«يا ايها النبي، قل لازواجك و بناتك و نساء المؤمنين يدنين عليهنّ من جلابيبهنّ ذلـك ادني ان يعرفن فلايؤذين و كان الله غفوراً رحيماً؛اي پيامبربه زنان و دختران خود و به زنان مؤمن بگو روسري‌هاي بلند بر خود بيفكنند، اين عمل مناسب‌تر است، تا (به عفت و پاكدامني) شناخته شوند و مورد آزار قرار نگيرند و خداوند آمرزنده‌ي مهربان است».1(سوره‌ي احزاب،آيه‌ي 59 )
در اين نوشته، برآنيم كه آيه‌ي مورد نظر را مورد بررسي قرار داده و برخي از نكات پيرامون آن را كه نتيجه ي مطالعه‌ي كتب تفسيري مي‌باشد، به رشته‌ي تحرير در آوريم.شايسته‌ي يادآوري است كه اين نوشته، قصد تفسير آيه را ندارد و تنها به بيان نكات اجمالي آن بسنده مي‌كند،اما پيش از طرح نكات، لازم است مفهوم حجاب بررسي گردد.
مفهوم حجاب
حجاب، در لغت به معناي مانع و پرده و پوشش آمده است.حجاب،به معناي پوشش اسلامي بانوان، داراي دو بعد ايجابي و سلبي است.بعد ايجابي آن، وجوب پوشش بدن و بعد سلبي آن،حرام بودن خودنمايي به نامحرم است و اين دو بعد بايد در كنار يكديگر باشند؛تا حجاب اسلامي محقق شود.گاهي، ممكن است يك بعد باشد ولي ديگري نباشد كه در اين صورت،نمي‌توان گفت كه حجاب اسلامي محقق شده است.
اگر به معناي عام، هر نوع پوشش و مانع از وصول به گناه را حجاب بناميم، حجاب مي‌تواند اقسام متفاوتي داشته باشد، از جمله حجاب ذهني، فكري و روحي، علاوه بر اين، در قرآن از انواع ديگر حجاب كه در رفتار خارجي انسان تجلي مي‌كند، نام برده شده است، مثل حجاب و پوشش در نگاه كه به مردان و زنان، در مواجهه با نامحرم توصيه شده است.
«جلابيب» جمع جلباب، به معناي مقنعه‌اي است كه سر و گردن را مي پوشاند.2 و يا پارچه‌ي بلندي است كه تمام بدن و سر و گردن را مي‌پوشاند.3 مرحوم امين الاسلام طبرسي، در «مجمع البيان»، در ذيل آيه مي‌نويسد، «جلباب» عبارت از روسري بلند است كه هنگام خروج از خانه، زنان به وسيله ي آن، سر وصورت خود را مي‌پوشانند… مقصود اين است كه با روپوشي كه زن بر تن مي‌كند، محل گريبان و گردن را بپوشاند.با توجه به معاني جلباب و از جمله، اين معني كه پارچه‌ي بلندي براي پوشيدن تمام بدن و سر و گردن است، در معناي امروزي،مي‌توان پوشش «چادر» را با «جلباب» همانند و مشابه در نظر گرفت و از آن جا كه در اين آيه، به طور مشخص به استفاده‌ي زنان و دختران از جلباب اشاره شده است، مي‌توان، نتيجه گرفت كه طبق فرموده‌ي رهبر معظم انقلاب، چادر به عنوان يك حجاب برتر مطرح شده است.
پوشش، معرّف شخصيت و عفت زن مؤمن است و موجب مي‌گردد كه افراد لاابالي جرأت نكنند به او جسارت كرده و به ديد شهوت و هوسراني به او بنگرند.اين آيه،بيان مي‌دارد:زنان مؤمن براي اينكه مورد آزار افراد هرزه قرار نگيرند،به گونه‌اي خود را بپوشانند كه زمينه‌اي براي بي‌حرمتي به آنها فراهم نگردد.
خداوند در اين فرموده‌اش،ابتدا فلسفه‌ي حجاب را تبيين مي‌كند و با تهديد و زور، دستور حجاب را مطرح نمي‌كند و سپس، به بيان الگوي عملي پوشش؛يعني جلباب كه پوشش خاص آن زمان بوده است، اشاره مي‌كند.در اينجا، مي‌توان نتيجه گرفت كه براي ايجاد فرهنگ حجاب و پوشش مناسب در جامعه، بايد ابتدا پايه‌هاي اعتقادي و بينش افراد را نسبت به اين موضوع،محكم كنيم و اين، يعني نهادينه سازي باورهاي درست و فرهنگ‌سازي دقيق.بنابراين، تهديد و اجبار، هيچ گاه به عنوان اولين راهكار، اثر بخش نخواهد بود.
