شايد آسان ترين، راحت ترين و ارزان ترين وسيله اي که ورزشکاران و مردم براي رفع خستگي، کسالت و به دست آوردن آرامش و راحتي از آن استفاده مي کنند، آب باشد.
گرفتن دوش آب گرم پس از ورزش و مسابقه يا پس از انجام کارهاي سنگين روزانه، تقريبا يک امر طبيعي و عادي است که تمام بازيکنان و افراد، آگاهانه يا بدون آگاهي از آن استفاده مي کنند.
آب درماني، يک روش عامه پسند است و به خلاف اکثر روش هاي ديگر، رفع خستگي عضلاني با رضايت و خشنودي ورزشکاران توام مي شود. با تمام مزايا در مورد آب درماني، بايد گفت: «با شناخت و اگاهي از تاثيرات فيزيولوژيکي و درماني آب، به آساني و راحتي مي توان از آن استفاده کرد»
«هيدروتراپي» به معناي آب درماني در گذشته توسط ايراني ها، مصري ها، يوناني ها و ژاپني ها با توجه به خواص درماني آب، به فراواني مورد استفاده قرار مي گرفت. هيدروتراپي يا آب درماني به شکل امروزي آن را شايد بتوان مديون دکتر «جان فلوير» انگليسي دانست.
شايد استفاده از آب در موارد درماني و رفع خستگي در ورزشکاران و به دست آوردن آرامش جسمي و روحي ، قدمتي معادل قدمت زندگي بشر داشته باشد. مزايا و خصوصيات استفاده از آب درماني براي تسکين دردها و آفرينش آرامش، يعني در موارد درماني و رفع خستگي در ورزشکاران و به دست آوردن آرامش جسماني- روحي، متعدد است.
در دسترس بودن آن براي همه، ارزان بودن نسبت به روش هاي ديگر، اندازه گيري درجه حرارت آب به آساني سبک شدن وزن بدن در آب و عامه پسند بودن آن براي همه از جمله مزاياي آب درماني است.

آب درماني چگونه باعث رفع خستگي ورزشکاران مي شود؟
براي شناخت و آگاهي از چگونگي عمل و علل رفع خستگي ورزشکاران، متعاقب استفاده از هيدروتراپي بايد تاثيرات فيزيولوژيکي آب درماني را نيز بررسي کرد. به طور کلي، در هنگام قرار گرفتن در آب، تغييرات زير در بافت ها و اندام هاي بدن رخ مي دهد:

1) افزايش درجه حرارت بدن

بر حسب ميزان و مقدار گرماي آب، درجه حرارت بدن هم تغيير مي کند. در اغلب موارد که درجه حرارت آب استخر بين 34 تا 37 درجه سانتيگراد باشد، دماي بافت ها و عضلا ت ورزشکار نيز مقداري افزايش مي يابد.

2) افزايش سوخت وساز بافت ها

در اثر افزايش حرارت بافت هاي مختلف بدن، ميزان سوخت و ساز يا متابوليسم عمومي بافت ها نيز زياد مي شود.

3) اتساع عروق

بالا بودن حرارت آب منجر به بالا رفتن حرارت بدن و متعاقب آن، متسع شدن عروق و مويرگ ها مي شود. در ضمن، اتساع عروقي مي تواند ناشي از افزايش سوخت و ساز سلول ها باشد که نياز به اکسيژن اضافي ودفع بيشتر مواد حاصل از سوخت و ساز دارند.

4) افزايش جريان خون

افزايش درجه حرارت بدن موجب زيادتر شدن سوخت و ساز سلول ها مي شود که براي جبران کردن اين امر بدن به افزايش جريان خون بافت ها روي مي آورد.
بنابراين، ميزان جريان خون نيز متعاقب قرار گرفتن در آب گرم افزايش مي يابد.

