اين معنا بر احدي پوشيده نيست، که قرآن کريم همواره عقل سالم انسانها را تقويت ميکند، و جانب عقل را بر هواي نفس و پيروي شهوات و دلدادگي در برابر عواطف و احساسات تند و تيز ترجيح ميدهد، و در حفظ اين وديعه الهي از اين که ضايع شود توصيه ميفرمايد، و اين معنا از آيات کريمه قرآني آنقدر روشن است که احتياجي به آوردن دليل قرآني ندارد، براي اين که آياتي که به صراحت و يا به اشاره و به هر زبان و بياني اين معنا را افاده ميکند يکي دو تا ده تا نيست که ما آنها را نقل کنيم.
قرآن کريم در عين حال مساله عواطف پاک و درست و آثار خوبي که آن عواطف در تربيت افراد دارد از نظر دور نداشته، اثر آن را در استواري امر جامعه پذيرفته، در آيه شريفه: "اشداء علي الکفار رحماء بينهم" (1)
دو صفت از صفات عاطفي را به عنوان دو صفت ممدوح مؤمنين ذکر کرده، ميفرمايد مؤمنين نسبتبه کفار خشن و بيرحمند، و نسبتبه خودشان مهربانند.
و در آيه: "لتسکنوا اليها و جعل بينکم مودة و رحمة" (2) مودت و رحمت را که اموري عاطفي هستند، دو تا نعمت از نعم خود شمرده و فرموده، از جنس خود شما، همسراني برايتان قرار داد، تا دلهايتان با تمايل و عشق به آنان آرامش يابد، و بين شما مردان و همسران مودت و رحمت قرار داد، و در آيه: "قل من حرم زينة الله التي اخرج لعباده و الطيبات من الرزق" (3)
علاقه به زينت و رزق طيب را که آن نيز مربوط به عواطف است مشروع معرفي نموده، به عنوان سرزنش از کساني که آن را حرام دانستهاند، فرموده: (بگو چه کسي زينتها و رزق طيب را که خدا براي بندگانش پديد آورده تحريم کرده است؟ ) .
چيزي که هست قرآن کريم عواطف را از راه هماهنگ شدن با عقل تعديل نموده، عنوان پيروي عقل به آنها داده است، به طوري که عقل نيز سرکوب کردن آن مقدار عواطف را جايز نميداند.
در بعضي از مباحثسابق نيز گذشت که يکي از مراحل تقويت عقل در اسلام اين است که احکامي را که تشريع کرده بر اساس تقويت عقل تشريع کرده، به شهادت اين که هر عمل و حال و اختلافي که مضر به استقامت عقل است و باعث تيرگي آن در قضاوت و در اداره شؤون مجتمعش ميشود تحريم کرده، نظير شرب خمر، و قمار، و اقسام معاملات غرري، و دروغ، و بهتان، و افترا، و غيبت، و امثال آن.
خوب معلوم است که هيچ دانشمندي از چنين شريعتي و با مطالعه همين مقدار از احکام آن جز اين توقع ندارد که در مسائل کلي و جهات عمومي و اجتماعي زمام امر را به کساني بسپارد که داشتن عقل بيشتر امتياز آنان است، چون تدبير امور اجتماعي از قبيل حکومت و قضا و جنگ نيازمند به عقل نيرومندتر است، و کساني را که امتيازشان داشتن عواطف تند و تيزتر و اميال نفساني بيشتر است، از تصدي آن امور محروم سازد، و نيز معلوم است که طايفه مردان به داشتن عقل نيرومندتر و ضعف عواطف، ممتاز از زنانند، و زنان به داشتن عقل کمتر و عواطف بيشتر ممتاز از مردانند.
و اسلام همين کار را کرده، و در آيهاي که گذشت فرموده: "الرجال قوامون علي النساء"، سنت رسول خدا (ص) نيز در طول زندگيش بر اين جريان داشت، يعني هرگز زمام امور هيچ قومي را به دست زن نسپرد، و به هيچ زني منصب قضا نداد، و زنان را براي جنگيدن دعوت نکرد، - البته براي جنگيدن، نه صرف شرکت در جهاد، براي خدمت و جراحي و امثال آن - .و اما غير اين امور عامه و اجتماعي، از قبيل تعليم و تعلم، و کسب، و پرستاري بيماران، و مداواي آنان، و امثال اين گونه امور که دخالت عواطف منافاتي با مفيد بودن عمل ندارد، زنان را از آن منع نفرمود، و سيرت نبويه بسياري از اين کارها را امضا کرد، آيات قرآن نيز خالي از دلالتبر اجازه اين گونه کارها براي زنان نيست، چون لازمه حريت زن در اراده و عمل شخصي اين است که بتواند اين گونه کارها را انجام دهد، چون معنا ندارد از يک طرف زنان را در اين گونه امور از تحت ولايت مردان خارج بداند، و ملکيت آنان را در قبال مردان معتبر بشمارد، و از سوي ديگر نهيشان کند از اين که به نحوي از انحا ملکشان را اداره و اصلاح کنند، و همچنين معنا ندارد به آنان حق دهد که براي دفاع از خود در محکمه شرع طرح دعوي کنند، و يا شهادت بدهند، و در عين حال از آمدن در محکمه و حضور نزد والي يا قاضي جلوگيرشان شود.و همچنين ساير لوازم استقلال و آزادي.
بلي دامنه استقلال و آزادي زنان تا آنجايي گسترده است که به حق شوهر مزاحمت نداشته باشد، چون گفتيم در صورتي که شوهر در وطن حاضر باشد زن در تحت قيمومت او است، البته قيمومت اطاعت و در صورتي که حاضر نباشد مثلا به سفر رفته باشد موظف است غيبت او را حفظ کند، و معلوم است که با در نظر گرفتن اين دو وظيفه هيچ يک از شؤون جايز زن در صورتي که مزاحم با اين دو وظيفه باشد ديگر جايز و ممضي نيست.
پي نوشت :
1. سوره فتح آيه 29.
2. سوره روم آيه 21.
3. سوره اعراف آيه 32.
منبع: ترجمه الميزان، ج 4