15 اسفند 1387 / 7 ربيع الاول 1430 / 5 مارس 2009

1) 15اسفندماه سال1364هجري شمسي: حضرت آيت الله آقاي حاج مرتضي حائري يزدي فرزند آيت الله حاج شيخ عبدالكريم حائري يزدي بينانگذارو مؤسس حوزه علميه قم پس ازيك عمرتلاش خستگي ناپذيركه درراه احيا و نشرعلوم و معارف اسلامي انجام داد دارفاني را وداع گفت. ايشان ازاعضاي خبرگان تدوين قانون اساسي نيزبودند.

2) روز درختکاري : همه ساله در روز 15 اسفند ماه كه آخرين ماه فصل زمستان است در حاليكه همه ايرانيان خود را براي استقبال از روزهاي پر طراوت بهاري آماده مي كنند. نهالهاي جوان به دست خاك مهربان صبور و مقدس ايران اسلامي سپرده مي شود تا به درختاني نيرومند و سرسبز بدل گردند و به اين ترتيب گامي در آبادي ايران اسلامي برداشته مي شود و نيز امري خداپسندانه انجام مي گيرد كه وارستگاني چون پيامبر گرامي اسلام و حضرت امام جعفر صادق (ع) آن را واجب الاجرا دانسته اند.

3) 7ربيع الاول سال342هجري قمري: «علي بن محمد تَنوخي» از فضلا، ادبا و مشاهيرشاعران قرن4 هجري قمري در64 سالگي دربصره درگذشت. او درانطاكيه درعلم نحو، لغت، نجوم، هيئت، هندسه، عروض و علوم ادبي ازمشاهيردوران بود و درفقه، اصول و حديث ازجمله نوادرآن روزگارمحسوب مي شد. او پس ازفراگيري همه علوم به بصره مراجعت كرد و به قضاوت مشغول شد. ازاين رو به قاضي تَنوخي شهرت يافت. تنوخي علاوه بركسب مراتب علمي درسخنوري نيزبياني بسيارشيرين داشت و خوش گفتارو مجلس آرا بود. ازهمين رو درميان بزرگان عراق به« ريحانَةُ‌ النُّدَما» و« تاريخُ الظُّرَفا» معروف شده بود. او علاوه برديوان شعرصاحب كتاب «العَروض و عِلمُ القَواضي» نيزهست.

4) 15 اسفند روزي که ايران داراي سازمان «هواشناسي» شد . 15 اسفند سال 1337 (در آن سال برابر با ششم مارس 1959 ميلادي) دكتر گنجي استاد جغرافياي دانشگاه تهران براي وطن ما، ايران سازمان هواشناسي به وجود آورد و از آن پس رسانه هاي ما به طور روزانه داراي گزارش وضع هوا شدند. تا آن زمان، ايران داراي چند هواشناس بود كه در فرودگاه مهراباد مستقر بودند و كارشان تنها دادن وضعيت هوا به خلبانان هواپيما ها بود. در آن زمان، به روزنامه هايي كه در «گزارش هوا»، درياي مازندران را «خزر» مي نوشتند؛ خبر پيش بيني وضع هوا داده نمي شد.

5) 7ربيع الاول سال1326هجري قمري: حاج ميرزا حسن تبريزي معروف به رشديه روزنامه تهران را منتشركرد. حاج ميرزا حسن تبريزي ازروحاني زادگان تبريز بود كه درجواني به بيروت رفت و درآنجا با شيوه جديد آموزگاري و مدارس جديد آشنا شد. او اولين كسي بود كه درتبريزو تهران دراويل سلطنت مظفرالدين شاه مدرسه ابتدايي به سبك جديد تأسيس كرد و چون كلمه رشديه دراصطلاح عثماني به معني مدرسه ابتدايي است به اين نام مشهورشد. حاج ميرزا حسن تبريزي مدرسه رشديه تبريزرا درسال1267شمسي مقارن با 1305هجري قمري تأسيس كرد و درآن به شيوه مكتب داران شاگردان را روي زمين نشاند و تخته اي درمقابل آنان قرارداد و الفبا را به شيوه جديد و آسان به آنان آموخت.