5) افزايش ميزان فعاليت قلب

به دنبال اتساع عروق خوني و زياد شدن ميزان جريان خون، ميزان خون وارده به قلب نيز زيادتر مي شود و طبق قانون فرانگ استارلينگ (هر چه خون وارده به قلب زيادتر شود، خون خارج شده از آن نيز زيادتر مي شود) ميزان برون ده قلبي نيز افزايش مي يابد و فعاليت قلبي هم بيشتر مي شود.
به دنبال ايجاد تاثيرات فيزيولوژيکي فوق در بافت ها و اندام هاي بدن، يک سلسله تاثيرات درماني در فرد مشاهده مي شود، از جمله: در اثر افزايش جريان خون و بهبود وضع تغذيه در اندام ها و دفع سريع مواد زايد، گرفتگي و اسپاسم عضلات فرد، بر اثر وقوع تغييرات مذکور، اين درد و ناراحتي ورزشکار از بين مي رود.
به طور خلاصه مي توان گفت که تاثيرات درماني آب به واسطه اثري است که آب روي پوست بدن دارد. در آب درماني، پوست بدن به عنوان يک عضو مهم و اساسي است، زيرا بر اثر برخورد جريان آب، گيرنده هاي عصبي پوست تحريک مي شوند. تحريکات ايجاد شده از طريق اعصاب، بر سيستم عصبي مرکزي تاثير مي گذارد و اين تاثيرات سيستم عصبي مرکزي است که باعث به وجود آمدن اثرات درماني آب مي شود.
استفاده از آب درماني روي جريان خون، سوخت و ساز بدن، سيستم عصبي، ترکيب خون و ميزان ترشح غدد نيز تاثير مي گذارد و در نهايت، تجمع اين تاثيرات روي روان فرد منعکس مي شود.

? موارد کاربرد آب درماني در ورزش

از هيدروتراپي به غير از رفع خستگي و آرامش در ورزشکاران، در موارد ديگري نيز مي توان استفاده کرد.
مهم ترين کاربردهاي آب درماني شامل موارد زير است:
1) به عنوان قسمتي از درمان فوري ضايعه ورزشي که بايد از آب سرد با درجه حرارت حدود 12/8 درجه سانتيگراد استفاده کرد. براي مثال، قرار دادن مچ پا يا دست ضايعه ديده در ظرف آب سرد، باعث جلوگيري از ايجاد تورم و التهاب در موضع صدمه ديده مي شود و درد را کاهش مي دهد.
2) در درمان ضايعات ورزشي مزمن مثل کوفتگي، رگ به رگ شدن و پيچ خوردن مفاصل، التهاب و تورم تاندون يا زردپي مي توان از آب درماني استفاده کرد. برخي از متخصصان عقيده دارند که در هر مرحله از ضايعات سيستم عضلاني - استخواني مي توان از آب درماني استفاده کرد. البته توصيه مي شود که در اوايل وجود ضايعه حاد و شديد، از آب گرم نيز استفاده کرد.
3) بعد از عمل جراحي در صدمات ورزشي، براي به دست آوردن دامنه حرکتي مفاصل مي توان از آب درماني استفاده کرد. از موارد مهم ديگر، کاربرد آب درماني در ورزش براي تحرک و انعطاف پذيري در عضلات و مفاصل است. در اين حالت نيز عضو موردنظر را در يک وان يا ظرف مناسب قرار مي دهيم. در صورت امکان مي توان از استخر آب گرم استفاده کرد. گرماي آب باعث نرم شدن بافت ها و عضلات و مفاصل مي شود و اين امر کيفيت انجام حرکات در عضو صدمه ديده را بهبود مي بخشد.
4) به عنوان قسمتي از برنامه آمادگي ورزشکاران هم مي توان از آب درماني استفاده کرد. منظور اين است که براي گرم کردن عضلات بدن، افزايش جريان خون در بافت ها، بهبود وضع تغذيه سلول ها، قبل از شروع تمرينات و حرکات جهت تقويت و آماده کردن بدن، مي توان از آب درماني استفاده کرد.
5) از جمله موارد ديگري که هيدروتراپي در ورزش کاربرد دارد، تميز و برطرف کردن مواد خارجي از روي زخم ها، خراشيدگي ها، تاول ها و ديگر صدمات ورزشي است که در پوست بدن به وجود مي آيد.

? موارد استفاده نکردن از آب درماني

اگرچه استفاد از آب درماني يک روش بدون خطر و بي عارضه است و مي توان آن را براي اکثر ورزشکاران تجويز کرد، بهتر است در هنگام استفاده از آن به نکاتي چند توجه داشت:
1) در هنگام وجود اختلال حسي در ورزشکاران، بايد در درجه حرارت آب دقت زيادي به عمل آورد، زيرا امکان ايجاد ضايعه، پس از استفاده از آب گرم در ورزشکاراني که دچار اختلالات حسي هستند، وجود دارد.
2) همچنين ورزشکاراني که اختلالات گردش خون، عفونت حاد، زخم باز و وسيع، نارسايي قلبي يا نارسايي تنفسي و اختلالات غدد دارند، نبايد از هيدروتراپي استفاده کنند. در صورت به کار بردن آن نيز بايد دقت بسيار زيادي به عمل آورد. در هنگام استفاده از آب گرم، چون فشار خون پايين مي آيد، بنابراين در ورزشکاراني که نارسايي قلبي دارند، استفاده از آب درماني ممنوع است.
3) همچنين در آن دسته از ورزشکاران زن که دوران قاعدگي را مي گذرانند، نبايد از هيدروتراپي استفاده کرد.

