باز هم بي‌نتيجه بود. با دو دست شقيقه‌هايش را فشار داد. سرش گيج مي‌رفت. اين‌بار ديگر مي‌خواست به معلم مدرسة پسرش بگويد كه او را سر كلاس و جلو دانش‌آموزان ديگر براي اين عادت زشتش سرزنش كند. همة راهها را امتحان كرده بود. انواع تنبيه‌ها و تشويق‌ها را براي ترك اين عادت ناپسندش در نظر گرفته بود. اما هيچ‌كدام مؤثر نبود. شب‌ها همه‌چيز خوب بود. پسرك قول مي‌داد و با وعده‌هاي مادر به‌خواب خوش فرو مي‌رفت. اما صبح روز بعد، مادر مي‌ماند و يك رختخواب خيس. پسرك انكار مي‌كرد: من اين‌كار را نكرده‌ام! مادر درمانده شده بود. شايد در تربيت كودكش سستي و سهل‌انگاري كرده بود. به چشمانش نگاه كرد، معصوم بودند و ترسان. دستش پايين افتاد و در برابر كودك بي‌گناه شرمگين شد ...
رختخواب خيس
شب‌ادراري به ‌معناي ناتواني در كنترل ادرار در طول ساعات شب است. اغلب پزشكان اين اصطلاح را براي كودكان زير پنج سال به‌كار مي‌برند؛ با اين‌ حال، 5 ميليون كودك در ايالات متحدة امريكا زندگي مي‌كنند كه بعد از شش سالگي هم رختخواب خود را خيس مي‌كنند. پس بپذيريد كه كودك شما تنها نيست. براي شناخت پديدة شب‌ادراري بايد بدانيم كه كليه‌ها چگونه كار مي‌كنند. كار كليه‌ها ساختن ادرار است. ادرار از طريق حالب‌ها به مثانه فرستاده مي‌شود. مثانه شبيه بالون است و ادرار را در خود نگه مي‌دارد. يك دريچة عضلاني نيز مانع خروج ادرار از مثانه مي‌شود. با پر شدن مثانه، يك پيام عصبي به مغز مي‌رسد و مغز دستور باز شدن دريچة عضلاني را صادر مي‌كند. اگر كودك در زمان خواب اين پيام را دريافت نكند، مثانة او خودبه‌خود خالي مي‌شود.
علل ايجادكنندة شب‌ادراري ناشناخته‌اند. اما عوامل متعددي با اين عارضه ارتباط دارند:
1. حجم مثانه: شب‌ادراري ممكن است به‌دليل ظرفيت كم مثانه باشد.
2. سابقة خانوادگـــي: كودكان والديني كه شب‌ادراري داشته‌اند، بيشتر احتمال دارد كه به اين عارضه دچار ‌شوند.
3. عفونت:عفونت كليه‌ها يا مثانه ممكن است باعث شب‌ادراري كودكي شود كه سابقة اين مشكل را نداشته است.
4. كمبــود هـــورمون ضد ادرار:ميزان اين هورمون در بدن كودكاني كه رختخواب خود را خيس مي كنند كمتر از سايرين است.اين هورمون ساخت ادرار را كاهش ميدهد.بنابراين،افراد داراي سطح پايين هورمون ضد ادرار ممكن است ادرار بيشتري بسازند و مستعد شب‌ادراري باشند.
5. تأخير در رشـــد و نمـــو: كودك ممكن است به علت تأخير رشد دستگاه عصبي خود قادر به دريافت پيام از مثانة پر نباشد.
6. خـــواب بسيار عميق: تعدادي از پزشكان به در نظر گرفتن اين عامل به‌تنهايي اعتقادي ندارند.
7. رژيم غذايــــي: مصرف شكلات و مواد كافئين‌دار و محصولات غذايي حاوي مواد رنگي مصنوعي كودك را مستعد شب‌ادراري مي‌كند.
8. علل رواني و عاطفي: برخي از كودكان دچار مشكلات رواني و عاطفي‌اند و اعتمادبه‌نفس كافي براي كنترل ادرار پيدا نكرده‌اند. اين كودكان نيز مستعد شب‌ادراري‌اند.
