مقدمه:
درگذر زمان، زندگي متحول مي گردد، سليقه ها متفاوت مي شود وتازه ها وابداعات بشري آدمي را به خود مشغول مي سازد/
کودکان خيلي زود مجذوب پديده هاي نوين مي گردند. آنها تنوع طلب هستند، ودوستدار تازگي. يکي از پديده هاي که نمي توان آن را ناديده گرفت وگاه کودکان را بيش از بزرکترها به خود مشغول مي دارد کامپيوتر است.کامپيوتر وبازيهاي جذاب آن کودکان را سرگرم کرده وگاه تا ساعتها به خود جذب مي کند.
بسياري از پدر ومادران از اين مجذوبيت روز افزون بازيهاي کامپيوتري شاکي وناخرسند هستند.آنها از اين بابت که کودک هنگام وعده هاي غذايي نيز اين بازيها را ترک نمي کند. شاگي هستند وهمواره نگران تاثيرات منفي اين بازيها بر روي کودک خودمي باشند.
چه بايد کرد؟
راه حل چيست؟
آيا راه حل گرفتن امتيازکامپيوتر از کودک است؟
آيا بايد کودک را به حال خود گذاشت؟
دراين نوشتار سعي شده به صورت اجمالي راه حل هايي را ارايه دهيم تا کودک وپدر ومادران از کامپيوتر استفاده کنند .بدون آنکه اين ابداع بشري بتواند کانون صميمي خانواده را متشنج وناآرام سازد.
پرسش: آيا بازيهاي کامپيوتري اعتياد آورند؟
طراحي بازيهاي کامپيوتري توسط متخصصان علوم کامپيوتري بسيار ماهرانه وهنر مندانه انجام مي شود.دراين بازي ها از سيستم پاداش درصعود مرحله به مرحله، درجهت ايجاد حد اکثر هيجان، سود برده مي شود . چنين پاداش وهيجاني يک خاصيت ديگر هم دارد وآن آزاد شدن مواد محرک درون مغز است که احتمالا علت اصلي خاصيت عادت آورد اين گونه بازي هاست. البته اين خاصيت منحصر به کودکان نيست وامروز اکثر بازيگرهاي کامپيوتري را بزرگسالان تشکيل مي دهند. تعداد زيادي از مطالعات علمي دراين زمينه خاصيت اعتياد آوري وايجاد وابستگي را درمورد اين بازيها درصورت عدم نظارم صحيح ودرست بزرگترها تاييد مي کنند.
علايم هشدار دهنده وابستگي به بازيهاي کامپيوتري چيستند؟
اگر فرزندتان برخي يا همه علايم زير را دارد بدانيد که مشکل از حد کنترل گذشته وبايد به فکر راه حل ومداخله جدي را کنترل وابستگي به بازي دراو باشيد:
1- صرف وقت زياد (بيش از سه ساعت در روز).
2- افزايش روز افزون استفاده از بازيها.
3- احساس سرخوشي وهيجان زياد هنگام بازي وحالت تحريک پذيري وبي قراري ويا افسردگي ، هنگامي که بازي نمي کند.
4- ناتواني در از دست کشيدن از بازي.
5- رها کردن ورزش و فعاليتهاي اجتماعي به خاطر بازي.
6- فراموش کردن وظايف تحصيلي.
7- اختلالات خواب ناشي از بازي.
8- بيداري هاي شبانه به خاطر بازي.
9- بروز خستگي، سرخي چشم، سردرد در ناحيه مچ و دستها، کمر درد.
10- فراموش کردن بهداشت فردي ويا وعده هاي غذايي. چه بايد کرد؟
قبل از اينکه کار به جايي برسد که کنترل آن خارج از دست شما باشد سعي کنيد از راه حل هاي زير سود بجوييد:
گام اول:
ابتدا به ارزيابي دقيق موقعيت بپردازيد.
آيا واقعا کودک شما ساعات زيادي از روز را به بازي اختصاص مي دهد؟
آيا اين بازيهاي از زمان غذا خوردن ويا خواب کودک شما مي کاهد؟
آيا کودک شما بيش تر از ساعاتي که درس مي خواند با کامپيوتر بازي مي کند؟
آيا کودک شما زماني که همه اعضا خانواده جهت بيرون رفتن از خانه به منظور گردش ويا مهماني آماده اند ترجيح مي دهد در خانه بماند وبازي کامپيوتري کند؟
آيا کودک شما به خاطر سرگرمي با کامپيوتر از نظافت اتاق خود ويا نظافت شخصي اش باز مي ماند؟
اگر شما به بيشتري پرسش هاي فوق پاسخ مثبت مي دهد ويا احساس مي کنيد که به طور کلي و بدون اغراق بازي هاي کامپيوتري بر روي عملکرد تحصيلي واجتماعي وزندگي کودک شما تاثيرات واضحي داشته است، به گونه اي که هم شما وهم ساير افراد خانواده آن را مشاهده مي کنند لازم است اقداماتي انجام دهيد. درغير اين صورت کامپيوتر همچون ساير سرگرمي هاي رايج براي کودک شما بي ضرر خواهد بود.
گام دوم:
شما به چه ميزان با کامپيوتر هستيد واز آن چه مي دانيد؟ بازيهاي کامپيوتري را تا به حال تجربه کرده ايد؟
اگر تا به حال بازي کامپيوتري انجام نداده ايد قضاوت درمورد آن را به بعد از آزمايش آن موکول کنيد.
برخي از اين بازيها واقعا به کودک کمک مي کندتا برخي از مهارتهاي ضروري را بياموزد.