6) 7ربيع الاول سال300هجري قمري: « ابومنصورمحمّد بن ازهري هِرَوي » ازجمله بزرگترين دانشمندان علم و ادب و لغت درقرن4هجري قمري درشهرهرات بدرود حيات گفت. ازهري هروي بخشي ازعمرخود را درعراق و جزيرة العرب به گردآوري لغت سپري كرد و درهمين دوره بود كه بدست قَرامِطِه چند سالي درعربستان اسيرو زنداني شد. بزرگترين و مشهورترين اثرازهري هِرَوي درباب لغت «كتابُ التَّهذيب» نام دارد.

7) پيدايش سيگار: فرانسيسكو فرناندز توتوني را كه از كوبا به اروپا آورده بود پنجم مارس 1558 به صورت سيگار به اروپاييان معرفي كرد. قبلا توتون را در چپق مصرف مي كردند. توتون از گياهان بومي قاره آمريكاست كه كريستف كلمب در سفر اول خود به اين قاره در سال 1492 در كوبا متوجه آن شد و ديد كه بوميان دود برگهاي خشك شده آن را استنشاق مي كنند و نوعي حالت انبساط به آنان دست مي دهد كه اين گياه نخست به اروپا و سپس به ساير نقاط منتقل شد كه سازمان جهاني بهداشت آن قاتل شماره يك انسان و عامل بيماري هاي صعب العلاج از جمله سرطان اعلام كرده است.

8) رنگي شدن روزنامه ها: امروز درست 20 سال از روزي مي گذرد كه يك روزنامه تمام رنگي به توزيع داده شد و اينك بيشتر روزنامه داراي چاپ رنگي شده اند. نخستين روزنامه انگليسي به صورت رنگي پنجم مارس 1986 انتشار يافت. قبلا روزنامه ها زير بار رنگي كردن هميشگي (روزانه) صفحات خود نمي رفتند و معتقد بودند كه متاع روزنامه «خبر» است و اگر خبر هاي خوب داشته باشند، مردم در هر شكلي كه باشد آن را خريداري مي كنند. پس از انتشار بعضي از روزنامه ها به صورت رنگي و استقبال مردم از انها و اعلام اين نكته از سوي روانشناسان كه رنگي بودن باعث نشاط و ارضاي خواننده مي شود اين كار عموميت يافته است. مجله ها از دير زمان به صورت رنگي منتشر مي شدند. نشريات در دهه 1990 همين مقاومت بي دليل را پس از قرار گرفتن پاره اي از آنها در اينترنت از خود نشان دادند و گفتند كه اديشن اينترنتي باعث كاهش تيراژ و در نتيجه اگهي آنها خواهد شد كه پس از مدتي تجربه نشان داد انها كه در اينترنت قرار نگرفتند تيراژ خود را از دست دادند و اينك تقريبا همه روزنامه ها اديشن اينترنتي دارند كه شمار مراجعانشان بيش از فروش نسخه هاي چاپي است.

