«اخ» در زبان عرب به معناي برادر و هم به معناي دوست، رفيق، همراه و يار گفته شده است. تثنيه اش «أخوان» و گفته شده «الإخوان» جمع أخ است به معناي «دوست» و «الإخوه» جمع أخ است به معني برادر (1).
در قرآن آمده است «انما المؤمنون أخوه» (2) مؤمنان برادران يکديگرند.
و در روايات آمده: المسلم أخ المسلم احب أم کره. مسلمان برادر مسلمان است، بخواهد يا نخواهد.
براي تحقق يافتن برادري، ايمان لازم است و البته مي دانيم که ايمان و صفات مؤمن، بحث و دامنه اي گسترده دارد که مجال ديگري را مي طلبد.
در حدّ اشاره لازم است بدانيم که ايمان آن است که در دلها جاي گيرد و درستي آن با عمل ثابت شود، ايمان نيروي الهي است که در وجود شخص مؤمن جاي مي گيرد و باعث مي شود او به سمت کارهاي شايسته رود، در حقيقت ايمان و عمل صالح، همچون دو بال براي پرواز به سمت کمال است و يکي بدون ديگري معناي خود را از دست مي دهد.
شخصي مؤمن آراسته به صفاتي چون صداقت، صبر و گذشت، سخاوت و بخشندگي، اخلاص، وفاي به عهد، خوش خويي، سعه ي صدر و... است. مردم از گزند او در امان هستند و ترس و واهمه اي از دست و زبان او ندارند.
انسانهاي مؤمن با توجه به معناي واقعي ايمان- برادران يکديگرند و آنها هستند که دوستي شان خدايي است و تا آخرت نيز ادامه مي يابد.
دوستي و برادري مؤمنان، مصداق تمام احاديث و روايات و توصيه ها مي باشد، پس هر جا که حديثي در مورد اخوت و برادري است، به ياد داشته باشيم که منظور دوستي اهل ايمان با يکديگر است.
آن دوستي و هم صحبتي که اسلام به ما توصيه فرموده و نکات تربيتي فراوان در ذيل آن بيان داشته و به حفظ آن پيوندها تاکيد نموده، همان برادري و دوستي ايماني است.
امام صادق عليه السلام فرموده اند: مؤمن برادر مؤمن است، چشم او و راهنماي اوست، به او خيانت و ستم نمي کند، فريبش نمي دهد و وعده اي نمي دهد که به آن عمل نکند.(3)
دوستي اهل ايمان در پرتو رضايت خداست و به همين سبب داراي برکت و رحمت فراوان است. در سايه ي چنين دوستي است که سازندگي شخصيت شکل مي گيرد، و اين دوستي اهل ايمان، يعني همان اخوت و برادري، سزاوار دستورات الهي براي شکوفايي آن است.
مؤمناني که مهرورزي شان به خاطر خداست، همچون اعضاي يک پيکرند که ناراحتي و غم يکي از اعضا، همگي را آزرده و مبتلا مي سازد. مؤمنان دوستي و برادري شان سبب يکي شدن روح آنها مي گردد و بدين سبب است که ديدارهاي آنان، مورد عنايت حضرت حق است و در سايه ي اين روابط و ديدارها، آرامش الهي بدست مي آيد.
اخوت و برادري، همان رفاقت و دوستي مردان خداست، آنها که بر پايه ي ايمان و وفاداري به پيوند برادري، دوستي بر مي گزينند، گويي پرتويي از نور خدا در وجودشان تابيده است. دوستي و برادري به اين شکل، در خور آن همه پاداش و اجر مي باشد که در احاديث و روايات اسلامي، توصيه به افزايش شمار برادران و نگهداري آنان به نحوي شايسته شده است.
امام صادق عليه السلام مي فرمايد: هر کس خواهان افزودن بر شمار برادران و دوستان نباشد به زيان گرفتار مي شود.(4)
