اسلام ديني است که با در نظر گرفتن نيازهاي روحي انسان(1) امر به دوست گزيني نموده است و تنهايي و کناره گيري از اجتماع را نمي پسندد و با توجه به اهميت موضوع، توصيه هاي دقيقي را در اين خصوص نموده است.
- از ديدگاه امام علي عليه السلام در دگرگوني ها و تحولات روزگار، ماهيت و جوهره ي اشخاص باز شناخته مي شود.
- هر که به تو بي اعتنا باشد، دوست تو نيست.
- يک دوست وقتي دوست حقيقي است که به هنگام گرفتاري تو را فراموش نکند و در نبودن تو مدافع تو بوده و پس از وفات تو همچنان به ياد تو باشد.
بايد ديد آيا دوستي ترا با انتظار و توقعي برگزيده است يا با انديشه اي صادقانه و خالصانه؟ اگر تو بر او ترجيح يابي راضي خواهد بود يا ناراضي؟ به نور ايمان و و تقوا راه همديگر را روشن مي خواهيد يا با نور روابط و سوء استفاده؟
در روايتي از رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم آمده است در بين بندگان خدا کساني هستند که پيامبر و شهيد نيستند ولي مورد رشک آنهايند. پرسيدند آنها چه کسانند؟ رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم فرمود: گروهي که بدون داشتن خويشي با هم تنها به نور خدا و به خاطر ايمان به يکديگر محبت مي ورزند.
آن چه مهم است اين است که دوستي ها بر اساس ايمان و تقوا باشد، از معنويت مايه بگيرد و سببي براي رشد مودت و اخلاص و پايه اي براي نزديک تر شدن به خدا باشد، نه به خاطر زرق و برق و دست يابي به رتبه جاه و مقام و موقعيت.
مصاحبت 20سال بر اساس برخي از روايات ما موجد نوعي خويشاوندي است.
امام باقر عليه السلام:
صحبه عشرين سنه قرابه
هم نشيني بيست ساله خويشاوندي است.(2)
رابطه ي اسلامي مؤمنان از ديد مکتب اسلام رابطه ي زنده اي است که دو مسلمان را با هم پيوند داده و بنياني محکم از همدستي توأم باصفا پديد مي آورد. اسلام مي خواهد که روابط اسلامي در بين مؤمنان برقرار باشد و بخشي مهم از توصيه هاي حضرات معصومين عليهم السلام در اين رابطه است.
روايت از رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم: قسم به آن کس که جانم در دست اوست وارد بهشت نخواهيد شد مگر آن که ايمان آوريد، و ايمان تان درست و استوار نيست مگر آن گاه که يکديگر را دوست بداريد.
توصيه اين است که براي هم هديه بفرستيد تا محبت شما نسبت به هم زياد شود و هديه ها، کينه ها را از بين ببرد.
روايت: با برادران مؤمن در راه خدا برادري کنيد و افراد صالح را به خاطر صلاح شان دوست بداريد.
امام حسن عليه السلام مي فرمايند:
خويشاوند کسي است که دوستي و محبت، او را نزديک کرده باشد اگر چه نژادش دور باشد. و بيگانه کسي است که از دوستي و محبت به دور است اگر چه نژادش نزديک باشد.
امام جواد عليه السلام مي فرمايد:
به واسطه ي سه چيز مودت برقرار مي گردد، انصاف و معاشرت و کمک در وقت سختي، و سپري نمودن عمر با قلب پاک.
نکته: قلب سليم انسان را خير خواه ديگران مي کند و وقتي حاصل مي شود که انسان از انصاف و مواساه برخوردار باشد، و نمي شود انسان از مواساه برخوردار باشد جز آن که انصاف داشته باشد. انصاف ابتدا پرستش پروردگار است و اولين انصاف قبول بندگي خدا و تسليم در مقابل رسول و اولياي الهي است...

آزمون دقيق:

زماني است که انسان مي خواهد دست به انتخاب بزند و سره را از ناسره تفکيک نمايد و دوست حقيقي را تشخيص دهد. پس بايد بداند که چه ملاک هايي را در نظر بگيرد و چگونه دوستانش را بيازمايد.
- اگر کسي مدعي شد که تو را دوست دارد به دل خود رجوع کن. (3) هر گاه تو هم او را دوست مي داري بدان که او نيز در ادعاي خود صادق است.
- اگر سه بار دوستت از دست تو عصباني شد وتندي کرد اما چيز بدي به تو نگفت، او را براي هميشه دوست و رفيق خود بگير.
- هر چه مي تواني به دوستت خدمت کن ولي اگر او روحيه ي تحمل داشته باشد و بخواهد از تو کار بکشد هرگز به چنين وضعي تن نده.
- هيچ کس را دوست مخوان مگر آن که او را در سه مرحله با سه چيز بيازمايي:
1- او را به خشم بياور، اگر از حدود خود خارج نشد، او دوست واقعي است.
2- با پول و مال دنيا او را بيازماي اگر در اين باره از تو دريغ نکرد او را دوست حقيقي بدان.
3- با وي هم سفره باش که ميزان صداقت و دوستي اش مشخص خواهد شد.
- دوست بايد ظاهر و باطنش با تو يکي باشد، خوبي تو را خوبي خود و بدي تو را بدي خود بداند، آنچه از خير و نيکي دارد از تو دريغ نکند، به هنگام مصيبت و گرفتاري تو را تنها نگذارد. اگر مال و ثروتي پيدا کرد و يا به مقام و حکومت رسيد رفتارش با تو فرق نکند. (4)
- دوستي تان را مورد آزمايش قرار دهيد تا دوستي شان مسجل شود، و از موارد امتحان اين است که در تنگدستي از او حاجتي بخواهي و در تحول روزگار با او درآميزي تا گوهر دروني اش مشخص شود.

پي نوشت:

1- منظور انساني که به صورت صحيح و در محيطي اسلامي تربيت شده باشد و نه در جامعه ي آلوده به گناه و بي عدالتي.
2- تحف العقول، ص375.
3- اين زماني است که انسان از گناه دور باشد و داراي همان قلب سليم باشد.
4- منظور از دوستي انسانهاي بالغ، داراي منافع مشترک و... است، نه دوستي آلوده به گناه.

منبع: کتاب دوست اگر اينگونه مي بود.