کانون خانواده محل و موقعيتي است براي ساخته شدن و نبايد اين فرصت را از دست داد که:
«إنّ لِربّکُم في أيّام دهرکُم نفحاتٌ ألا فَتعرّضوا لها» (1)
«هان، در اين روزگار فرصتهايي است و از طرف پروردگار عالم نسيمهايي مي وزد. مواظب باشيد خود را در معرض اين فرصتها و نسيمها قرار دهيد.»
از اين فرصتها بايد براي خودسازي و ساختن فرزندان همت گماشت.

اثر وعظ توأم با عمل

اگر مرد سعه ي صدر داشته باشد، مي تواند به خوبي از عهده ي وظايف خود برآيد. با موعظه و برخورد عاطفي بسرعت زن را مي توان تحت تأثير قرار داد. از اين رو وظيفه ي سنگين مرد در خانه اين است که واعظ باشد و مبلغ. اگر اين موعظه با عمل نيز توأم شود تأثيرش دو چندان خواهد شد وسازندگي مطلوب در بر خواهد داشت.
براي مثال، وقتي مرد در خانه اهل تهجّد و نماز شب باشد، اگر چه زن در ابتدا نماز شب نمي خواند، ولي به تدريج تحت تأثير عمل صالح همسرش قرار مي گيرد و ديري نمي کشد که زن هم اهل تهجّد و نماز شب مي شود.

تأثير زن از رفتار مرد

بسيار طبيعي است که اگر زن در هنگام غيبت کردن، تهمت زدن، شايعه پراکني و... با حالت انزجار و تنفر و ناراحتي همسرش روبرو شود زمينه هاي گناه را آماده نمي يابد و در نتيجه غيبت و تهمت و... از خانه ي شما رخت بر مي بندد و ريشه کن مي شود.
بالعکس، چنانچه مرد در خانه صداقت نداشته باشد، حيله گري و تقلب کند زن اگر چه در خانه ي پدر با صداقت بزرگ شده باشد، در مدت زمان کوتاهي صداقت خود را از دست مي دهد واهل دروغ و نيرنگ مي شود. هم چنين اگر دختر در خانه ي پدر نماز را به جماعت و در اول وقت مي خواند ولي به همسري مردي بي توجه يا کم توجه به نماز و عبادات درآيد، ديري نمي پايد که به رنگ شوهر خود در خواهد آمد و غالباً در بقيه ي موارد نيز چنين است. چون زن از همسرش عفت ببيند عفيف مي شود و اگر خداي ناکرده بي عفتي و بي بندوباري مشاهده کند بي عفت مي شود و نيز اگر از شوهرش لااباليگري ببيند در اندک زماني در عفت و حجابش کاهلي کرده و سستي خواهد نمود.
قطع نظر از قرآن و روايات اهل بيت عصمت و طهارت (عليهم السلام) به تجربه نيز ثابت شده است که چه بسا دختران لاابالي و بي توجه به حجاب، وقتي به خانه ي همسراني مؤمن رفته اند مکتب خانه براي آنها سازندگي داشته و آنها را عفيف و با ايمان کرده است. بالعکس دختراني نيز بوده اند بسيار عفيف، ولي همين که با خانواده هايي که به مسايل اسلامي توجه نمي کرده اند و در حجاب و عفت کاهلي مي ورزيده اند وصلت کرده اند، بي حجاب شده اند و در امر دين سست و کم توجه و يا اصلاً بي توجه شده اند.

لزوم صداقت در زندگي خانوادگي

هم چنين، اگر مرد و زن در محيط خانه با صداقت و عاطفه نباشند، در دنيا و آخرت مطرود خواهند شد. چه بسا، زن در اثر بي عاطفگي شوهر خويش عاطفه ي خود را نيز از دست بدهد واين بي عاطفگي گاهي به بي عفتي او منجر مي شود.
سعي کنيد از دروغ، اگر چه مصلحت آميز هم باشد، دوري کنيد. زيرا غيبت و دروغ و... که در حال اضطرار تجويز شده، نظير گوشت مردار خوردن يا شراب نوشيدن است و به هر حال آثار وضعي خود را دارا است. تجويز غيبت تنها در موردي است که مصلحت اهمّي پيش آيد مثلاً شخصي که مظلوم واقع شود، حق دارد شکايتش را به پيش حاکم شرع برد. اين اگر چه غيبت است ولي از نظر اسلام جايز است. اگر
دستش بر حاکم شرع نرسد از ظلمي که بر او رفته فرياد کند تا بدين وسيله ظالم را سرکوب کند.

