس براي دانش آموزان است، که تمام اينها تلاشي مستمر را طلب مي کنند. طراحي دقيق برنامه براي معلمان به گونه اي که آنها بتوانند بدون کوچکترين ترديدي، اطمينان داشته باشند کاري که اجرا مي شود تنها افکار پيچيده و بحثهاي فلسفي را شکل مي دهد نه چيزي شبيه به آن مثل بحثهاي علمي و مذهبي و گروه درماني، روش شناسي تربيتي و آموزشي که منجر به تبديل يک کلاس درس به مجموعه اي از سئوالات مي شود.
برنامه آموزشي :
مسائل آموزشي به زبان روز ارائه مي شود. برنامه در سطوح مختلف ساخته شده است بدين منظور که با دوره هاي مختلف سني هماهنگ باشد. اين کار معرف يک نظام زنجيره اي است، به اين صورت که يک طرح به صورتي کاملا" عميق تر در دوره هاي بالاتر دوباره مورد مطالعه قرار مي گيرد و همزمان موضوعات و بحثهاي جديد نيز ارائه مي شود.
با در نظر داشتن علائق و نيازهاي کودکان برنامه زير که حرکتي مارپيچي دارد طراحي شده است، بدين صورت که طرحها بايد هر بار به صورتي عميق تر مورد بررسي و بازبيني قرار گيرند.
اولين ديدگاه که اساسي روش شناختي دارد، اين است که برنامه ها بايد منجر به بالا رفتن توانايي هاي ارتباطي، بياني، مشارکتي و همکاري ميان کودکان شوند و مفاهيمي و دروغ شناخته شوند.
اين روش روي يادگيري زبان متمرکز شده است به همراه اشکال منطقي که در گفتگوهاي روزانه بچه ها پنهان است. همچنين روي افزايش آگاهي ژرف نمايي نيز تاکيد ويژه اي دارد: ژرف نمايي در گفتگوهاي فلسفي، شباهت ها، تفاوت ها و طبقه بندي ها و همچنين تفکر روي تجارت روزانه شخصي.
به مجرد اين که بچه ها با دانش حقايق چندگانه و فعال ( تغييرات هميشگي و دائم ) آشنا شدند، براي تفکر درباره زبان آماده ميشوند. در اين مرحله آنها با ساختارهاي معنايي و نحوي زبان و چگونگي شناسايي ابهامات گفتاري آشنا مي شوند و به مفاهيم فلسفي مثل اتفاق، فضا، جزئي، طبقه، توجه بيشتري داده ميشود.
دانش آموزان در يک مسير منطقي قرار مي گيرند ، آنها نه تنها وارد مسائل زبان مي شوند، بلکه به جزيياتي مانند اخلاقيات و بررسي هاي اجتماعي نيز توجه مي کنند. تمامي اين کارها به اين صورت اتفاق مي افتد که اين برنامه تنها بر طبق علائق بچه ها جلو مي رود و هيچ منطقي در کار نيست. کار ما در اين برنامه مثل کار ماماهاست ( قابله ها ) : بچه اي که قرار است به دنيا بيايد به جاي دانش آموزان است نه به جاي ما، ( حداقل در اين زمان که ما قصد داريم. يک گفتگوي فلسفي را هماهنگ کنيم، به گونه اي همانند بزرگسالان نبايد نظر بدهيم بلکه بايد سئوالاتي را مطرح کنيم که به زايش فکري دانش آموزان کمک کند. دليل اصلي براي داشتن منطق صوري در برنامه آموزشي اين است که به دانش آموزان کمک شود تا به اين مساله پي ببرند که ميتوانند به صورتي کاملا" سازمان يافته و منظم درباره افکار خود فکر کنند. منطق صوري شامل معياري است که در آن يک شخص ميتواند ميان استدلال منطقي و غير منطقي تفاوت قائل شود و آنها را از يکديگر تشخيص دهد و از نظر ديگر اين يک موضوع مهم ميان تمامي علوم است، چرا که آموزش تفکر به عنوان راهي براي ارتقاي افکار به کار برده مي شود. در اين مرحله از ميان انواع موقعيت ها و شناسايي کاربردهايي که نحوه استفاده از آن را نشان مي دهند، شناخت قوانين منطق صوري مورد توجه قرار گرفته است. از آنجايي که کوکان از قبل با زبان مادري شان آشنايند، منطق صوري مورد استفاده براي اين منظور منطق قياسي است که ويژگي هاي اصلي آن از اين قرار است: يکپارچگي يا فقدان تناقضات، نتايج منطقي ، مطابقت با قوانين، اجازه براي رفتن از يک خط به ديگر خط ها و پيوستگي و انجام يا مسيري که در آن تمامي قوانين با يکديگر مطابق باشند و در کل نظام مند و منسجم عمل کنند، به دليل کاربرد محدود اين نوع از منطق، تمرکز روي يک دليل خوب هميشه ثمربخش بوده است، بنابراين منطق غير رسمي ارائه مي شود تا اين اجازه را بدهد که افکار يک شخص در ارتباط با حرکات و ارتباطات مورد بررسي و ارزيابي قرار گيرد. اين مساله هيچ قانوني را معرفي نمي کند، علاوه بر آن روي جستجو براي دلايل خوب و مناسب در يک موقعيت خاص پافشاري دارد و دلايلي را که ارائه شده اند مورد ارزيابي قرار مي دهد. اين کار به بچه ها انصاف، عدالت، بي طرفي و احترام به مردم را آموزش مي دهد، نخستين هدف آن است که به اعضاي مجموعه تحقيق کمک شود تا از راهکارهايي استفاده کنند که در عمل بازتاب افکار خود را در زندگي شان ببينند. محور اصلي اين آموزش ، ارائه روند تحقيق و به کار انداختن ارزشيابي دلايل و منطق هاست. با اين روند اين گونه پنداشته مي شود که اين تحقيق در يک مسير عرضي حرکت کند و زمينه تحقيق هاي اخلاقي و اجتماعي فراهم مي شود.