كودكان در حدود پنج الي شش سالگي كنترل ادرار در طول شب را به‌دست مي‌آورند. اما 15 درصد كودكان پس از پنج‌ سالگي همچنان در شب رختخواب خود را خيس مي‌كنند. جالب آنكه 3 درصد افراد تا پانزده سالگي نيز گاه‌گاه به اين مشكل دچار مي‌شوند. آنچه اهميت دارد دانستن اين موضوع است كه شب‌ادراري بيماري نيست، بلكه وضعيتي است كه نياز به درمان مؤثر و مداوم دارد.
آشنا كردن كودك با عارضة شب‌ادراري
گاه كودك از شما مي‌پرسد: «من نمي‌خواهم رختخوابم را خيس كنم. نمي‌خواهم شما را به دردسر بيندازم. پس چرا اين اتفاق مي‌افتد؟» ابتدا بايد به كودك بفهمانيد شب‌ادراري گناه نيست. خودتان هم باور كنيد كه كودك بدون هيچ غرضي اينكار را انجام ميدهد. پس تنبيه يا شرمنده كردن او وضع را بهتر نخواهد كرد. براي كودكتان توضيح دهيد كه احتمالاً كلية او بيشتر از كلية ديگران ادرار ميسازد يا مثانه‌اش قادر به نگهداري ادرار نيست. مي‌توانيد با يادآوري اين مسئله كه شما و پدرش هم مثل او بوده‌ايد، فرزند خود را متوجه كنيد كه تنها نيست. يك بادكنك را از آب پر كنيد. به كودك بگوييد كه اين بادكنك شبيه مثانه است. وقتي پر ميشود به ديواره‌هايش فشار مي‌آيد و كشيده ميشود. تا زماني كه دهانة بادكنك بسته باشد، آب از آن خارج نمي‌شود. هرگاه مغز دستور دهد، دهانة بادكنك باز مي‌شود و ادرار بيرون مي‌ريزد. به كودك بفهمانيد كه فرمان مغز همان چيزي است كه او بايد هنگام خواب دريافت كند. همچنين، كودك بايد از نظر مشكلات و بيماري‌هاي مربوط به شب‌ادراري بررسي شود. بخصوص كودكي كه علاوه بر شب، در طول روز هم دچار مشكل در كنترل ادرار است. اين كودك را بايد پزشك معاينه كند و تحت آزمايش‌هاي ادراري قرار گيرد. خوشبختانه بجز در مورد كودكاني كه دچار بيماري‌هاي زمينه‌اي مانند ديابت و عفونت يا ناهنجاري‌هاي مادرزادي‌اند، اغلب معاينات كودك را طبيعي نشان مي‌دهند.
درمان شب‌ادراري كودكان
راه‌هاي متفاوتي براي جلوگيري از شب‌ادراري كودكان وجود دارد. توصيه‌هاي كاربردي زير را به‌خاطر بسپاريد:
1. نوشيدن مايعات را قبل از خواب كودك محدود كنيد. بعد از شام، نوشيدن حداكثر يك ليوان آب كافي است. مقدار دقيق مايع مورد نياز بدن كودك خود را از پزشك بپرسيد.
2. كـــودك را پيش از خواب به توالت بفرستيد. اگــــر مثانه‌اش پر نيست، مجبورش نكنيد که آن را خالــــي كند. اين كار باعث مي شود رختخوابش را خيس كند زيرا در كار مثانه اختلال به‌وجود مـــي‌آورد.
3. محدودسازي مصرف مايعات در طول روز هيچ كمكي به بهبود شب‌ادراري نمي‌كند. محدودسازي مايعات بايد حداكثر دو الي سه ساعت قبل از خواب كودك باشد.
4. شب‌ها چراغ توالت را روشن بگذاريد. گاه ترس از تاريكي باعث مي‌شود كه كودك رختخوابش را ترك نكند.
5. مي‌توانيد از روش جايزه و ستاره كمك بگيريد. جدولي براي كودك رسم كنيد و هر روز در آن يادداشت كنيد كه شب قبل را خشك گذرانده يا خيس. به‌ازاي شب‌هاي خشك به او ستاره بدهيد و بعد از آنكه چند ستاره گرفت، تشويقش كنيد.