يک مورد از تجويز غيبت

حکايت شده است که شخصي خدمت رسول اکرم (صلي الله عليه و آله وسلم) رسيد و عرض کرد: «همسايه ام مرا اذيت مي کند». حضرت فرمودند: «بر اين امرصبر کن، زيرا همسايه ي خوب تنها نيست که به همسايه اش ستم نکند، بلکه خوبتر از آن همسايه اي است که بر اذيت و آزار همسايه صبر کند.» (2)
بار ديگر آن مرد خدمت پيامبر (صلي الله عليه و آله وسلم) رسيد و از دست همسايه ي خود به ايشان شکايت کرد. اما، دوباره حضرت دستور صبر و مژده ي پاداش دادند.
ديگر بار که از آزار همسايه به حضرتش شکايت کرد. حضرت غيبت عملي را تجويز کردند و فرمودند: روز جمعه، که مردم در کوچه و بازار بيشتر رفت و آمد مي کنند، اسباب و اثاث منزلت را از خانه بيرون بياور، زن و فرزندانت را بر آن بنشان و هر کسي که علت اين امر را از تو پرسيد، بگو: «واي از ظلم همسايه».
آن شخص به دستور حضرت عمل کرد. ديري نپاييد که همسايه اش
خبردار شد که با اين کار همه ي مردم به ظلم و آزار او آگاهي يافته اند با شتاب به پيش آن مرد رفت و شروع به التماس کرد و قول داد که دست از آزار آنها بردارد. به اين ترتيب آن همسايه اصلاح شد.
در قرآن آمده است:
«لا يُحبُّ الله الجَهر بِالسّوء من القول إلاّ مَن ظلم و کان الله سَميعاً عليماً» (3)
«خداوند آشکارا بدگويي کردن مردم را دوست ندارد، مگر کسي که بر او ستم رفته باشد. همانا خداوند شنوا به اقوال و دانا به احوال بندگان است.»

يک مورد از تجويز دروغ

از اين آيه استفاده مي شود که غيبت، مگر در اين مورد خاص جايز نيست. در مورد دروغ نيز چنين است. گناه دروغ گفتن، بسيار بزرگ است. به حدّي که قرآن شريف دروغ و بت پرستي را يکي ذکر فرموده است:
«فَاجتنبوا الرّجس مِن الأوثان و اجتنبوا قول الزّور» (4)
«يعني از پليدي بتها و قول باطل (مثل دروغ و سخنان لهو و غيبت و... اجتناب کنيد.»
ولي گاهي که مصلحت اهمّي پيش بيايد، دروغ گفتن حلال مي شود. چنانچه اگر با دروغ گفتن بي گناهي از مرگ نجات يابد، دروغ گفتن جايز و بلکه واجب مي شود. اما به هر حال دروغگويي به هر شکل که باشد بي صداقتي را همراه خود دارد و اثر وضعي را هم داراست از اين نظر علماي اخلاق سفارش مي کنند که حتي گناهاني را که در مواقع ناچاري جايز دانسته شده است، حتي الامکان مرتکب نشويم.

تفسير حديث نبوي از امام راحل (قدس سره)

از پيامبر اکرم (صلي الله عليه و آله وسلم) رسيده است که فرمودند:
«اِجتنبوا الغِيبَه فإنها إدامُ کِلاب النّار» (5)
«از غيبت کردن دوري کنيد، به درستي که آن نان و خورش سگهاي جهنم است.»
استاد بزرگوار ما، رهبر عظيم الشأن انقلاب، اين روايت را اين چنين تفسير مي فرمودند: کسي که زياد غيبت مي کند؛ هويتش تغيير مي کند و به صورت سگ درمي آيد و او را به جهنم مي برند. غيبتهايي را که در دنيا کرده است روز قيامت به چرک و خون و گوشت گنديده تبديل مي شود و اينها را به عنوان غذا به اين سگ مي دهند. هنگامي که از اين غذا (چرک وخون) خورد، تمام روده هايش پاره پاره و به آتش کشيده مي شود.

معناي غيبت

از رسول خدا (صلي الله عليه و آله وسلم) در مورد غيبت پرسيدند، حضرت فرمودند: «غيبت عبارت است از اين که پشت سر برادر مسلماني سخناني را بگويي که از بازگو کردن آنها آزرده شود.»
متأسفانه اين گناه بزرگ، که از جمله گناهان کبيره است و به فاعل آن وعده ي آتش دوزخ و آب حميم داده شده است، نُقل مجالس ما شده است مثلاً با کمال تأسف در بين مؤمنين غيبت شنيده مي شود جداً حيف باشد که از يک مؤمن غيبت سر بزند، و در حالي که امام زمان
(عجل الله تعالي فرجه الشريف)شاهد و ناظراعمال و گفتار اوست، او مشغول خوردن گوشت مرده باشد!!

