تأثيرگذارى برخى از پيام هاى اجتماعى، بويژه پيام هايى كه متضمن تأمين سلامت و بهداشت و ارتقاى كيفيت زندگى افراد جامعه اند، در گرو استمرار و ارائه درست اين پيام هاست؛ از جمله پيام هاى مربوط به حفظ محيط زيست، رعايت مقررات راهنمايى و رانندگى، پرهيز از رفتار مخاطره آميز وشيوه هاى پرخطر زندگى، مانند اعتياد به سيگار و موادمخدر، بيمارى هاى مسرى (ايدز و هپاتيت) و نيز بيمارى ها و عوارضى كه فرجام تلخ و محنت بار دارند. اما با رعايت اصول درست زندگى و نيز تدبير و دقت مى توان از ابتلاى به آنها درامان بود. چاقى، عوارض قلبى و ريوى، بيمارى تالاسمى و همچنين تنبلى چشم كودكان در زمره مشكلات بهداشتى عمده اى است كه در اين زمينه مى توان مثال آورد. به راستى، چون نيك بنگريم، بسيارى از مشكلات اجتماعى و فرهنگى و بهداشتى جامعه در زمره مشكلات هر روزه اى هستند كه هر روز بايد در باره آنها سخن گفت؛ يعنى هر پيام رهايى بخش از گرفتارى ها و مشكلات هر روز هزاران مخاطب جديد مى يابد و از اين رو، پيوسته بايد در رسانه هاى جمعى، با شيوه اى جذاب و پركشش براى آگاهى افراد جامعه بازگو شود تا از ياد نرود و سرمشقى براى زندگى درست باشد. البته اين كار مستمر مى بايست جدا از تحليل ها و بررسى هاى مفصل و فراگيرى باشد كه انديشمندان و متخصصان جامعه به كمك خبرنگاران و گزارشگران مطبوعات و راديو و تلويزيون انجام مى دهند و براى كمك به اعتلاى فرهنگى جامعه و بهبود كيفيت زندگى قشرهاى گوناگون مردم، در دسترس همگان مى گذارند.
سخن گفتن درباره اصول درست و منطقى استفاده از رايانه و شيوه هاى ايمن ماندن از مشكلات و عوارض كاربرد غيراصولى و بيش از حد آن بى گمان يكى از اين پيام هاى فرهنگى، اجتماعى و بهداشتى است؛ زيرا هر روز به راستى هزاران مخاطب دارد و بى اغراق هر روز هزاران كودك و نوجوان به صف كاربران جديد رايانه مى پيوندند.

رايانه، نماد پيشرفت جامعه امروز

رايانه را بايد از مهم ترين ابزارهاى ضرورى و اجتناب ناپذير كار و زندگى انسان اين دوران و همچنين نسل هاى آينده دانست، به گونه اى كه اين ابزار شگفت انگيز همه كاره را مى توان نماد پيشرفت و توسعه جوامع بشرى به شمار آورد. كاربرد رايانه در عرصه هاى گوناگون زندگى انسان چنان ابعاد گسترده و فراگيرى يافته كه بيشتر فعاليت هاى زندگى او به اين دستگاه وابسته شده است. در اين ميان، گسترش روزافزون اين صنعت، انسان هاى اين دوران را با امواج بى امان و پياپى اطلاعات روبه رو كرده است و با اين روند اوج گيرنده، رايانه ها به گسترش اطلاعات شتاب مى دهند و انسان ها، بويژه در جوامع پيشرفته صنعتى، براى همگام شدن با اين سرعت و گسترش، ناگزيرند پرشتاب تر حركت كنند؛ اما پيامد گريزناپذير اين دگرگونى همانا افزايش تنش هاى روانى و نيز بيمارى هاى گوناگون جسمى است.
نظرات عليرضا احمدى، كارشناس بهداشت حرفه اى، در مورد عوارض ناشى از كار با رايانه حاكى است: مشكلات بينايى از جمله عوارض كار زياد با رايانه است. اين مشكلات بسيار شايع عبارت اند از: درد، سرخى و سوزش چشم، دوبينى و خستگى چشم كه سرانجام سبب سردرد مى شود. در بررسى علت پديدآمدن اين عوارض بايد گفت: چشم هاى انسان عادت دارند كه بسيار راحت بر اشياى دور يا نزديك متمركز شوند؛ از اين رو، تمركز ماهيچه چشمى بر صفحه نمايشگر مى تواند اين ماهيچه را خسته كند. همچنين تغيير نور يا درخشندگى يا تغيير مسير ديد ميان صفحه نمايشگر و نوشته هايى كه تايپ مى شود، ماهيچه هاى چشم را خسته مى كند. در نتيجه، براثر جابه جايى زياد كلمات، از قدرت انطباق چشم به تدريج كاسته مى شود. اما اين عارضه براى كسانى بيشتر خطرناك است كه دچار اختلالات انكسارى اصلاح نشده هستند؛ از اين رو بايد اين نارسايى چشم خود را برطرف سازند.