استفــــاده از زنگ هشــــدار دهنده
در كودكي كه رختخوابش را خيس مي‌كند، بايد راه عصبي مغز به مثانه تقويت شود. زنگ‌هاي هشداردهنده براي تقويت اين مكانيسم به‌كار مي‌روند. يك گيرندة رطوبت، بلافاصله پس از شروع ادرار كردن كودك، در رختخواب او فعال مي‌شود و زنگ را به‌صدا درمي‌آورد. برخي از اين زنگ‌ها لرزشي هستند كه براي كودكانِ دچار مشكلات شنوايي يا آنهايي كه به همراه سايرين در يك اتاق مي‌خوابند به‌كار مي‌روند. هنگامي كه كودك بيدار مي‌شود و به سمت توالت مي‌رود، اين زنگ هشداردهنده عضلات سقف لگن را تحريك و منقبض مي‌كند. در نتيجه، جلو خروج بيشتر ادرار گرفته مي‌شود. به‌تدريج كودك مي‌آموزد كه پيش از به‌صدا درآمدن زنگ از خواب بيدار شود يا تمام شب را بدون نياز به ادرار كردن به‌ خواب رود. به اين ترتيب، مشكل شب‌ادراري حل مي‌شود. استفاده از اين روش براي كودكان زير هفت سال مناسب نيست. زيرا كودك بايد آن‌قدر بزرگ شده باشد كه مشكل شب‌ادراري را دريابد و، به‌عنوان بخشي از درمان، با والدين و پزشك همكاري كند. براساس آمار به‌دست‌آمده، اين زنگ‌ها مي‌توانند تا 70 درصد در درمان شب‌ادراري مؤثر باشند. اما در 10 الي 15 درصد موارد، احتمال عود شب‌ادراري وجود دارد. توصيه مي‌شود كه استفاده از اين زنگ‌ها حداقل سه هفته پس از خشك شدن رختخواب كودك ادامه يابد. به‌‌نظر مي‌رسد كه درمان هر كودك با اين روش به چهار الي پنج ماه زمان نياز دارد.
درمان دارويي شب‌ادراري كودكان
داروها بسيار سريع‌تر از زنگ‌هاي هشداردهنده عمل مي‌كنند، بخصوص در كودكاني كه به اردو يا سفر چند‌روزه مي‌روند. اما اين داروها، به‌جاي معالجه كردن عارضه، آن را براي مدت كوتاهي پنهان مي‌كنند.
* اسپري استنشاقي دسموپرسين براي مدت زمان كوتاه مفيد است. اين دارو باعث كاهش توليد ادرار مي‌شود، بسيار سريع اثر مي‌كند و عوارض جانبي بسيار كمي دارد. طرز مصرف آن به صورت يك پُف در هر سوراخ بيني قبل از خواب است.
* داروي ايمي‌پرامين هم كه در درمان افسردگي بالغين به‌كار مي‌رود، با بهبود وضعيت خواب كودك، از عارضة شب‌ادراري جلوگيري مي‌كند. همچنين اين دارو، با اثر بر عضلات مثانه، مانع شب‌ادراري مي‌شود. به‌خاطر داشته باشيد كه نبايد بيش از سه ماه از اين دارو استفاده كنيد زيرا مي‌تواند موجب تغيير رفتار كودك شود.
* در مورد برخي كودكان كه عضلات مثانة آنها قبل از پر شدن كامل مثانه منقبض مي‌شود، اكسي‌بوتين كاربرد دارد.
عــــــــــود شب‌ ادراري
گاه كودكاني كه مدت‌هاي طولاني رختخواب خود را خيس نكرده‌اند، دوباره شروع به شب‌ادراري مي‌كنند. اين عارضه در اغلب موارد علت رواني دارد. كودك به‌دليلي كه مي‌تواند تولد يك خواهر يا برادر جديد باشد مضطرب و نگران است. چنين كودكي نياز به مشاورة رواني دارد و لازم است با او دربارة آنچه نگرانش مي‌كند صحبت شود. از هر صد كودك مبتلا به شب‌ادراري، يك تا دو كودك تا پانزده سالگي رختخواب خود را خيس مي‌كنند. شب‌ادراري عارضه‌اي پردردسر ولي خوش‌خيم است و در بيشتر موارد به‌سادگي برطرف مي‌شود. بسياري از كودكان سعي مي‌كنند بيدار بمانند تا جلو اين اتفاق را بگيرند. بايد به چنين كودكاني اطمينان داد كه اين مسئله دير يا زود حل خواهد شد. پزشك و پدر و مادر در كنار او هستند و او را حمايت مي‌كنند تا مشكل به‌طور كامل برطرف شود.