البته مورد فوق الذکر زماني مصداق دارد که شما با کودک خود به بازار برويد وبازيها را به دقت بررسي وسپس انتخاب کنيد.
با کودک خود بازي يارانه هاي انجام دهيد واز کيفيت آنها آگاه شويد.
سليقه کودک خود را شناسايي کنيد وبا درنظر گرفتن سليقه او بازي را خريداري کنيد که بيشترين وبالاترين تاثير آموزشي را داشته باشد.
زماني که براي کودک خود وقت مي گذاريد وبراي خريد با او مي رويد، زماني که درکنار اوبازي مي کنيد وبا او مي خنديد ويا هيجان زده مي شويدف براي او از هر چيزي لذت بخش تر است برخي از اين بازيها به هماهنگي دست وچشم کودک کمک مي کند. برخي از اين بازيها کودک را با مفاهيم جديد آشنا مي سازد.
از تهيه بازيهايي با محتوي خونريزي وقتل بپرهيزيد.
گام سوم:
زمان در اختيار شماست .شما مديريت زمان را در دست داريد.
اين شما هستيد که تعيين مي کنيد کودک تا چه زماني اجازه بازي با کامپيوتر را دارد. با در نظر گرفتن امکانات کودک و وضعيت درسي او براي او زماني در نظر بگيريد تا بتواند با آسودگي خاطر بازي کند. بديهي است که شما حق مداخله در اين زمان از پيش تعيين شده را نداريد ونبايد از کودک بخواهيد در آن زمان فعاليت ديگري انجام دهد.همانطور که ساعت درس خواندن وساعت گردش درپارک ويا ساعت خواب تنها مختص به همان فعاليت است.
روزهاي تعطيل اجازه دهيد کودک زمان بيشتري بازي کند. اگر کودک شما تمايل دارد به قيمت انجام ندادن فعاليتهايي ک لازم است انجام دهد بازي کند با او قراري بگذاريد.مبني براينکه بعد از ظهر روز تعطيل اجازه دارد هر چه قدر خوسات بازي کند تا سير شود. حتي با اومسابقه اي بگذاريد وببينيد چه کسي بيشتر مي تواند بازي کند.در واقع با اين کار کمک مي کنيد تا کودک سير يا اشباع شود وکمتر اشتغال ذهني با بازي داشته باشد.البته از اين روش تنها در روزهاي تعطيل مي توان استفاده نمود.
گام چهارم:
ازاين برنامه ها به عنوان پاداش استفاده کنيد. اگر کودک شما تکاليف مدرسه اش را در مدت زماني که براي اين کار در نظر داشته ايد تمام کرد به عنوان پاداش مي تواند براي مدت زمان مشخصي از اين بازيها استفاده کند.
گام پنجم:
براي کودک سرگرمي هاي ديگري بيابيد.
اگر کمي واقع بين باشيم مي بينيم که گاه تنها امکانات سرگرم کننده کودک همين بازيهاست.
کودکان تنوع طلب هستند واگر شما امکانات جديدتري به آنها عرضه کنيد استقبال خواهند کرد.
آشنا کردن کودک با برخي جنبه هاي متفاوت کامپيوتر وياد دادن برخي مهارتهاي جديدتر، گردش هاي هفتگي، سينما و تئاتر ونمايش هاي عروسکي، مهماني دادن به دوستان همسال او در فاميل ومدرسه، تهيه بازيهاي فکري وجورچين هاي جذاب، آشنا کردن کودک با موسيقي وشرکت دادن او درکلاسهاي موسيقي، ساختن کاردستي هاي زيبا با چوب وخمير ويا وسايل فرسوده وصدها برنامه مفرح ديگر همگي مي تواند ساعات روزانه کودک شما را شاد واو را از برنامه
هميشگي ويک نواخت درس، کامپيوتر نجات دهد.
با توجه به سن کودک خود اورا درگير فعاليتهاي متفاوت کنيد.
گام ششم:
درصورتي که کودک شما بدون توجه به آنچه شما مي خواهد همچنان به زياده روي هاي خود ادامه مي دهد محروم کردن او از کامپيوتر راه حل ديگري است.کامپيوتر را قفل کرده ويا اينکه براي مدت مشخصي آن را جمع نماييد تا کودک شما متوجه گردد که استفاده بي برنامه از يک وسيله چه پيامدهايي دارد. به تدريج به او بفهمانيد که سوء استفاده از يک وسيله چه مضراتي دارد ودقيقا مشخص نماييد که مدت زمان مهر وموم بودن کامپيوتر به خاطر سوء استفاده او چه قدر است وچه زماني ودر چه صورتي مي تواند دوباره از کامپيوتر استفاده کند.
بديهي است که لازم است دستورات وتکاليف شفاف وقابل فهمي به کودک ارايه دهيد تا بتواند از عهده اجراي آنها برآيد ومجدد اميتاز ازدست داده را به دست آورد.
قوانين واضحي وضع کنيد ومشخص کنيد که در صورت سرپيچي از آنها، کودک چه چيزهايي را از دست خواهد داد ودر صورت يپروي از آنها چه مزايايي کسب خواهد کرد.
پي‌نوشت‌ها:
* کارشناس ارشد روانشاسي باليني ( اصفهان
** کارشناس علوم ديني وعربي (اصفهان
منابع:
1- گاربر، استيفن. (1386) . چگونه با کودکم رفتار کنم، ترجمه شاهين خزعلي، هومن حسيني نيک، احمد شريف تبريزي، تهران : انتشارات مرواريد.
2- حميديان، فرود. (1387) . اعتياد به اينترنت وموبايل، تهران: نشر قطره.
فصلنامه بهداشت و روان شماره 30