9) درگذشت "سنت آنسلِم" فيلسوف معروف اروپايي (1109م): سِنْتْ آنْسْلِم، فيلسوف شهير اروپايى، در نوزدهم اوت 1037م در كشور ايتاليا به دنيا آمد. وي به عنوان يك مسيحي با ايمان، به فلسفه روي آورد چرا كه بر اين عقيده بود كه از طريق فلسفه مي‏تواند ايمانش را بفهمد. او يكي از متفكرين دوران قرون وسطي در اروپا به شمار مي‏رود. عمق افكار آنسِلم درباره وجود خداست و معتقد بود كه خداوند را از راه ايمان، بهتر از طريق تعقل مي‏توان شناخت. وي درباره اثبات وجود خدا، دلايل متعددي ارائه مي‏كند، از جمله مي‏گويد: اشياء از حيث كمال، مساوي نيستند و هر يك به نسبتي از كمال برخوردار است؛ بنابراين در بالاي همه آنها، بايد كمال مطلق موجود باشد تامنبع بهره‏برداري اشياء و موجودات گردد و آن موجود، خداست. آنسلم هم‏چنين به برهان ديگري درباره خدا اشاره مي‏كند. بر اساس اين نظر، بايد موجودي باشد كه نتوان كامل‏تر از آن را تصور نمود. پسْ موجودي كه كمالش مطلق باشد وجود دارد، پس خدا وجود دارد. به عبارت ديگر آنچه ممكن الوجود باشد و بودنش ضروري باشد، وجود دارد. اين برهان كه به برهان وجودي معروف است، با آنكه مستلزم دور و تسلسل است مورد توجه فلاسفه بزرگ نيز قرار گرفت. آنسلم با اين‏كه يك كشيش مؤمن و پارسا بود،برخلاف اعتقاد بسياري از افراد آن زمان، فلسفه را گمراه كننده و مايه تباهي انسان نمي‏دانست بلكه معتقد بود كه چون تعلق خاطرش به فلسفه كاملاً بي‏شائبه است پس افراد مي‏توانند با حفظ بي‏طرفي و تا آن‏جا كه مباني اعتقاديشان اجازه مي‏داد، از مباني فلسفه در راه اثبات وجود "كمال مطلق" استفاده كنند. آنسلم به علت افكار منطقي وقوي خويش شهرت فراوان كسب كرد و به عنوان قديس شناخته شد. سنت آنسلم سرانجام در پنجم مارس 1109م در 72 سالگي درگذشت.

10) تولد "گراردوس مركارتور" جغرافي‏دان برجسته بلژيكي (1512م): در زمينه جغرافيا، اعتبار دانش جغرافيايى يونان به پايان رسيد و عصر جغرافيايى نويني آغاز گرديد. گراردوس مركاتور سرانجام در پنجم گرهارْدْ كِرْمِرْ جغرافي‏دان بلژيكي كه به رسم معمول عصر خود، تخلّص لاتيني گراردوس مركاتور را براي خود برگزيده بود، در پنجم مارس 1512م در بلژيك به دنيا آمد. وي از جواني به جغرافيا و مسائل جغرافيايى علاقه‏مند بود. مركاتور در همان سال‏هاي جواني تصميم گرفت نقشه‏هايى براي دريانوردان تهيه كند. وي با همين فكر و تصميم، در سال 1534م، مؤسسه عالي جغرافيايى را تأسيس كرد و با استفاده از وسايل مهندسي كه شخصاً ساخته بود، به تهيه مجموعه‏اي از نقشه‏هاي جغرافيايى صحيح و دقيق پرداخت. اين در حالي بود كه در آن زمانْ، اصول جغرافيايى، صرفاً بر پايه عقايد و نظرات بطلميوس، دانشمند يونان باستان بود و نقشه‏ها نيز بر آن مبنا رسم مي‏شد. مركاتور هم نخست تحت تاثير نفوذ عقايد بطلميوس قرار گرفت. با اين حال، بزرگ‏ترين پيشرفت مركاتور در سال 1568م رخ داد. وي كوشيد تا سطح كروي زمين را روي سطحي صاف و مستوي بكشد. بديهي است كه ضمن انتقال از سطح كروي به سطح مسطح، تغيير شكل‏هايى روي مي‏داد كه اجتناب‏ناپذير بود. مركاتور به اين فكر افتاد كه از تصوير استوانه‏اي استفاده كند. بدين ترتيب كه وي استوانه‏اي در نظر گرفت كه مقياس شعاع قاعده آن برابر شعاع كره زمين بود. وي چراغي را در مركز زمين فرض كرد كه نور اين چراغ، سايه قسمت‏هاي مختلف زمين را بر سطح استوانه مي‏افكنْد. حال اگر استوانه، گسترش يافت، نقشه از سطح كروي بر صفحه مستوي و صاف به وجود مي‏آمد. اين همان است كه به "تصوير مركاتور" تعبير مي‏شود. از ويژگي‏هاي اين نقشه اين كه، نصف النهارها به صورت عمودي و موازي يك‏ديگر هستند. اين نصف النهارها از دو طرف بر سطح كُره به تدريج به يك‏ديگر نزديك شده و در قطبين به هم ملحق مي‏گردند. امروزه بيشتر نقشه‏هاي جغرافيايي بر طبق اصول تصوير مركاتور ترسيم مي‏شود. مركاتور سال‏هاي آخر عمر خود را به تهيه مجموعه‏اي از نقشه‏هاي مختلف اروپا گذرانيد. با كارهاي مركاتور دسامبر 1594م در 82 سالگي در آلمان درگذشت.

