آيت الله جوادي آملي مي فرمايد: "قضاوت و مرجعيت منصب است نه کمال، و خداوند کارهاي اجرايي را متناسب با ساختار وجودي انسان تقسيم کرده است. حتّي نبوت و رسالت کارهاي اجرايي است. پشتوانه اين ها "ولايت" است .
به دو صورت مي توان نظر و ديدگاه اسلام را مورد اشتغال و تحصيل زنان تبيين نمود : يکي اين که به بيان حکم مسئله و فتواي فقهاي اسلام بسنده کنيم، ديگر اين که با نگاه تحقيقي به مسئله بنگريم و از اين رهگذر شائبه تبعيض و نگاه متفاوت به زن و مرد نيز پاسخ داده شود .
ابتدا با نگاه تحقيقي و مبنايي به پاسخ مي پردازيم سپس ديدگاه حضرت امام خميني(ره) اسلام شناس و فقيه فرزانه، هميشه جاويد شيعه را در مورد اشتغال و تحصيل زنان بيان خواهيم کرد .
تحقيق مسئله :
انسان موجودي است که حقيقت او را، روح ملکوتي و خداگراي او تشکيل مي دهد. روح ملکوتي "مجرد" است و موجود مجرد نه زن است و نه مرد. آيت الله جوادي آملي مي فرمايد: آن روح مجرد و ملکوتي که بر محور "و نفحت فيه من روحي" آفريده شده، نه زن است و نه مرد بلکه موجودي است که حيات و هستي اش در "تألّه" او تضمين شده است يعني "الانسان هو الحي المتأله". پس بر خلاف انديشه غربي ها که انسان را حيوان ناطق معرفي مي کنند، قرآن هرگز انسان را حيوان ناطق نمي داند بلکه انسان را موجود زنده اي مي داند که "حيات او در تألّه" او است و تأله يعني ذوب شدن و فاني گشتن در الهيت. اين انسان (بدون لحاظ ذکورت و انوثت) الهي مي انديشد، الهي عمل مي کند و از ناسوت تا لاهوت، و از ملک تا ملکوت و از طبيعت محسوس تا ماوراي آن که کرانه و ساحلي براي آن نيست، همه را با "صبغه الهي" مي بيند.(1 )
امام خميني (ره) مي فرمايد : براي زن ابعاد مختلفه است چنان که براي مرد... . اين ورق صوري طبيعي،نازل ترين مرتبه انسان است... لکن از همين مرتبه نازل حرکت به سوي کمال است . انسان موجودي متحرک است از مرتبه طبيعت تا مرتبه غيب، تا فنا بر الوهيت.(2 )
قرآن در همه معارف و کمالات و فضايل اخلاقي،انسان را مخاطب قرار داده است نه ذکورت را شرط دانسته و نه اُنوثت را مانع. خود را "هدي للناس" راهنما و هدايت گر مردم معرفي مي کند .
زندگي پاکيزه و حيات طيبه را جزاي عمل و پاداش هر مرد و زني مي داند که عمل صالح را از روي ايمان و به قصد تقرب به خدا انجام مي دهد و مي فرمايد: "من عمل صالحاً من ذکرٍ و إنثي و هو مؤمن فلنحينيه حياه طيبه".(3) اين آيه و آيات مشابه آن(4) ناظر به اين معنا است که روح نسبت به مرد و زن بودن مساوي است چون آن کس که عامل معتقد است، روح است نه زن يا مرد .
نکته ديگري که بايد در آن دقت نموداين است که کمال انساني و مناصب اجرايي دو مقوله جدا از هم هستند. چه اين که انسانيتِ انسان و مدارج و مراتب کمال و رشد او به جان و روح او مربوط مي شود ولي مناصب اجرايي و فعاليت هاي اجتماعي به جسم و بدن مربوط مي گردد. هر آن چه کمال است و به انسانيت انسان مربوط مي شود، در آن ذکورت و انوثت شرط نيست، و آن چه که منصب اجرايي محسوب مي شود، در آن تناسب با ساختار بدن يعني مذکر و مؤنث مطرح است، مثلاً فقاهت و اجتهاد يا فراگيري علوم مورد نياز بشر کمال است. هر يک از زن و مرد مي توانند کمال کسب کنند و فقيه، مجتهد، فيلسوف و ... در يکي از رشته هاي علمي گردند که پيامبر اکرم(ص) فرمود : "طلب العلم فريضه علي کل مسلم و مسلمه ".
آيت الله جوادي آملي مي فرمايد: "قضاوت و مرجعيت منصب است نه کمال، و خداوند کارهاي اجرايي را متناسب با ساختار وجودي انسان تقسيم کرده است. حتّي نبوت و رسالت کارهاي اجرايي است. پشتوانه اين ها "ولايت" است .
ممکن است بانويي چون صديقه طاهره چنان تربيت شود و صاحب کمال معنوي گردد که از انبيا بالاتر گردد.(5 )
به بيان ديگر: اصل ولايت پشتوانه نبوت و رسالت است که بين زن و مرد مشترک است. اصل تحصيل علم و معرفت و اصل اجتهاد و فقاهت و اصل عرفان و فلسفه و ... کمال است که زن و مرد در آن مساوي هستند. امّا شغل ها و مناصب و فعاليت هاي اجتماعي، که به هيچ وجه نمي توانند نمايانگر کمال باشند، بر حسب ساختار بدن و شرايط و نياز تقسيم مي شود .
ديدگاه امام خميني در مورد اشتغال و تحصيل زنان :
امام مي فرمايند: "از نظر حقوق انساني تفاوتي بين زن و مرد نيست زيرا که هر دو انسانند".(6 )
بر پايه ديدگاه يکسان نگري زن و مرد است که مي فرمايد: "در علم و تقوا کوشش کنيد که علم به هيچ کس انحصار ندارد. علم مال همه است"(7) و در وصيت نامه سياسي الهي خويش مي فرمايد: "ما مفتخريم که بانوان و زنان پير و جوان و خُرد و کلان در صحنه هاي فرهنگي و اقتصادي و نظامي حاضر و همدوش مردان يا بهتر از آنان، در راه تعالي اسلام و مقاصد قرآن کريم فعاليت دارند ".
خطاب به زن ها فرمود: "همان طوري که مردها در جبهه‌علمي و فرهنگي مشغول هستند، شما (زن ها) هم بايد مشغول باشيد
براي تشويق بانوان به توسعه دامنه علوم و توانايي هاي علمي مي فرمايد: "حالا طوري شده است که خانم ها همدوش با ساير برادران در تحصيل علم و عرفان و فلسفه و تمام شُعب علم و انشاء الله صنعت، فعاليت مي کنند.(9 )
اصلي را که لازم است در پايان به آن توجه شود اين است که سازمان خانواده مانند هر سازمان ديگري نيازمند به مديريت است. اسلام بر اساس رعايت "اصل تناسب ساختار" مديريت را به عهده مرد نهاده است. بنابراين لازم است زن براي اشتغال خارج از منزل، موافقت شوهر را در هنگام ازدواج و خواندن عقد يا بعد از آن، داشته باشد .