ارزش عشق ورزيدن به دوستان، ايمان و تقواي آنان است، چرا که دوستي و برادري الهي به خاطر رضاي خداست و در پرتو اين دوستي هاست که اخلاق انساني کمال مي يابد.
پيامبر اسلامي صلي الله عليه و آله و سلم پيروانشان را به گزينش برادران جديد از اهل ايمان امر فرموده اند و بشارت خانه اي در بهشت را به سبب اين کار داده اند. آيا اين اخوت و دوستي نه فقط به خاطر افزايش درجات ايمان و نزديک شدن به عادات و اخلاق اسلامي است؟
بدين سبب است که از دست دادن دوستان مؤمن، همچون از دست دادن اعضاي پيکر خويش است.
مؤمنان با يکديگر برادرند، و اين رفاقت و برادري چون به خاطر خدا و بر پايه ي عشق الهي بنا شده است، حتي بالاتر و برتر از پيوند خويشاوندي است، چرا که اميرالمؤمنين عليه السلام فرمود:
برادري که براي خدا به دست آيد ، نزديک ترين خويش است و از پدر و مادر به انسان نزديک تر است .(5)
دوستي که در راه رضاي پروردگار و به سبب محبت به ويژگي ها و صفات ايماني، بين دو بنده ي مؤمن شکل مي گيرد، باعث رشد کمالات روحي و سبب آرامش قلب و روان آدمي مي گردد.
در سايه ي اين دوستي و برادري، از آنجايي که مؤمن آيينه ي مؤمن است، عيوب و کاستي هاي دو طرف رفته رفته برطرف مي گردد و اخلاق اسلامي متعالي مي شود.
جامعه ي اسلامي که دوستي و رفاقتش بر اساس اخوت اسلامي ايماني است، جامعه اي است که از مشکلات و بدرفتاري ها به دور مي گردد. وقتي افراد با ايمان برشمار برادران و دوستان خود مي افزايند و بر انجام حق دوستي تلاش مي کنند، گرفتاري ها از ميان مؤمنان رفع مي شود، چه از لحاظ مادي و چه ازجنبه ي اخلاق و رفتار.
وقتي توصيه هاي اسلامي رسيده از پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم و ائمه عليهم السلام در مورد گزينش دوست، چگونگي رفتار و برخورد با دوستان، حفظ تداوم دوستي ها و... را مورد بررسي قرار مي دهيم به خوبي در مي يابيم که «المؤمنون إخوه» يعني دوستي اهل ايمان که سبب پيوند برادري بين روح و روان آنهاست.
بدين سبب است که در آخرالزمان که شمار افراد مؤمن انداک است، برادر مورد اعتماد کمياب مي شود.
قال رسول الله صلي الله عليه وآله :
کمياب ترين چيز در آخر الزمان برادر مورد اعتماد و يا درهمي حلال است.(6)
به اين خاطر، هنگامي که دوستاني مؤمن و خدايي برگزيديم، بايد سعي ما در نگاه داشتن آنها باشد، براي حفظ اين پيوند لازم است که چگونگي رفتار با دوست را بياموزيم.
امام علي عليه السلام مي فرمايد:
از هر چيزي جديدش را برگزين از برادران قديمي ترينشان را .(7)
دوستان خدايي، يعني همان برادران ايماني، از گنجينه هاي با ارزش و نعمت هاي بزرگ خداوند هستند که وجودشان هميشه ي ايام موجب آرامش و تعالي روح آدمي است.
پيامبر صلي الله عليه وآله :
خداوند بزرگ ادامه ي برادري ديرينه را دوست دارد، پس آن را ادامه دهيد.
پيامبر صلي الله عليه وآله :
خداوند حفظ دوستي قديمي را دوست مي دارد.

پي نوشت:

1- فرهنگ عربي به فارسي- منجد الطلاب.
2- حجرات /10.
3- ميزان الحکمه ، ج1، ص 64، ح148.
4- ميزان الحکمه، ج1، ص66، ح156.
5- غرر الحکم، 1845.
6- ميزان الحکمه، ج1، ص76، ح224.
7- غرر الحکم، 2461.

منبع: کتاب دوست اگر اينگونه مي بود.