11) درگذشت "پيرسيمون لاپْلاس" رياضي‏دان بزرگ فرانسوي (1827م): پيرسيمون ماركويس لاپلاس فيزيك‏دان و اخترشناس فرانسوي در 23 مارس 1749م درفرانسه به دنيا آمد. از كودكي لاپلاس چيز مهمي در دست نيست و خودش هم آن را مخفي مي‏كرد. با اين حال، از كودكي به رياضيات علاقه فراواني داشت و به سرعت در آن پيشرفت كرد. لاپلاس در 18 سالگي عقايد و افكار خود را براي دالامبِر، بزرگ‏ترين رياضي‏دان وقت فرانسه نوشت ولي دالامبر توجهي به آن‏ها نكرد. پس از چندي، لاپلاس با تهيه رساله‏اي در باب مكانيك بر دالامبر غلبه كرد و به سمت استاد مدرسه نظامي پاريس انتخاب شد. اولين مسئله مورد توجه لاپلاس، دنبال نمودن كار اسحاق نيوتن دانشمند انگليسي بود. زيرا نيوتن قانون اصلي مكانيك آسماني را يافته بود و لاپلاس مي‏خواست اين قانون را در مورد تمام اجسام منظومه شمسي به كار بَرَد. وي در ابتدا قوانين مكانيك سيارات راتعيين كرد و عنوان كرد كه اگرچه وضع سيارات نسبت به خورشيد تغيير مي‏كند ولي اين تغييرات، تناوبي است. لاپلاس تمام اين اكتشافات را تحت عنوان مكانيك آسماني در 5 جلد منتشر ساخت ولي چون فهم مطالبش براي همه مقدور نبود لذا كتاب شرح دستگاه جهان را با روش آسان‏تري نگاشت. لاپلاس هم‏چنين درباره حركت ماه، سيارات و ستارگان دنباله‏دار و جزر و مد درياها، مطالعه و تحقيقات بسيار انجام داد و نظريه‏هايى ارائه نمود. براساس نظريه سحابي لاپلاس، سحاب چرخنده بزرگي، مدت زيادي در فضا حركت مي‏كرده است. به مرور زمان، گازهاي فروزاني از آن جدا شده، خورشيد و سيارگان را تشكيل داده است و تكه جدا شده از سحاب، كرات مستقل و اقمارشان را به وجود آورده است. نظريه لاپلاس گرچه با مخالفت‏هايى روبرو شد اما سرانجام اعتبار و ارزش خود را به دست آورد. با اين حال بيشتر شهرت او به سبب ارائه فرضيه آفرينش و تشكيل جهان و منظومه شمسي است. لاپلاس درباره تشكيل زمين بر اين عقيده بود كه زمين، ميليون‏ها سال قبل، از ستاره مذاب خورشيد جدا شده است. زمين از آن پس در فضاي بي‏پايان به دور خورشيد به چرخش درآمد و طي مرور زمان، سرد و سخت گرديده است. هم‏چنين چون بخارْ اطراف آن را گرفته بود، باران‏هاي شديدي باريده است و با پر شدن گودال‏هاي اين سياره، درياها پديدار شدند. لاپلاس در شيمي نيز دست به آزمايش‏هايى زد و به يافته‏هايى رسيد. او ثابت كرد كه مقدار حرارت لازم براي تجزيه يك جسمِ مركب به عناصر سازنده آن، درست معادل حرارتي مي‏باشد كه هنگام تركيب عناصر سازنده و تشكيل جسم مركب به دست مي‏آيد و اين كشف، آغاز شيمي حرارتي بود. در فيزيك نيز لاپلاس به اندازه‏گيري گرماسنجي مربوط به حرارت مخصوص مواد و به فعل و انفعالات شيميايى و بيان فرمول ظاهراً زائد است، تغييرات يك گاز و به كار بستن آن در تعيين سرعت سير صوت پرداخته است. لاپلاس علاوه بر نجوم و رياضيات، استاد بزرگ فيزيك نيز بود و درباره لوله‏هاي مويين و انتشار امواج صوتي، مطالعات فراواني داشت. پيرسيمون لاپلاس سرانجام در پنجم مارس 1827م در 78 سالگي جان سپرد و آخرين حرف او اين بود كه: آنچه مي‏دانيم بسيار ناچيز است و آنچه نمي‏دانيم، عظيم و وسيع است.

