علامه شهيد حضرت آيت الله العظمي سيد محمدباقر صدر (ره)در 25 ذي القعده الحرام سال 1353 هجري قمري در شهر كاظمين ديده به جهان گشود.[1] پدرش سيد حيدر صدر عالمي برجسته و از مجتهدان جوان و پر استعداد زمانش بود. مادرش بانويي پرهيزگار و دختر مرحوم آيت الله شيخ عبدالحسين آل ياسين بود.[2]
خاندان شهيد صدر همگي از چهره‌هاي سرشناس، وارسته، مجاهد دانشمند و با تقوا محسوب مي‌شوند.[3] خواهر شهيد سيد محمدباقر صدر كه به همراه ايشان به شهادت رسيد، معروف به «بنت الهدي» بانوي با فضيلت، دانشمند، عارف عابد، پاكيزه، خداترس و باتقوا، در سال 1356 هجري قمري در شهر كاظمين به دنيا آمد و همانند برادرش در دامان دانش و تقوا و فضيلت پرورش يافت. علوم عربي و مباني علم كلام و فقه و اصول را نزد برادر شهيد خود فرا گرفت و در زمره نويسندگان پر توان اسلامي درآمد. وي در طول هفت سال بر چهار مدرسه دخترانه ديني در شهرهاي كاظمين، نجف و كوت نظارت داشت و صدها دختر جوان دانشمند و دين باور را به جامعه اسلامي تحويل داد. از جمله آثار وي مي‌توان به صراع من واقع الحياة، الخالةُ الضائعة، الفضيلة تَنْتَصر، ذكريات علي تلال مكه، المرأة مع النبي، الباحثه عن الحقيقه و ... اشاره كرد».[4]
شهيد صدر كه از هوشي سرشار برخوردار بود، در 14 سالگي پدرش را از دست داد و زير نظر مادر پرهيزكار و برادرش سيد اسماعيل صدر-كه خود از مجاهدين معروف بود- قرار گرفت.[5]
شهيد صدر از همان دوران كودكي تحصيلات دين خويش را آغاز كرد و از محضر اساتيدي چون آيت الله العظمي شيخ محمدرضا آل ياسين و آيت الله العظمي سيد ابوالقاسم خوئي بهره برد و به درجه اجتهاد نائل شد.[6] اين عالم بزرگ تنها به دانش فقه و اصول كه در آن زمان در حوزه نجف اشرف متداول بود، بسنده نكرد بلكه به ساير موضوعات و ديدگاه‌هاي فكري اسلامي چون فلسفه، اقتصاد، منطق، اخلاق، تفسير و تاريخ نيز مي‌پرداخت و در هر يك از اين زمينه‌ها مباحثي ژرف و فراگير را مطرح مي‌كرد.[7]
از جمله مهم‌ترين آثار قلمي ايشان مي‌توان به كتاب‌هاي فلسفتنا، اقتصادنا، غايه الفكر في علم الاصول، فدك في التاريخ، بحث حول المهدي[8] و ده‌ها اثر ارزشمند ديگر اشاره كرد.
پس از رحلت مرحوم آيت الله حكيم به دنبال يك نبرد طولاني با حزب بعث عراق به تدريج شهيد صدر به عنوان يك رهبر شناخته شده مورد توجه شديد مردم قرار گرفت.[9] اين عالم وارسته به علت مبارزات خستگي ناپذيرش با حكومت بعثي عراق و همچنين حمايت بي‌دريغ وي از حركت امام خميني (ره) و انقلاب اسلامي بارها توسط رژيم عراق دستگير و زنداني و شكنجه شد. در آخرين مرحله بعثيان عراقي با تجربه‌اي كه از انقلاب اسلامي ايران اندوخته بودند، دست به نقشه تازه‌اي زدند و حضرت آيت الله العظمي صدر را در خانه خود زنداني كردند و از رفت و آمد مردم به خانه ايشان به طور جدي جلوگيري نمودند. ماه‌ها وضع به همين منوال گذشت تا اينكه سرانجام در تاريخ 19 جمادي الاولي 1400 هجري ايشان را دستگير كردند و به بغداد بردند و پس از شكنجه‌هاي فراوان در تاريخ 22 جمادي الاولي 1400ه.ق 19 فروردين 1359ه.ش ايشان و خواهرش بنت الهدي را به شهادت رساندند.[10]
حضرت امام خميني (ره) در پيام تسليتي كه به مناسبت شهادت آيت الله صدر و خواهرش بنت الهدي صدر در تاريخ دوم ارديبهشت ماه 1359 صادر فرمودند آورده است:
«... با كمال تأسف حسب گزارش‌هاي رسيده مرحوم آيت الله شهيد سيد محمدباقر صدر و همشيره مكرمه مظلومه او كه از معلمين دانش و اخلاق و مفاخر علم و ادب بود به¬دست رژيم منحط بعث عراق با وضعي دلخراش به درج رفيعه¬شهادت¬رسيده‌اند... شهادت اين بزرگواران كه عمري را به مجاهدت در راه اهداف اسلام¬گذرانده‌اند¬به¬دست¬اشخاص جنايتكاري كه عمري به خونخواري و ستم¬پيشگي گذرانده‌اند عجيب نيست ...»
«يُرِيدُونَ لِيُطْفِؤُوا نُورَ اللَّهِ بِأَفْوَاهِهِمْ وَاللَّهُ مُتِمُّ نُورِهِ وَلَوْ كَرِهَ الْكَافِرُونَ» (صف/8)
پي نوشت :
[1]- حسيني حائري، سيد كاظم؛ زندگي و افكار شهيد صدر، ترجمه حسن طارمي، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، 1375، چاپ اول، ص 35.
[2]- همان، ص 32.
[3]- سيد صدرالدين صدر، سيد محمد صدر در عراق، امام موسي صدر و مرحوم سيد عبدالحسين شرف الدين از اين خاندان هستند.
[4]- همان، ص 32-31.
[5]- كولائي، الهه؛ و ديگران، يادواره شهيد آيت الله سيد محمدباقر صدر، بي‌جا، كانون انتشارات ناصر، 1360، ص 7-6.
[6]- همان، ص 9.
[7]- حسيني حائري، پيشين، ص 63.
[8]- قلي زاده، مصطفي؛ شهيد صدر، بي‌جا، سازمان تبليغات، 1372، چاپ اول، ص 155.
[9]- كولايي، الهه؛ پيشين، ص 14.
[10]- همان، ص 22.