? دوش گرفتن ورزشکاران

شايد اکنون شايع ترين روش استفاده از تاثيرات درماني آب، دوش گرفتن باشد. برخي از تاثيرات مورد نظر آب درماني را مي توان با دوش گرفتن به دست آورد. ميزان درجه حرارت آب دوش به صورت درجات سرد، ملا يم، گرم و داغ تقسيم بندي مي شود. چنان چه بازيکنان بعد از مسابقه از دوش آب گرم(33/9 تا 36/7 در جه سانتيگراد) ولرم(26/7 تا 33/9 درجه سانتيگراد) و داغ (بيشتر از 37/2 درجه سانتيگراد) استفاده کنند، علا وه بر تميز شدن بدن، باعث ايجاد آرامش هم مي شود.
برخي از ورزشکاران ترجيح مي دهند که از دوش سرد استفاده کنند. اين عمل نيز باعث تقويت ونيز نيرو بخشيدن به بدن مي شود. برخي از افراد هم از دو نوع دوش گرم و سرد به طور متناوب استفاده مي کنند.

? نکات مورد توجه در هنگام دوش گرفتن

چون اکثر بازيکنان و ورزشکاران در حال حاضر تنها وسيله اي که براي رفع خستگي در دسترس دارند، همين دوش آب گرم مي باشد، لا زم است به نحو صحيح از آن استفاده کنند، پس جا دارد چند نکته راتذکر دهيم:
1) ورزشکاراني که پس از يک تمرين يا مسابقه سنگين فرصت انجام تمرينات و حرکات سبک را پيدا نکرده اند، مي توانند برخي از حرکات و نرمش ها را زير دوش انجام دهند. همان طور که مي دانيم، هدف عمده از دوش آب گرم، رفع خستگي و دفع مواد زايد مثل اسيد لا کتيک از بدن است.
حال اگر ورزشکار زير دوش آب گرم حرکات سبک و تمرينات ملا يم را انجام دهد، ميزان رفع خستگي بيشتر و مواد زايد سريع تر دفع مي شود.
2) چنان چه فشار آب زياد و فاصله دوش با بدن ورزشکار هم زياد باشد، تاثيرات درماني آب افزايش مي يابد. اعتقاد بر اين است که هر چه فاصله دوش با بدن ورزشکار زياد و فشار آب هم قوي تر باشد، بر اثر برخورد مرتب و مداوم ذرات آب با پوست ورزشکار، حالتي مانند ماساژ براي فرد احساس لذت و شادابي پديد خواهد آمد.
3) استفاده از دوش آب سرد براي ورزشکاراني که سابقه استفاده از دوش سرد ندارند، توصيه نمي شود زيرا امکان سرما خوردگي زياد است. اين افراد مي توانند به تدريج از آب سرد استفاده کنند تا بافت هاي بدن با آب سرد تطابق يابند.
4) همچنين ورزشکاران بايد کليه نکاتي را که در رابطه با موارد استفاده، عدم استفاده و احتياط در زمينه هيدروتراپي گفته شد، رعايت کنند، از جمله اين که مدت زيادي زير دوش آب گرم قرار نگيرند، از آب بسيار داغ مدت زيادي استفاده نکنند و پس از دوش گرفتن فورا در معرض هواي سرد قرار نگيرند.
5) بايد در هنگام خشک کردن بدن، از کشيدن محکم حوله روي پوست بدن خودداري کرد زيرا همان طور که مي دانيم، سطح پوست بدن محل انتشار گيرنده ها و پايانه هاي مختلف عصبي است. بر اثر کشيدن محکم حوله به پوست، معمولا گيرنده هاي عصبي تحريک مي شوند و اين تحريکات به سيستم عصبي منتقل مي شود. در نتيجه، تاثيرات مثبت دوش يا از بين مي رود يا کاهش مي يابد.
6) بهتر است متعاقب دوش گرفتن يا استفاده از روش هاي ديگر آب درماني، ورزشکار به مدت کافي استراحت کند و يا بخوابد. اين کار باعث افزايش تاثيرات دوش و آب درماني مي شود.