12) درگذشت "الكساندر ولتا" فيزيك‏دان معروف ايتاليايي (1827م): الكساندر ولتا كه بعدها وُلت ناميده شد، در هجدهم فوريه 1745م در شهر كومو در ايتاليا به دنيا آمد. وي تا هفت سالگي، كودكي عقب مانده مي‏نمود اما تحصيلات خود را ادامه داد و به مباحث برق علاقه‏مند شد. ولتا در 29 سالگي به سمت استاد فيزيك دبيرستان شهر منصوب شد و پنج سال بعد به سمت استادي فيزيك يكي از دانشگاه‏هاي ايتاليا مفتخر گشت. الكساندر ولتا هم‏زمان با تدريس در دانشگاه، به مطالعه و تحقيق نيز پرداخت و موفق شد دستگاه اندازه‏گيري مقدار برق يا الكترومتر، وسيله‏اي براي ذخيره كردن الكتريسيته و نيز دستگاه الكتروفور براي توليد الكتريسيته ساكن را بسازد. ولتا در سال 1800م دو عنصر سديم و پتاسيم را با استفاده از جريان الكتريسيته براي تجزيه يك محلول كشف كرد كه اين روش، الكتروليز ياعمل تجزيه مواد شيميايى با برق ناميده شد. وي هم‏چنين در سال 1808م، براي اولين بار صاعقه توليد شده از الكتريسيته را به وسيله كربن به وجود آورد. ولتا مدتي بعد، پيل الكتريكي را اختراع كرد كه به نام خودش، "پيل ولتا" ناميده شد. اختراع ولتا، نوآوري جالبي بود كه راه تازه‏اي را در پيشرفت علم گشود. با استفاده از پيل ولتا، شيمي‏دان‏ها و دانشمندان توانستند در مدت زمان كوتاهي،آب را به دو عنصر اكسيژن و هيدروژن تجزيه كنند. با اين اختراع، آوازه شهرت ولتا در جهان آن روز پيچيد و افتخارات فراواني نصيب او ساخت. پيل ولتا در حقيقت، بشر را در آستانه بهره برداري از نيروي برق قرار داد و جامعه را به سوي جهاني نو سوق داد. الكساندر ولتا سرانجام در 5 مارس 1827م در 82 سالگي درگذشت. 66 سال پس از مرگ الكساندر ولتا در سال 1893م، دانشمندان علم الكتريسيته، كنگره‏اي تشكيل دادند و به اتفاق آرا، واحد نيروي محركه برق را به افتخار الكساندر ولتا، ولت نام نهادند.