عوارض مفصلى و عضلانى

دردهاى عضلانى، درد مچ دست و بازوها و نيز درد گردن و كمر و خميدگى پشت از ديگر عوارض شايع و همگانى كار زياد و مداوم با رايانه است، عوارضى كه كاربران حرفه اى بيشتر در معرض ابتلا به آنها هستند؛ زيرا كاربران رايانه بيشتر وقت ها ناگزيرند ساعدها، دست ها، بازوان و پشت و گردن خود را ثابت نگه دارند كه در نتيجه فشار زيادى بر ماهيچه ها و تاندون هاى بدنشان وارد مى آيد و اگر اين فشار مدت هاى طولانى تداوم يابد، پيامد آن براى بيشتر كاربران، ابتلا به دردها و مشكلات عضلانى و مفصلى خواهد بود.افزون بر اين، عوامل ارگونوميكى، از جمله كار سنگين، حركات تكرارى، شيوه نشستن، زاويه ديد، وضعيت ميز و صندلى، ارتفاع صفحه كليد و نمايشگر، چگونگى تابش نور، سرعت تايپ و نداشتن آرامش روانى هم مى تواند از عوامل عمده خطرساز به شمار آيد.

رايانه هم استرس زاست!

آقاى احمدى، كارشناس بهداشت حرفه اى كه نظراتش را در اين گزارش مى خوانيد، براين باور است كه كار زياد و غيراصولى با رايانه مى تواند آسيب هاى روانى هم پديد آورد. به گفته وى، كار زياد و دورى از همكارى در محيط كار مى تواند به بروز استرس و مشكلات روانى بينجامد. البته بايد گفت: كار با رايانه تنش زا نيست، بلكه كار زياد و سنگين است كه سبب ايجاد استرس و ناراحتى روانى مى شود. با توجه به نتايج تحقيقات و نيز گفته هاى كارشناسان و متخصصان، بايد گفت كه عوارض و پيامدهاى زيانبار كار مداوم با رايانه، اگر همراه با استراحت و رعايت اصول ايمنى نباشد، مى تواند مانند اثرات مثبت كاربرد اين دستگاه جادويى، گسترده، متنوع و فراگير باشد. مثلاً بوى متصاعد شده از رايانه و نيز پرتوهاى نورى و امواج مغناطيسى اش خطرناك و زيانبار است، به گونه اى كه كار زياد با آن مى تواند كاربر را به حساسيت ها و عوارض پوستى مبتلا كند؛ زيرا ولتاژ زياد لامپ تصوير سبب توليد ميدان الكترو استاتيك و بارهاى الكتريكى مثبت در سطح خارجى صفحه نمايش مى شود و در ميدان بين بارهاى مثبت و صورت كاربر، گرد و خاك و ذرات در هر سو پراكنده مى گردد. در نتيجه، جريان بارهاى مثبت پديدآمده در اين ميدان ممكن است براى كسانى كه حساسيت پوستى دارند، باعث خشكى و ترك خوردن پوست دست و صورت شود.