اين آيه،به پيامبر فرموده است كه ابتدا،به زنان و دختران خود و بعد،به زنان مؤمن بگو كه حجاب را رعايت كنند.يعني؛در امر به معروف،اول از خودي‌ها و نزديكان شروع كنيم،سپس به سراغ ديگران برويم.همچنين در احكام الهي،تفاوتي ميان همسران و دختران پيامبر، با ديگر زنان وجود ندارد واحكام ديني،بايد مورد توجه و استفاده‌ي همه قرار گيرد.4
هر پديده‌اي،آثار و پيامدهايي را به دنبال خواهد داشت.حجاب نيز، به عنوان يك راهكار عملي، آثار فردي و اجتماعي مختلفي را به دنبال خواهد داشت.
آثار و پيامدهاي رعايت حجاب
الف ـ آثار فردي
در خصوص آثار فردي رعايت حجاب، مي‌توان به موارد ذيل اشاره كرد:
1.احترام به شخصيت زن، به واسطه‌ي رعايت حجاب، 2.مصونيت ارتباطات زن با مردان غريبه، 3.حفظ اعتقادات مذهبي افراد، 4.حفظ عفت زن و جلوگيري از فساد و ناهنجاري.
ب ـ آثار اجتماعي
آثار اجتماعي رعايت حجاب فراوانند كه برخي از آنها عبارتند از:
1.سلامت نسل جديد جامعه، 2.پيشگيري از فساد اخلاقي، 3.مبارزه با مظاهر بي‌ديني، 4.حفظ كيان خانواده.
در اين نوشتار، آيه‌ي 59 سوره‌ي احزاب و نكات پيرامون آن را بررسي كرديم، اما در مورد انواع حجاب، با مطالعه‌ي كتب تفسيري و آيات قرآني ديگر، مشخص مي‌شود كه انواع حجاب در قرآن، به سه بخش تقسيم شده است.
انواع حجاب قرآني
1.حجاب چشم
«قل للمؤمنين يغضّوا من ابصارهم؛اي رسول،به مردان مؤمن بگو تا چشم‌ها را از نگاه ناروا بپوشند».(سوره‌ي نور، آيه‌ي 30)
«قل للمؤمنات يغضضن من ابصارهنّ؛اي رسول، به زنان بگو تا چشم‌ها را از نگاه ناروا بپوشند».(سوره‌ي نور، آيه‌ي31)
2.حجاب در گفتار
نوع ديگر حجاب و پوشش قرآني،حجاب گفتاري زنان در مقابل نامحرم است.
«فلاتخضعن بالقول فيطمع الذي في قلبه مرض؛زنها كه نازك و نرم با مردان سخن نگوييد، مبادا آن كه دلش بيمار(هوا وهوس) است، به طمع افتد».(سوره‌ي احزاب، آيه‌ي 32)
3.حجاب رفتاري
نوع ديگر حجاب و پوشش قرآني، حجاب رفتاري زنان در مقابل نامحرم است.به زنان دستور داده شده است به گونه‌اي راه نروند كه با نشان دادن زينت‌هاي خود باعث جلب توجه نامحرم شوند.
«و لايضربن بارجلهنّ ليعلم ما يخفين من زينتهنّ؛و آن طور پاي به زمين نزنند كه خلخال و زيور پنهان پاهايشان معلوم شود».5 (سوره‌ي نور، آيه‌ي31)
از مجموع اين مباحث، به روشني استفاده مي‌شود كه مراد از حجاب اسلامي، پوشش و حريم قايل شدن در معاشرت زنان با مردان نامحرم،در خلال رتارهاي مختلف آنها، مثل نحوه‌ي پوشش، نگاه، حرف زدن و راه رفتن است
بنابراين، حجاب و پوشش زن،به منزله‌ي يك حاجب و مانع در مقابل افراد نامحرمي است كه قصد نفوذ و تصرّف در حريم ناموس ديگران را دارند.
در انتها، اين نوشتار را با بيان سخناني از استاد شهيد «مرتضي مطهري» كه در تبيين فلسفه‌ي حجاب در اسلام، تلاش علمي فراواني داشت،به پايان مي‌رسانيم:«عده‌اي مي‌گويند:چون حجاب، به معني پرده است، اسلام خواسته است زن با حجاب باشد، يعني همواره پشت پرده بوده و در عزلت و گوشه نشيني باشد، اما بايد بدانيم آنچه درباره‌ي پوشش زن است كلمه «ستر» به كار مي‌رود.پوشش زن،در اسلام آن است كه درمعاشرت با مردان، بدن خود را پوشانده و از جلوه‌گري، پرهيز كند».6
پينوشتها:
1.تفسير نور، ج 8.
2.مجمع البيان، ذيل آيه.
3.تفسير الميزان.
4.تفسير نور، ج 8.
5.الميزان،19.
6.شهيد مطهري، مسأله حجاب، انتشارات صدرا