13) مرگ "هنري راولين سون" محقق و خاورشناس انگليسي (1895م): هنري كروزْويك راوْلين‏سون خاورشناس معروف انگليسي در 11 فوريه 1810م در نزديكي آكسفورد انگلستان به دنيا آمد. وي پس از طي تحصيلات متوسطه، وارد ارتش شد و از طريق شركت هند شرقي عازم هندوستان گرديد. راولين سون درجريان اين سفر به فراگيري زبان و ادبيات فارسي تشويق شد و اين زبان را آموخت. آشنايى و تسلط او به زبان فارسي باعث شد تا به همراهي جمعي از افسران انگليسي جهت آموزش نظامي به ايران اعزام شوند. از آنجايى كه راولين سون فارسي را به رواني حرف مي‏زد مورد توجه شاه ايران و مقامات دربار قرارگرفت. وي پس از چندي به كرمانشاه عزيمت كرد و به تحقيق و بررسي درباره سنگ نوشته‏هاي آثار باستاني كرمانشاه مشغول شد. از اين رو تا زماني كه در ايران بود از كتيبه‏هاي تخت جمشيد، كتيبه‏هاي ميخي طاق بستان و كوه بيستون رونوشت برداشت و سال‏ها بر روي آنها مطالعه نمود تا توانست به كشف آنها نائل آيد. خواندن كتيبه‏هاي بيستون مانند كليدي بود كه درهاي بسته تاريخ قديم را باز كرد. هم‏چنين نبوغ راولين سون در پيدا كردن اين كليد و ترجمه سنگ نوشته‏هاي ميخي، از كاميابي‏هايى است كه نصيب وي شد. او اين متون را ترجمه كرد و ترجمه‏اي از آن را به زبان فارسي به محمدشاه قاجار اهدا نمود. توفيق او در اين امر باعث شد تا كمپاني هند شرقي به او مدال طلا دهد و به عنوان نماينده پارلمان انگلستان انتخاب گردد. راولين‏سون چندي پس از آن به عنوان وزيرمختار به ايران آمد اما كار اصلي او همچنان تحقيق در تاريخ ايران و متون ميخي بود. هرچند در اين ميان به عنوان وزيرمختار بريتانيا، سياست‏هاي استعماري انگلستان را در منطقه دنبال مي‏كرد و در جستجوي مطامع استعمار پير هم بود. در كنار آن، موفقيت‏هاي علمي راولين سون موجبات عضويت وي در انجمن‏هاي علمي متعددي را فراهم آورد و القاب و عناوين زيادي را دريافت كرد. از راولين سون آثاري بر جاي مانده كه كتب كتيبه ميخي فارسي در بيستون، مطالعات درباره كتبيه‏هاي ميخي آسياي غربي و يادداشت‏هايي درباره قديمي‏ترين ادوار تاريخي بابل و مقالات متعدد ديگر از آن جمله‏اند. هنري كروزويك راولين سون سرانجام در پنجم مارس 1895م در 85 سالگي درگذشت.