تاکيد روي شدت يافتن بحثهاي تخصصي فلسفي مانند تحقيقات مربوط به اخلاقيات، زيبايي شناسي ماوراء الطبيعه .
هر بخش از برنامه ، متون مربوط به دانش آموزان و وسائل اضافي براي معلمان يک موضوع گروهي است که بتدريج به گروههاي کلاسي معرفي مي شود. هر چند اين بخشها سئوالات درجه بندي شده بر حسب مشکل يا آسان بودن سئوال دارند، هيچکدام از بخشهاي برنامه به يکديگر ارتباطي ندارد و مي توانند در طول يک يا دو سال براي همان گروه کلاسي خاص، اجرا شوند. هدف اصلي هر کتاب در اين برنامه آن است که اصولي را به خواننده معرفي کند تا با استفاده از آنها قادر باشد از افکار خود آگاه شود و چگونگي تاثير افکار ديگران را روي زندگي خود بداند. بنابراين کتاب نقطه آغازي براي گفتگوها و بحثهاي فلسفي است. در صفحات ذيل برنامه اي که براي فلسفه بچه ها تنظيم شده، با جزيياتي مرتبط با متون، کتاب راهنماي معلمان، مسائل مربوطه و اطلاعاتي در زمينه سطوح مدارس آورده شده است.
نگرشي به ابزارهاي گفتگوهاي فلسفي :
از آنجا که هدف فلسفه براي کودکان توليد رفتارهاي فلسفي در آنهاست تا آنها بتوانند آمادگي قابل قبول در بيانات کلامي داشته باشند، مناسبترين روش شناسي تربيتي و آموزشي، بحثهاي فلسفي است. با وجود منابع مختلف، شروع کردن از پايه مکالمه و ديالوگ بهترين راه است. چرا که کلاسهاي گفتگو و بحث آزاد مناسب ترين محيط براي بچه هاست تا با افکار يکديگر آشنا شوند. ادب گوش دادن به صحبتهاي طرف مقابل را فرا گيرند و بر احساس نادرست خود که آنچه را که مي خواهند بگويند نامعقول و نابجاست، فائق آيند به گونه اي که تجربه اي که از ديگران به دست مي آورند براي آنها همانند يک درس باشد.
تغيير شکل يک کلاس به جلسه پرسش و پاسخ امري ضروري به نظر ميرسد، زيرا بچه ها را بر مي انگيزد تا در سطحي بالاتر از آنچه به تنهايي انجام مي دادند. فکر و عمل کنند. يک جلسه پرسش و پاسخ واقعي بر مبناي احترام متقابل شکل مي گيرد و بطور معمول اعضاي آن داوطلبانه به دنبال قبول مسووليت مي روند.
با گفتگوها و بحثهاي فلسفي در جلسه پرسش و پاسخ، ممکن است که کودکان به نتايج خاص خودشان دست يابند. فلسفه روي يک منطق محکم پافشاري دارد، اما تنها بعنوان وسيله اي که منجر به تفکر کار او و موثر شود نه به معني دستيابي به يک تطابق کلي ميان تمام نظرات. اين برنامه روي روند گفتگو تاکيد دارد نه روي رسيدن به يک نتيجه خاص ( روند کار با ارزش است، نه محصول آن ). با اين که هيچ موضوع فلسفي آموزش داده نشده است، معلم بايد از راههاي فلسفي معمولي و عادي براي فک کردن و سئوال کردن استفاده کند. بتدريج دانش آموزان پي مي برند که بحثهاي فلسفي الگوهاي متفاوتي از بحثهاي ديگر دارند. آنها مي فهمند که مي توانند نظرها، تجربه ها و ديدگاههاي خود را با يکديگر رد و بدل کنند. آنها ياد مي گيرند که به آراي ديگران احترام بگذارند و اهميت اين موضوع را که بايد براي پيشنهادهاي خود دليل بياورند، در مي يابند.
منبع:fekreno.org
تصاوير زيبا و مرتبط با اين مقاله