پرتوهاى رايانه

متخصصان پرتوهاى رايانه را نيز به عنوان يكى از عوامل قابل توجه زايمان ها و باردارى هاى غيرعادى و تولد نارس و ناقص شناخته اند. پژوهشى كه براى پى بردن به چگونگى اين موضوع در ايالات متحده آمريكا صورت گرفته است. نشان مى دهد احتمال سقط جنين در زنانى كه ميدان هاى مغناطيسى حاصل از رايانه با قدرت بيش از 0‎/9 ميكروتسلا (واحد اندازه گيرى شدت ميدان مغناطيسى) آن ها را در برمى گيرد، بيشتر است. افزون بر اين، شرايط نامناسب بدن و همچنين استرس و فشارهاى پديد آمده از كار با رايانه از ديگر عوامل اين عوارض به شمار مى آيند. تدابير ايمنى براى مصون ماندن از پرتوهاى خطرناك مواد راديو اكتيو مى تواند نشان دهنده ابعاد مسأله باشد. به گفته متخصصان، براى ايمن ماندن در برابر امواج خطرناكى كه طول موج پائين و فركانس بالا دارند، ضخامت ديوار سيمانى بايد 40 سانتى متر و ضخامت ديوار آجرى 80 سانتى متر باشد.
به اين سبب، براى ايمن ماندن دربرابر امواج خطرناك راكتورهاى انرژى اتمى، ديوارهاى پهن سربى ساخته شده است. يك متخصص انرژى اتمى با توجه به اين نكته، كار طولانى و بى وقفه با دستگاه رايانه را نيز خطرناك مى داند و مى گويد: تايپيستى كه دربرابر رايانه مى نشيند، همواره با دو ميدان امواج در تماس است: 1) امواج الكتريكى كه به صورتش مى تابد 2) امواج مغناطيسى كه پيوسته بدن او را از پائين به بالا دور مى زند و بازمى گردد. به اين سبب، اين افراد بايد پس از 10 دقيقه كار به مدت 10 دقيقه از جلو دستگاه كنار روند تا امواج از بدنشان خارج شود. نظرات دكتر احمد نخلى در اين زمينه همچنين حاكى است: جهان امروز را امواج گوناگون با تواترها و طول موج هاى مختلف در برگرفته است، از اين رو، برخى از اين امواج مفيد هستند و مى توان آن ها را با شيوه درست و مناسب براى تشخيص و درمان بيمارى ها به كار برد؛ اما برخى ديگر خطرناك، زيان آور و ناخواسته اند كه به اين سبب بايد با وسائل ايمنى مناسب از ورود آن ها به بدن انسان و محيط زندگى پيشگيرى كرد.

نمايشگرهاى خطرناك

پژوهش ها به طور كلى گوياى اين واقعيت است كه همه نمايشگرها پرتوهاى خطرناك و زيان آور دارند، زيرا به گفته مختصصان در مانيتورهايى كه لامپ اشعه كاتوئيك دارند، يك شعاع الكترونى در هر ثانيه حدود 50 بار يا بيشتر صفحه موزائيكى داخل لامپ تصوير را جارو مى كند و چنين است كه بر اثر شدت و ضعف يا قطع و وصل شدن اين پرتو الكترونى، تصويرهايى پديد مى آيد. همچنين به سبب وجود اين ميدان الكتريكى چند هزارولتى در داخل لامپ تصوير، پرتوالكترون ها هنگام عبور از فاصله ميان كاتد و صفحه موزائيكى، انرژى آزاد مى كند و سبب تابش مقدار قابل توجهى پرتو ايكس و پرتوفرابنفش مى شود.
با توجه به اين نكته، در طراحى لامپ تصوير بايد با كاربرد تكنيك لازم راه نفوذ اين پرتوها به سطح خارجى و رسيدن آن ها به بدن كاربران رايانه بسته شود. اما اين كار پرهزينه است و سبب گرانى لامپ تصوير مى شود. در نتيجه، توليدكنندگان رايانه ارقام واقعى را فاش نمى كنند، يعنى مقدار تابش پرتوهاى زيانبار را كمتر از آنچه هست، نشان مى دهند.درواقع، بيشتر نمايشگرهايى كه امروزه به كار مى رود، پرتوهاى خطرناك ايكس و فرابنفش مى تابانند. افزون بر اين، كار با آن ها مى تواند خطرات ديگرى داشته باشد كه عبارت اند از: خطرات ناشى از ميدان الكتريكى با ولتاژ بالا، ميدان هاى الكترومغناطيسى، امواج الكترو مغناطيسى فركانس پائين و امواج الكترو مغناطيسى فركانس بالا كه متخصصان معتقدند اين عوامل مى تواند در بروز انواع سرطان ها، ناهنجارى هاى كروموزومى و بيمارى هاى ژنتيك و نيز پديدآمدن اختلال در ديد چشم و اختلال هاى عصبى و روانى نقش داشته باشند. از سوى ديگر، كار زياد و بى وقفه با رايانه مى تواند سبب بروز آسيب هاى چشمى گوناگون شود؛ بويژه آن كه نخستين اثر مستقيم آن خشك شدن اشك چشم است.
براى پى بردن به چگونگى اين مسأله به گفته ها و تحقيقات دكتر محمد ربيع، متخصص چشم، مى توان اشاره كرد كه حاكى است كسانى كه زياد با يارانه كار مى كنند ممكن است به نزديك بينى خفيف دچار شوند. البته اثبات اين نكته گويا به پژوهش هاى بيشتر نياز دارد، اما به هر حال اين متخصص معتقد است كه كار با رايانه اشك چشم را كاهش مى دهد كه براى درمان آن مى توان از اشك مصنوعى استفاده كرد. البته اين كار بايد با نظر پزشك باشد.

