موضوع «خلاقيت» همواره موضوعى جالب توجه و گيرا براى مردم بوده است. از يك طرف همه، خلاقيت را ارزش و نوعى امتياز مى‏دانيم و از سوى ديگر، مردم در زمان خود رفتار مناسبى با افراد خلاق نداشته‏اند. اين امر شايد به دليل خلاقيت و ويژگى غير عادى و غير معمولى «خلاقيت» باشد.
به راستى خلاقيت چيست و خلاق كيست؟ بچه‏هايى كه راه حل‏هاى جديد و مناسب پيدا مى‏كنند، بچه‏هايى خلاق هستند. اما بايد دانست كه خلاقيت هوش نيست. بسيارى از بچه‏هاى باهوش خلاق نيستند، اما گاهى با بچه‏هايى سر و كار داريم كه به ظاهر بازيگوش و معمولى‏اند، اما انديشه‏هاى خلاقى دارند. اين دسته از بچه‏ها بر خلاف ظاهرشان ذهن پيچيده‏اى دارند.
خلاقيت سه ويژگى دارد:
1 - بچه‏هاى خلاق آمادگى دارند كه در پى راه حل‏هاى غير معمول باشند؛
2 - آنان از ابراز عقايد و مفاهيم جديد لذت مى‏برند؛
3 - آنان از اشتباه كردن نمى‏ترسند.
بچه‏هاى خلاق به تمسخرى كه ممكن است متعاقب اشتباه‏شان پيش بيايد، بى‏اعتنا بوده و مشتاقند راه‏حل‏هايى كه احتمال شكست در آن زياد است را بياموزند. شايد مهم‏ترين تفاوت بچه‏هاى خلاق با ساير بچه‏ها در نوع تفكر آنان باشد. بچه‏هاى عادى و معمولى معمولاً از تفكر هم‏گرا استفاده مى‏كنند يعنى براى حل مسئله، ذهن‏شان را معطوف يافتن پاسخ صحيح مى‏نمايند. در عوض تفكر واگرا كه اساس خلاقيت به شمار مى‏آيد نوعى فكر كردن است كه وقتى يك مسئله داراى چندين پاسخ باشد به كار گرفته مى‏شود.
موانع شكوفايى خلاقيت
1 - اجبار به همنوايى:
اگر فرزندان به اطلاعات و دنباله‏روى از روش‏هاى متداول و قواعد خشك و انعطاف‏ناپذير مجبور و ملزم باشند، به طور چشمگيرى خلاقيت در آنان نقصان مى‏يابد. والدين مسلط و قدرت‏طلب، معلمان و مديرانى كه نظم و انضباط افراطى را بر بچه‏ها تحميل مى‏كنند، به طور نادانسته و ناخواسته زمينه‏ساز زوال خلاقيت مى‏شوند.
2 - نكوهش:
ابراز عقيده و ابراز راه حل‏هاى غير معمول و خارق‏العاده يكى از نشانه‏ها و مؤلفه‏هاى خلاقيت است. بنابراين نكوهش و تمسخر بچه‏هاى خلاق باعث خواهد شد كه احساس ارزشمندى آنان كاهش يابد و حالت وسواسى به خود بگيرد. با نكوهش ابراز عقايد بچه‏ها، آنها را مجبور خواهيم كرد كه از بيان افكارشان دست برداشته و رفتار جرئت‏ورزانه‏شان را كاهش دهند.
3 - انتظار پيروزى:
انتظار پيروزى هميشگى و مدام و توقع زيادى والدين، آفت پيشرفت و ترقى بچه‏ها خواهد بود. انتظار پيروزى از هر كوشش، اغلب باعث خواهد شد كه بچه‏ها از شكست‏هايشان دلسرد شده و به دنبال راه حل‏هاى نو و بديع نروند. از طرف ديگر، انتظار تشويق و پاداش زياد نيز باعث افزايش توقع بچه‏ها در هر بار موفقيت خواهد شد. در بلندمدت اين امر ديد را از شناسايى واقعيت‏ها تحريف كرده و قدرت خلاق ذهن بچه‏ها را از بين مى‏برد.
4 - عدم تحمل والدين:
خلاقيت به عبارتى نوعى بازى بيان عقايد و راه حل‏ها، همراه با تمايل به خيال‏پردازى، ادعا، جسارت‏ورزى و دستكارى در مفاهيم پذيرفته شده است. اغلب بچه‏هاى خلاق حالتى كودكانه دارند و كارهايشان توأم با ريخت و پاش است اما اينها تنها ظاهر قضيه است.
راههاى كمك به رشد خلاقيت
1 - شركت در يادگيرى خودانگيخته:
بسيارى از بچه‏ها تحت فشار ديگران (مديران، معلمان، والدين) هستند. بنابراين تشويق‏شان براى جهت دادن به يادگيرى چندان آسان نخواهد بود. از اين گذشته بسيارى از والدين با شيوه‏هاى يادگيرى خودانگيخته آشنايى ندارند. در برخى موارد هم مى‏ترسند اگر به بچه‏هايشان آزادى بيشترى بدهند تا آنان به شيوه خودشان واقعيت‏ها را كشف و دريافت كنند، چيزهاى اشتباهى را ياد گرفته و يا بچه‏ها آنچه را هدف آنان است نياموزند. والدين، در حقيقت وظيفه دارند بياموزند كه چگونه مى‏توان آموخت.
2 - قانع نباشند:
بچه‏ها بايد اجازه داشته باشند نظرات و افكارشان را تغيير دهند و تا مى‏توانند حدس بزنند. بگذاريد ذهن و توانايى تجسم و تصور بچه‏هايتان وحشى باشد و به هر سو كه مى‏خواهد برود. از اين راه بچه‏ها مى‏توانند روابط دست‏نيافتنى و بعيد را دستكارى نموده و به احتمالات ذهنى متعدد دست يابند. بايد ذهن بچه‏ها عادت كند كه خيلى زود قضاوت نكرده و به اولين و راحت‏ترين راه حل قانع نباشند.
3 - انعطاف‏پذيرى:
بايد به بچه‏ها اجازه داد تا ديدگاههاى خود را عرضه كرده و از زاويه‏هاى مختلف به موضوع نگاه كنند، به فرزندانتان بياموزيد براى هر موضوع، نظرات جديدى يافته و براى هر مسئله راه حل‏هاى زيادى را در نظر گيرد.