مقدمه

حتما تا به حال برايتان اتفاق افتاده است که خبر ترفيع و موفقيت نزديکان خود را شنيده باشيد . به عنوان مثال همکار ، برادر ، دوست ، خانواده و ... يکي از اين نمونه ها را بياد بياوريد و علت موفقيت آن فرد را همان گونه که در زمان رويارويي با خبر ، آ ن را تجزيه و تحليل کرديد ، بررسي کنيد. ابتدا سعي کنيد بياد بياوريد آيا آن خبر شما را خوشحال کرده است يا ناراحت ! سپس بياد آوريد کداميک از تحليل هاي زير يا چيزي مشابه آنرا به عنوان علت موفقيت آن فرد به خود و ديگران يادآور شديد :
1- آدم توانا و هوشمندي است
2- اين اواخر به شدت کار مي کرد
3- رييس حواشو داشت
4- خوش شانس بود

تعريف " اِسناد "

همه ما به نحوي از يکسري مکانيزم هاي فکري براي تجزيه و تحليل و پيکربندي علل موفقيت و شکست خود و ديگران استفاده مي کنيم. اين مکانيزم ها در سراسر دنيا کم و بيش يکسانند و تفاوت هاي فرهنگي تأثير زيادي در آنها ندارد.
فرايند هاي علي و منطقي ما براي توجيه و ريشه يابي موفقيت ها و شکست ها فرايندي است که امروزه آن را اسناد مي ناميم. اسناد در روانشناسي به معناي نسبت دادن عللي خاص به پديده ها و رفتار خود و ديگران است و مجموعه فرايند استنباط هاي ما از رفتارها و پديده ها و اتفاقات مي باشد .
نظره پردازان اسناد در پي يافتن توجيه و روش هاي تجزيه و تحليل انسان براي اتفاقات و رفتار آدمي هستند و سعي دارند مکانيزم ها و الگوريتم هاي ذهني انسان را در هنگام برخورد با پديده هاي تازه و انواع رفتار و نحوه سازگاري وي با اين تجربيات ذهني جديد را دريابند.
اسناد را اولين بار فريتز هيدر بطور اختصاصي و مفصل مورد بررسي قرار داد. اما مطالعات تکميلي و گسترش شاخه هاي اين مفهوم کاربردي ، توسط ديگر دانشمندان ، پيگيري شد.

اسناد موفقيت و شکست

اسناد با موضوع موفقيت و شکست را اولين بار "وينر" بطور علمي مطرح و تحقيقات خود را روي اين موضوع متمرکز کرد. وينر در قالب چهارچوب اوليه نظريه اسناد به طرح نظريه اختصاصي تري در زمينه علت شناسي موفقيت و شکست از ديدگاه انساني پرداخت . وي با مطرح کردن اهميت و تأثير نوع نگرش ها و نحوه تفکر افراد جامعه در ميزان رشد و پيشرفت ملت ها و باروري اجتماعي ، چهار مؤلفه مهم را در فرمول بندي هاي ذهني انساني مطرح کرد. اين چهار مؤلفه عبارتند از :
1- توانايي
2- تلاش
3- محيط
4- شانس
وينر درتکميل نظريه خود به هر يک از مؤلفه هاي خود دو صفت از مجموعه صفات زير را نسبت داد:
1- دروني – بيروني
2- پايدار- ناپايدار
صفات گزينه 1 و 2 نسبت به يکديگر در دو سر يک طيف قرار دارند و ما در اينجا مختصرا درباره آنا توضيح خواهيم داد.

تعريف " پايدار- ناپايدار"

ما در روش هاي تفسير خود ، خصوصيت پايداري را به اتفاقات و رفتارهايي نسبت مي دهيم که ماهيت وجودي آنها از نظر ما هميشگي و دايمي باشد( مانند ضريب هوشي ( IQ ) ) و پديده هاي ناپايدار، آنهايي هستند که ما زودگذر و موقتي فرضشان مي کنيم. مانند برنده شدن در لاتاري که ناشي از شانس است و دايمي نيست با اين توجيه که هميشه در لاتاري برنده نمي شويم.
با اين مقدمه وينر چهار مؤلفه خود را به دو دسته تقسيم مي کند :
1- توانايي و محيط ? پايدار
2- دروني – بيروني ? ناپايدار

تعريف " دروني – بيروني "

ما در روش هاي علت شناسانه خود ، مسووليت رفتارها و پديده ها را يا به خود شخص نسبت مي دهيم و يا به جهان بيرون از فرد. مواردي مثل نمره خوب در امتحانات را مي توان ناشي از خود فرد دانست ( البته همه اينگونه تفسير نمي کنند ) و همان مثال لاتاري را مي توان به عنوان شاهدي براي تاييد دخالت صرف دنياي بيرون در شکل گيري رفتارها و پديده ها در نظر گرفت.
وينر در طبقه بندي خود مؤلفه هاي چهار گانه خود را به صورت زير در دو بازه قرار مي دهد :
1- توانايي و تلاش ? دورني
2- محيط و شانس ? بيروني
در جدول زير نحوه تلاقي اين دو مجموعه طيف را مشاهده مي کنيد :
دروني بيروني
پايدار توانايي محيط
ناپايدار تلاش شانس
پس اگر موفقيت پايدار و ماندگار و ناشي از خود فرد باشد ما آنرا به توانايي فرد نسبت مي دهيم و همينطور ساير مؤلفه ها را با توجه به نوع شکل گيري پديده استفاده مي کنيم.