حقيقت و حد غيبت

روزي عايشه به پيامبر (صلي الله عليه و آله وسلم) گفت: «فلاني قدش کوتاه است».رنگ رخسار حضرت ناگهان تغيير کرد و فرمودند:
«عايشه چرا غيبت کردي؟ استفراغ کن. وقت عايشه استفراغ کرد مقداري گوشت گنديده از دهانش بيرون آمد، تعجب کرد! و عرض کرد «يا رسول الله، من که گوشت نخورده بودم!»
حضرت فرمودند: مگر قرآن نخوانده اي؟ (6)
آنجا که مي فرمايد:
«ولا يَغتب بَعضُکُم بَعضاً، أيُحبُّ اَحدکُم أن يأکُل لَحم اَخيه ميتاً فَکرهتموهُ» (7)
«غيبت يکديگر را نکيند. آيا کسي از شما هست که دوست داشته باشد گوشت برادر خود در حالي که مرده است بخورد؟! قطعاً از چنين کاري کراهت داريد»
وقتي امام زمان (عجل الله تعالي فرجه الشريف) مي بيند در محلي در جمع مؤمني غيبت مي کنند، مثل اينست که ايشان عده اي لاشخور را در حال خوردن مرداري مي بينند!!

تأثير افراد خانواده از غيبت

برادران عزيز! غيبت نکنيد. مبادا محيط خانه را به اين گناه آلوده کنيد که اگر مردي در خانه غيبت کند، زن و فرزندانش هم اهل غيبت مي شوند. در ميان عوام مشهور است که مي گويند: از فرزندان مي توان پي به رفتار پدر و مادر برد. از اين رو، اگر فرزندان خانواده اي با تو گرم گرفتند، بدان پدر و مادر آنها شما را دوست دارند و اگر آنان با تو گرم نگرفتند، بدان پدر و مادرشان هم دوست تو نيستند، بلکه تظاهر به دوستي با تو مي کنند.

گناه مضاعف والدين

همانطور که بارها تذکر داديم محيط خانه مکتب است از اين جهت وظيفه ي مردان است که فرزندان خود را در اين مکتب تربيت کنند اگر فرزند شما به واسطه ي اعمالتان اهل دروغ، غيبت و يا هر کار زشت و گناه ديگري بشود آن گناه علاوه بر اين که در نامه ي عمل او نوشته مي شود، در نامه ي عمل شما نيز، نوشته خواهد شد. زيرا:
«مَن سَنّ سُنّهً حَسنهً فَلهُ أجرُها و أجرُ مَن عمل بها الي يوم القيامه مِن غير أن ينقُصَ من اُجورهم شيءٌ و مَن سَنّ سُنّه سَيئهً فلهُ وزرُها و وزرُ مَن عمل بها الي يوم القيامه من غير أن ينقُص من اَوزارهم شييءٌ» (8)
«کسي که سنت نيکويي را پايه گذاري کند، پاداش هر کس که بر آن سنت نيکو عمل مي کند تا روز قيامت براي آن پايه گذار سنت، حسنه چيزي خواهد. بدون آن که از پاداش
کساني که به آن سنت عمل کرده اند چيزي کاسته شود و بالعکس، اگر کسي در اجتماع سنت ناپسند و گناهي را استوار کند، گناه اين پايه گذاري و گناه هر کسي که به آن کار زشت و سنت ناپسند عمل نمايد، بر عهده ي پايه گذار خواهد بود. بدون اين که چيزي از گناه آن گناهکار کاسته شود.»
يعني اگر به واسطه ي غيبت کردن يا دروغ گفتن پدر و مادر فرزندان آنها غيبت کنند يا دروغگو شوند، پدر و مادر نيز به جرم و گناه فرزند روز قيامت عذاب خواهند شد.

استعداد پذيرش کودکان

مغز کودکان همچون دوربين عکاسي است. از هر چيزي که در برابر آن قرار گيرد عکس مي گيرد. از اين رو مستحب است وقتي طفل متولد مي شود در گوش راست و چپش اذان و اقامه بخوانند تا نداي «الله اکبر» از همان هنگام تولد در او تأثير بگذارد و او را با «توحيد» آشنا سازد. نداي «اَشهدُ أنِ محمّداً رسول الله» او را با نبوت آشنا مي کند و نداي «اَشهدُ أنّ علياً ولي الله» او را از ابتدا زير سايه ي ولايت ائمه ي معصومين ـ(سلام الله عليهم اجمعين)ـ ببرد و وجودش قرين با محبت و ولايت واهل بيت شود.

پي نوشتها:

1-بحارالانوار، ج 68، ص 221.
2-در مورد دوست خوب هم چنين است. دوست خوب فقط اين نيست که در ازاي خوبي و احسان دوستش به او احسان و خوبي کند، بلکه رفيق خوب آن است که با سوء اخلاق رفيقش بسازد و نسبت به دوستانش گذشت و عفو و ايثار داشته باشد.
3-سوره ي نساء، آيه ي 148.
4-سوره ي حج، آيه ي30.
5-مستدرک ج 9، ص 121 و جامع الاخبار، ص 147.
6-بحارالانوار، ج 75، صفحه ي 256.
7-سوره ي حجرات، آيه ي 12.
8-مستدرک الوسايل، ج 12، ص 230 + بحارالانوار، ج 71، ص 204.

منبع:کتاب خانواده در اسلام