كودكان و عوارض بازى هاى رايانه اى

بازى هاى رايانه اى علاوه بر اثرات مخربى كه بر روحيه و رفتار كودكان و نوجوانان دارد، مى تواند عوارض جسمى گوناگون و قابل توجه نيز براى آن ها به بار آورد؛ چنان كه پزشكان مى گويند: بازى هاى رايانه اى اگر زياد و بيش از حد متعارف باشد، عوارض گوناگونى پديد مى آورد كه متداول ترين آن ها ابتلا به تيك عصبى، خستگى چشم، ورم انگشتان و تحريك سيستم عصبى است؛ عوارضى كه براى كودكان شديدتر است و در صورت عدم رعايت تعادل، مى تواند سبب سائيدگى غضروف ميان مفاصل شود و آن ها را به درد شديد مبتلا كند. با اين حال، با رعايت اصول ايمنى در هنگام كار با رايانه مى توان از اين عوارض و گرفتارى ها پرهيز كرد و يا دست كم دامنه تأثيرگذارى آن ها را كاهش داد. برخى از اين اصول را با استناد به نظرات آقاى عليرضا احمدى، كارشناس بهداشت حرفه اى، به اين شرح مى توان برشمرد:
ـ كاركنانى كه با رايانه كار مى كنند، بايد هرسال توسط متخصصان چشم معاينه شوند و به رهنمودهاى پزشكان به درستى توجه كنند.
ـ كاركنانى كه مبتلا به دردهاى مفصل، كمر و شانه شده اند، بايد بى درنگ به پزشك طب كار يا متخصصان ديگر مراجعه كنند.
ـ كار با رايانه بايد در مدت محدود و همراه با استراحت هاى كوتاه مدت در ميان كار باشد. افزون بر اين، زنان بايد در دوران باردارى از كار با رايانه معاف شوند.
ـ روشنايى محل كار بايد همزمان با نورهاى سفيد و زرد تأمين شود و شدت تابش آن حدود 300 وات باشد. دماى اتاق كار نيز بايد ميان 19 تا 23 درجه سانتى گراد و رطوبت هوا حدود 50 درصد باشد.
ـ ميز كار را بايد در جايى گذاشت كه نور لامپ از سقف به اطراف آن بتابد و از گذاشتن ميز در جايى كه نور لامپ به طور مستقيم به صورت كاربر مى تابد، بايد پرهيز كرد.
ـ براى كاهش فشار وارده بر گردن و كمر مى توان از گيره هاى اوراق يا كاغذگير استفاده كرد.
ـ هنگامى كه با رايانه كار نداريد، چاپگر را خاموش كنيد يا آن را بيرون از محل كار بگذاريد.
ـ براى رفع آثار مخرب گازهاى توليدشده از رايانه و ضمائم آن بهتر است در و پنجره اتاق بازگذاشته شود تا هواى تازه جريان يابد يا اين كه مى توان از دستگاه تهويه استفاده كرد.
ـ فرم ميز و صندلى كار در حفظ سلامت عضلات و اسكلت بدن بسيار مؤثر است، از اين رو، در انتخاب آن ها بايد به ضرورت كاربرد اصول ارگونوميك توجه شود.