14) مرگ "ژوزف استالين" رهبر ديكتاتور اتحاد جماهير شوروي سابق (1953م): ژوزف ويساريونوويچ جوگاشويلي موسوم به استالين ديكتاتور سفاك شوروي سابق، در 21 دسامبر 1879م در شهري نزديك تفليس در گرجستان به دنيا آمد. وي در حين تحصيل به علت فعاليت‏هاي سياسي از كالج الهيات تفليس اخراج شد. استالين در 19 سالگي به سازمان زيرزميني و مخفي سوسيال دموكرات ماركسيست تفليس پيوست و پس از دستگيري بارها از زندان گريخت. استالين از سال 1902م به بعد به مدت پانزده سال در حال تبعيد و زندان بود و حتي پنج بار از تبعيدگاه سيبري گريخت. وي در سال 1905م با لنين آشنا شد و به عنوان نماينده مخفي بلشويك‏ها عازم گرجستان گرديد. او در 1917 همراه با لنين، انقلاب موفق بلشويكي را به پيروزي رساند و از طرف لنين به وزارت كشور روسيه منصوب شد. استالين در سال 1922م به جانشيني لنين كه به علت بيماري توان انجام كار نداشت برگزيده شد و از اين تاريخ به بعد، استالين با قبضه كردن تشكيلات حزب كمونيست به تدريج قدرت را به دست گرفت. در اواخر سال 1922م، استالين براي اينكه رهبري بلامنازع كشور را به دست بگيرد، لنين را به عنوان استراحت و معالجه و در واقع براي دخالت نكردن در امور، به شهر كوچك گوركي در پنجاه كيلومتري مسكو منتقل كرد و ارتباط او را با خارج به تدريج قطع نمود. در اين زمان، لنين يادداشتي براي رهبران حزب كمونيست شوروي نگاشت و در آن خواستار بركناري استالين از مقام دبيركلي حزب گرديد. اما مزدوران استالين مانع رسيدن اين نامه به دست شوراي مركزي حزب كمونيست گرديدند به طوري كه اين يادداشت، سي سال پس از مرگ استالين و در واقع شصت سال پس از نگارش آن، افشا شد. استالين، پس از مرگ لنين در 1924م حاكم مطلق شوروي گرديد. از لحظه مرگ لنين هر دستور استالين واجب الاجرا بود و در اين راه هرگونه مخالفتي را با كشتار مردم و حتي بزرگان و افراد برجسته پاسخ مي‏داد. استالين پس از مرگ لنين، ياران و همكاران نزديك خود را كه رقباي بالقوه خود تشخيص مي‏داد، يكي پس از ديگري از مقامات حزبي و دولتي بركنار نمود. وي در سال 1927م نخستين برنامه پنج ساله اقتصادي شوروي را با هدف اشتراكي كردن كشاورزي و ايجاد واحدهاي بزرگ صنعتي آغاز كرد و ميليون‏ها دهقان روسي را كه حاضر نبودند با رها كردن زمين خود، در مزارع دولتي و اشتراكي كار كنند، قتل عام نمود. در دهه 1930 و همگام با تأسيس سازمان پليس مخفي، صدها هزار نفر از مردم، دچار تصفيه‏هاي خونين شدند و ميليون‏ها نفر به سيبري و اردوگاه‏هاي كار اجباري تبعيد گشتند. در اين دهه، سازمان پليس مخفي شوروي به عنوان منفورترين و سهمناك‏ترين سازمان‏هاي پليسي جهان، تقريباً از تمامي اقشار جامعه و حتي بسياري از مقامات ميانه‏رو حزب كمونيست شوروي سابق را به جوخه آتش سپرد. در جريان اين تصفيه‏ها، عده‏اي از برجسته‏ترين فرماندهان ارتش سرخ نيز دستگير، محاكمه و تيرباران شدند و تعميم اين تصفيه تا رده‏هاي پايين افسران ارتش سرخ، توان نظامي شوروي را در آستانه جنگ دوم جهاني تحليل برد. واژه سياسي استالينيسم، بيانگر اختناق هولناك سال‏هاي زمام‏داري استالين به ويژه در دهه 1930م مي‏باشد. استالين از 1941 تا 1945 جنگ عليه آلمان را رهبري كرد و با شركت در كنفرانس تهران و يالتا نفوذ قابل ملاحظه‏اي براي شوروي در اروپا و سازمان ملل كسب كرد. استالين در سال‏هاي پس از جنگ سياست دوري از غرب را در پيش گرفت كه بعدها به سياست پرده آهنين معروف شد. ژوزف استالين سرانجام در پنجم مارس 1953م پس از عمري جنايت و خون‏ريزي، در 74 سالگي درگذشت و بسياري از مردمان را از شرّ خويش راحت كرد. از آثار معروف استالين مي‏توان از كتاب‏هاي مسائلِ لنينيسم، اساس لنينيسم، تاريخ اتحاديه حزب كمونيست و رساله‏هاي راه قدرت، وظيفه جوانان، امپرياليسم عاليترين مرحله كاپيتاليسم و جنگ آزادي ملي نام برد. پس از ژوزف استالين، نيكيتا خروشچف به زمام‏داري شوروي رسيد.

/خ