بهترين اسناد

نکته مهمي است و بايد با استفاده از مفهوم "کنترل" در روانشناسي آن را توضيح داد. در مفهوم کنترل ما به دو شاخه کنترل دروني و کنترل بيروني بر مي خوريم که دو احساس انساني درباره اتفاقات دنياي بيرون هستند. در احساس کنترل دروني ، فرد اين استنباط را دارد که بر وقايع و اتفاقات و مسير و سرنوشت زندگي خود تسلط دارد و به اصطلاح سيستم کنترل زندگيش در درون وي قرار دارد.
در احساس کنترل بيروني عکس اين پديده اتفاق مي افتد و فرد خود را ناتوان احساس مي کند و به غلبه دنياي بيرون بر اراده خود در مسير زندگيش ايمان دارد.
مسلم است که احساس کنترل دروني باعث انگيزه و تلاش آدمي شده و انسان را از يک سنگ کف رودخانه به يک موجود تصميم گيرنده پرانگيزه تبديل مي کند.
در بحث حاضر به نظر شما کداميک از چهار مؤلفه وينر مي تواند خوراک احساس کنترل دروني باشد ؟
با کمي دقت و تفکر مي توان فهميد که دو مؤلفه دروني ( توانايي و تلاش ) با بحث کنترل دروني مرتبطند
و در حقيقت تفسير وقايع و رفتارهاي خود و ديگران با اين دو مؤلفه و در نظر گرفتن اين دو مؤلفه به عنوان علل رفتارها و نتايج احساس کنترل دروني خود را تقويت مي کنيم.
يک مثال عيني در اين زمينه افرادي است که موفقيت و پيشرفت دوستان خود را مي بينند و آنرا نتيجه توانايي و تلاش وي مي دانند و در تفسير اين موقعيت به خود مي گويند : " من هم مي توانم مثل او تلاش کنم و موفق شوم. هيچ عامل ديگري غير تلاش و استعداد در موفقيت فلاني دخيل نبود." روي ديگر سکه اين است که شما به خود بگوييد فلاني شانس آورد و جاي خوبي هم افتاده بود! با اين تفسير شما احتمال موفقيت خود را ناچيز در نظر مي گيريد ؛ زيرا احتمال و شانس و عوامل محيطي خيلي متغيرند و در کنترل شما هم نيستند. پس هيچگاه شروع نمي کنيد.

نتيجه

به زندگي خود نظر بيافکنيد و به نحوه توجيه موفقيت و شکست هاي خود دقت کنيد . چه عواملي را هميشه در اين توجيهات استفاده مي کنيد ؟ دروني يا بيروني ؟ در نظر داشته باشيد که بهترين و مؤثرترين مؤلفه وينر تلاش است و تجزيه و تحليل هاي شما بايد بيشتر به سمت اين مؤلفه گرايش پيدا کند.
به عنوان مثال اگر نمره خوبي بگيريد :
1- من آدم باهوشي هستم
2- من خيلي تلاش کردم؛حقم بود موفق شوم.
3- امتحان ساده اي گرفته بودند.
4- شانس آوردم از همان جايي که خوانده بودم سوال دادند.
شک نکنيد که نحوه تفسير شما از موفقيت ها و شکست هاي خود ، در جايگاهي که اکنون در زندگي ايستاده ايد بسيار مؤثر بوده است . احساس کنترل شما دروني است يا بيروني ؟
مسلما تغيير سخت است و صرف انرژي و زمان براي پيشرفت سخت تر . پس اکثر افراد که البته اکثريت متوسط و ضعيف را تشکيل مي دهند سعي مي کنند از راه هاي ميان بر و کم زحمت به موفقيت برسند . پس به شانس ( شرکت در قرعه کشي هاي زياد ) يا محيط (با برقراري ارتباط هاي کاري بجاي استفاده از مهارت هاي خود ) به عنوان نجات دهنده خود اميد بسته اند و همه مي دانيم که چه اميد هاي واهي و شکننده اي است اين اميدها.
مهمترين نکته اين است که آيا حاضريد کمي بيشتر سختي بکشيد و از نيروي فکر خود بيشتر استفاده کنيد ؟
انيشتين مي گويد : " تفکر سختترين کار در اين جهان است ." مسلما راه درازي است راه موفقيت ولي بسيار پرثمر و تضمين شده است و نتيجه اي درخشاني در پي دارد.
منبع: کتاب روانشناسي تعامل اجتماعي - جوزف . پي . فورگاس - خشايار بيگي